කොස්ට රිකාවේ රජය සහ දේශපාලනය
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
කොස්ට රිකාව පළාත් හතකින් සමන්විත වන අතර, ඒවා කැන්ටන් 82 කට බෙදා ඇත (ස්පාඤ්ඤ: cantón, plural cantones), ඒ සෑම එකක්ම නගරාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ. නගරාධිපතිවරුන් සෑම වසර හතරකට වරක්ම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තෝරාගනු ලබන්නේ එක් එක් ප්‍රාන්තයෙනි. පළාත් ව්‍යවස්ථාදායක නැත. කැන්ටන් තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 488 කට බෙදා ඇත (ඩිස්ට්‍රිටෝස්).
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]
කොස්ට රිකාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සහ ඇමරිකානු ජනපද සංවිධානයේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකි. අන්තර්-ඇමරිකානු මානව හිමිකම් අධිකරණය සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම විශ්ව විද්‍යාලය කොස්ට රිකාවේ පිහිටා ඇත. එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රජාව වැනි මානව හිමිකම් සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සම්බන්ධ තවත් බොහෝ ජාත්‍යන්තර සංවිධානවල සාමාජිකයෙකි. කොස්ට රිකාව හි ප්‍රධාන විදේශ ප්‍රතිපත්ති පරමාර්ථය වන්නේ ස්ථාවරත්වය සහ වර්ධනය සුරක්ෂිත කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස මානව හිමිකම් සහ තිරසාර සංවර්ධනය පෝෂණය කිරීමයි.[1]
කොස්ට රිකාව යනු එක්සත් ජනපද හමුදාව සඳහා (98 වගන්තිය යටතේ ආවරණය වන පරිදි) ආරක්ෂාව පිළිබඳ ද්විපාර්ශ්වික ප්‍රතිශක්තිකරණ ගිවිසුමකින් තොරව ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණයේ සාමාජිකයෙකි. කොස්ට රිකාව යනු ජාත්‍යන්තර ඩි ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි සංවිධානයේ නිරීක්ෂකයෙකි.
1961 සැප්තැම්බර් 10 වන දින, ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ කියුබාව සමාජවාදී රාජ්‍යයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් මාස කිහිපයකට පසු, කොස්ට රිකා ජනාධිපති මාරියෝ එචන්ඩි, විධායක නියෝග අංක 2 මගින් කියුබාව සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා අවසන් කළේය. ජනාධිපති ඔස්කාර් ඇරියස් සැන්චෙස් මාර්තු 18 වන දින සාමාන්‍ය සබඳතා යළි ස්ථාපිත කරන තෙක් මෙම කැටි කිරීම වසර 47 ක් පැවතුනි. 2009, "අපිට හැරෙන්න පුළුවන් නම් සෝවියට් සමාජවාදී සමූහාණ්ඩුව හෝ මෑතක දී චීන සමූහාණ්ඩුව සමඟ ඇති වූවාක් මෙන් අපගේ යථාර්ථයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් පාලන තන්ත්‍ර සහිත පිටුව, කොස්ට රිකාවට භූගෝලීය හා සංස්කෘතික වශයෙන් බොහෝ සමීප රටක් සමඟ අප එය නොකරන්නේ කෙසේද? දෙරටේ තානාපතිවරුන් හුවමාරු කර ගන්නා බව ඇරියස් නිවේදනය කළේය.[2]
දෙරට අතර දේශසීමා නිර්වචනය කරන සැන් ජුවාන් ගංගාව සහ කොස්ට රිකාවට ගංගාවේ යාත්‍රා කිරීමේ අයිතිය සම්බන්ධයෙන් කොස්ට රිකාව නිකරගුවාව සමඟ දිගුකාලීන මතභේදයක් ඇත.[3] 2009 ජුලි 14 දින, හේග් හි ජාත්‍යන්තර අධිකරණය කොස්ටාරිකාවේ වාණිජමය අරමුණු සඳහා ඔවුන්ගේ ගඟ දෙපස මසුන් ඇල්ලීම සඳහා නාවික යාත්‍රා කිරීමේ අයිතිය තහවුරු කළේය. 1858 ගිවිසුමක් මගින් කොස්ට රිකාව වෙත නාවික අයිතිය දීර්ඝ කරන ලද නමුත් නිකරගුවාව මගී ගමන් සහ මසුන් ඇල්ලීම ගනුදෙනුවේ කොටසක් බව ප්‍රතික්ෂේප කළේය. නිකරගුවාව තර්ක කළ පරිදි ගඟේ සිටින කොස්ට රිකාවන්ට නිකරගුවානු සංචාරක කාඩ්පත් හෝ වීසා බලපත්‍ර තිබීම අවශ්‍ය නොවන බව උසාවිය තීන්දු කළ නමුත්, නිකරගුවානුවන්ට එකඟව, කොස්ට රිකා බෝට්ටු සහ මගීන් ඔවුන්ගේ ගමන් මාර්ගයේ පළමු සහ අවසාන නිකරගුවා වරායේ නතර කළ යුතු බවට තීන්දු කළේය . ඔවුන්ට හැඳුනුම්පතක් හෝ විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක් ද තිබිය යුතුය. නිකරගුවාවටද කොස්ට රිකා ගමනාගමනයට කාලසටහන් පැනවිය හැක. නිකරගුවාවේ කොස්ට රිකා බෝට්ටු නිකරගුවාවේ ධජය ප්‍රදර්ශනය කිරීමට අවශ්‍ය විය හැකි නමුත් එහි වරායෙන් පිටවීමේ නිෂ්කාශනය සඳහා ඔවුන්ගෙන් අය නොකෙරේ. මේ සියල්ල 2005 ගොනු කිරීමේදී උසාවියට ගෙන එන ලද විශේෂිත විවාදාත්මක අයිතම විය.[4]
2010 දී, ඉස්ලා කැලෙරෝ වටා ආරවුලක් ද ඇති වූ අතර, එම ප්‍රදේශයේ ගංගාව නිකරගුවාන් හෑරීමේ ප්‍රතිවිපාක ද විය.[5]
2007 ජුනි 1 වන දින කොස්ට රිකාව තායිවානය සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා බිඳ දැමූ අතර, මහජන චීන සමූහාණ්ඩුව වෙත පිළිගැනීම මාරු කළේය. එසේ කළ මධ්‍යම ඇමරිකානු ජාතීන් අතරින් පළමුවැන්නා වූයේ කොස්ට රිකාව යි. ජනාධිපති ඔස්කාර් ඇරියස් සැන්චෙස් මෙම ක්‍රියාව ආර්ථික අවශ්‍යතාවයට ප්‍රතිචාරයක් බව පිළිගත්තේය.[6] ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, PRC විසින් සැන් ජෝස් පළාතේ පාර්ක් ලා සබානා හි නව, ඩොලර් මිලියන 100ක නවීනතම පාපන්දු ක්‍රීඩාංගනයක් ඉදි කරන ලදී. මෙම ව්‍යාපෘතිය සඳහා ආසන්න වශයෙන් 600 චීන ඉංජිනේරුවන් සහ කම්කරුවන් සහභාගී වූ අතර, එය 2011 මාර්තු මාසයේදී කොස්ට රිකාව සහ චීනයේ ජාතික කණ්ඩායම් අතර තරඟයකින් ආරම්භ කරන ලදී.
2007 මැතිවරනයේදී පුනර්ජනනීය නොවන, වසර දෙකක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ කොස්ට රිකාව එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වාරයක් අවසන් කළේය. එහි කාලය 2009 දෙසැම්බර් 31 දින අවසන් විය. මෙය කොස්ට රිකා ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ තුන්වන අවස්ථාවයි. එලේන් වයිට් ගෝමස් යනු ජිනීවාහි (2017) එක්සත් ජාතීන්ගේ කාර්යාලයේ කොස්ට රිකාව හි නිත්‍ය නියෝජිතවරිය වන අතර න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම සඳහා නීත්‍යානුකූලව බැඳී ඇති මෙවලමක් සාකච්ඡා කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සමුළුවේ සභාපතිනිය වේ.[7]
2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව කොස්ට රිකාව ලෝකයේ 58 වැනි සාමකාමී රට වේ.[8]
ශාන්තිවාදය
[සංස්කරණය]1948 දෙසැම්බර් 1 වන දින කොස්ට රිකාව එහි හමුදා බලය අහෝසි කරන ලදී.[9] 1949 දී කොස්ට රිකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 12 වැනි වගන්තියෙන් හමුදාව අහෝසි කිරීම හඳුන්වා දෙන ලදී. කලින් හමුදාවට කැප කළ අයවැය දැන් සෞඛ්‍ය සේවා සහ අධ්‍යාපනය සැපයීම සඳහා කැපවී ඇත.[10][11] ඩොයිෂ් වෙලේ ට අනුව, කොස්ට රිකාව එහි ස්ථාවර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය, ප්‍රගතිශීලී සමාජ ප්‍රතිපත්ති, එනම් නොමිලේ, අනිවාර්ය රාජ්‍ය අධ්‍යාපනය, ඉහළ සමාජ යහපැවැත්ම සහ පාරිසරික ආරක්ෂාව පිළිබඳ අවධාරණය කිරීම සඳහා ප්‍රසිද්ධය."[12] නීතිය බලාත්මක කිරීම සඳහා, කොස්ට රිකාව සතුව ඇත. කොස්ටාරිකා පොලිස් ඒජන්සියේ මහජන බලකාය.
2017 දී, කොස්ට රිකාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[13][14]
ලෝක පාලන මුල පිරීම්වල නායකත්වය
[සංස්කරණය]කොස්ට රිකාව ලෝක ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කිරීම සඳහා වූ සම්මුතියක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබූ එක් අයෙකි.[15][16] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 1968 දී, මානව ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වතාවට, පෘථිවි සම්මේලනය සඳහා වූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීම සහ සම්මත කිරීම සඳහා ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් රැස් විය.[17] එවකට කොස්ට රිකා හි ජනාධිපති වූ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ඔර්ලිච් බොල්මාර්චිච්, හිටපු ජනාධිපතිවරුන් වන හෝසේ ෆිගර්ස් ෆෙරර් සහ ඔටිලියෝ උලේට් බ්ලැන්කෝ සමඟින් ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක්[18] කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[15][16]
පරිසරවාදය
[සංස්කරණය]2021 දී, කොස්ට රිකාව, ඩෙන්මාර්කය සමඟ එක්ව ෆොසිල ඉන්ධන භාවිතය නැවැත්වීම සඳහා "තෙල් සහ ගෑස් සන්ධානයෙන් ඔබ්බට" (BOGA) දියත් කරන ලදී.[19] BOGA ව්‍යාපාරය COP26 දේශගුණ සමුළුවේදී ඉදිරිපත් කරන ලද අතර එහිදී ස්වීඩනය මූලික සාමාජිකයෙකු ලෙස එක් වූ අතර නවසීලන්තය සහ පෘතුගාලය ආශ්‍රිත සාමාජිකයන් ලෙස එක් විය.[20]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Costa Rican Ministry of International Relations Declaration of Objectives". Costa Rican Ministry of International relations. 7 March 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 April 2011.
- ^ "Costa Rica re-establishes ties with Cuba". CNN World. 18 March 2009. 22 March 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "IJC Court Ruling". nacion.com. 29 December 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2011.
- ^ "World Court Settles San Juan River Dispute; Nicaragua and Costa Rica Both Claim Victory". Allbusiness.com. 16 July 2009. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 December 2010.
- ^ "International Court of Justice recent provisional Costa Rica-Nicaragua decision" (PDF). 5 April 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2011.
- ^ "Costa Rica Boots Taiwan, Welcomes China In Diplomatic Switch". 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2010.. allbusiness.com (14 June 2007). Retrieved: 20 May 2010
- ^ Section, United Nations News Service (6 July 2017). "UN News – UN Member States set to adopt 'historic' treaty prohibiting nuclear weapons". UN News Service Section. 9 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2017.
- ^ "2024 Global Peace Index" (PDF).
- ^ "Why getting rid of Costa Rica's army 70 years ago has been such a success". USA Today. 5 January 2018. 29 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2019.
- ^ "The Happiest People". The New York Times. 6 January 2010. 2022-01-01 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Costa Rica's peace dividend: How abolishing the military paid off". Los Angeles Times. 15 December 2013. 13 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2019.
- ^ "Costa Rican president backs holiday for army abolition". Deutsche Welle. 28 November 2018. 13 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2019.
- ^ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. 6 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2019.
- ^ "Costa Rica, the 11th country to ratify the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons". Pressenza – International Press Agency. 6 July 2018. 13 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2019.
- ^ a b "Letters from Thane Read asking Helen Keller to sign the World Constitution for world peace. 1961". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. 3 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-01.
- ^ a b "Letter from World Constitution Coordinating Committee to Helen, enclosing current materials". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. 19 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
- ^ "Preparing earth constitution | Global Strategies & Solutions | The Encyclopedia of World Problems". The Encyclopedia of World Problems | Union of International Associations (UIA). 19 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-15.
- ^ Amerasinghe, Terence P. (2009). Emerging World Law, Volume 1 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Institute for Economic Democracy. p. 50. ISBN 978-1-933567-16-7.
- ^ "Climate change: Whisper it cautiously... there's been progress in run-up to COP26". BBC. 25 September 2021. 21 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 October 2021.
- ^ United Nations (11 November 2021). "Denmark, Sweden and Greenland in a new global alliance to seek an end to oil and gas production". Unric.org. 9 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2021.