කලු මුහුද
කළු මුහුද, යුක්සින් මුහුද (Euxine Sea) ලෙසද හැඳින්වේ. එය ලෝකයේ ප්‍රසිද්ධ මිරිදිය මුහුදකි. නැගෙනහිර යුරෝපය සහ බටහිර ආසියාව අතර පිහිටා ඇති අත්ලාන්තික් සාගරයේ මෙම මුහුද දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ පුරාවෘත්තයක් වී තිබේ.
එය ජනප්‍රිය වී ඇත්තේ එහි නමේ නුසුදුසු ස්වභාවයක් පෙන්නුම් කරන නිසා පමණක් නොව, එම මුහුදේ කවුරුත් මවිත කරවන අසාමාන්‍ය ලක්‍ෂණ ගණනාවක් පවතින නිසා ය. දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ එය වාසයට නුසුදුසු මුහුදක් ලෙස හැඳින්වෙන අතර මෙම ජල කඳේ ආගන්තුක සත්කාරය නොමැතිකම නාවික කටයුතුවල ඇති දුෂ්කරතාවයට හේතු විය.
පුරාණ නාවිකයින් කළු මුහුද (Black Sea) යාත්‍රා කිරීමට අපහසු ජල කඳක් ලෙස සැලකුවේ එහි වෙරළ තීරයේ ම්ලේච්ඡ ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළ බැවින් ය. මීට අමතරව, කළු මුහුදු ජලයේ ඔක්සිජන් හීන ස්වභාවය (ඇනොක්සික්) නිසා පහළ ජල ස්ථර වල දිරාපත් වීමේ ක්‍රියාවලිය මන්දගාමී ස්වභාවයක් ගත් බැවින් බිහිසුණු කටකතා කිහිපයක් ද ඇති වී මුහුද අපකීර්තියට පත් විය.
කෙසේ වෙතත්, කාලය ගෙවී යත්ම, යාත්‍රා කිරීමට වඩාත්ම දුෂ්කර ජල කඳක් ලෙස සැළකූ මුහුදේ ප්‍රතිරූපය වෙනස් වී ඇත. සුන්දර ශාක හා සත්ව එකතුවකින් මෙන්ම කුඩා දූපත් දහයකට වඩා වැඩි ගණනක් ඇති නිවහනක් ලෙස කළු මුහුද දැන් ලෝකයේ ජනප්‍රිය සංචාරක ආකර්‍ෂණය දිනූ ස්ථාන වලින් එකකි. මේ හැරුණු විට කළු මුහුද සමුද්‍ර ලෝලීන්ගේ ආකර්‍ෂණීය ස්ථානයක් බවට පත් කරවන රසවත් කරුණු රාශියක් තිබේ.
කළු මුහුද පිහිටා ඇත්තේ කොහේද?
[සංස්කරණය]කිලෝමීටර 436,400 ක භූමි ප්‍රදේශයක පැතිරී ඇති මෙම කළු මුහුද යුරේසියාවේ පිහිටා ඇති අතර එය යුරෝපය, කොකේසස් සහ ඇනටෝලියාව වට කර ඇත. කළු මුහුද සමඟ දේශ සීමාවක් ඇති රටවල් අතර රුමේනියාව, තුර්කිය, බල්ගේරියාව, යුක්‍රේනය, රුසියාව සහ ජෝර්ජියාව ඇතුළත් වේ.
මෙම ජල කඳ පිළිවෙලින් දකුණ, නැගෙනහිර සහ උතුරේ පොන්ටික්, කොකේසස් සහ ක්‍රිමියානු කඳු වලින් වටවී ඇත. නිරිත දෙසින් ස්ට්‍රැන්ඩ්‍ෂා කඳු සහ වයඹ දෙසින් ඩොබ්‍රෝජියා සානුව ද එය සීමා කර ඇත. උපරිම ගැඹුර මීටර් 2,212 ක් වන මෙම මිරිදිය මුහුද ඩැනියුබ්, සදර්න් බග්, ඩිනිපර්, රියෝනි සහ ඩයිනෙස්ටර් වැනි ගංගා ගණනාවක රැස්වීම් ස්ථානයකි.
කළු මුහුද එනමින් හඳුන්වන්නේ ඇයි?
[සංස්කරණය]කළු මුහුදේ ඇති හොඳම හා එතරම් නොදන්නා කරුණක් නම් එහි නමේ මූලාරම්භයයි. මෙම මුහුද මෙම විශේෂිත නමින් හැඳින්විය යුතු ආකාරය පිළිබඳ විවිධ න්‍යායන් ඇත. න්‍යායන් යෝජනා කරන්නේ කළු මුහුද ලෙස හැඳින්වීමට පෙර ජල කඳ ‘ආගන්තුක සත්කාරය නොදක්වන මුහුද’ ලෙස හැඳින්වූයේ බොහෝ දුරට එහි වෙරළ තීරයේ ම්ලේච්ඡ ගෝත්‍රිකයන් සිටි බැවිනි.
ග්‍රීකයෝ එහි වෙරළ තීරය අත්පත් කරගත් පසු, නම “ආගන්තුක සත්කාරය” ලෙස වෙනස් කරන ලදි. සෑහෙන කාලයක් තිස්සේ මුහුද ‘මුහුද’ ලෙස හැඳින්වූ බව සඳහන් වේ. කෙසේ වෙතත්, මෙම මුහුදට විවිධ පුද්ගලයින් විසින් සියවස් ගණනාවක් පුරා බොහෝ නම් ලබා දී ඇති නමුත් මෙම සුවිශේෂී නම වඩාත් ප්‍රසිද්ධ නමක් වන අතර එය තුර්කි ජාතිකයන් විසින් මධ්‍යතන යුගයේ දී ලබා දී ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ.
ඓතිහාසික ලියකියවිලි වලට අනුව, ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍ය සමයේ කළු මුහුද හැඳින්වූයේ බහර්-ඊ සියා හෝ කරඩෙනිස් වැනි නම් වලින් වන අතර එහි අර්ථය ඔටෝමාන් තුර්කි භාෂාවෙන් “කළු මුහුද” යන්නයි.
කළු මුහුදේ නම ආරම්භ වීමට හේතු කිහිපයක් යෝජනා කරන තවත් උපකල්පන තිබේ. එක් තර්කයකට අනුව, ශීත ඍතුවේ දී ඇති වන කුණාටු නිසා කළු මුහුදේ ජලය කළු පැහැයක් ගන්නා අතර නැවියන් එය කළු මුහුද ලෙස හඳුන්වා ඇත. තවත් න්‍යායකට අනුව ජලයේ ගිලී යන වස්තූන් යම් කාලයකට පසු කළු රොන්මඩ වලින් ආවරණය වේ. මුහුද හරහා එවැනි භාණ්ඩ සොයා ගැනීම එහි නමට හේතුවක් වන්නට ඇත.
ඔක්සිජන් හීන ජලය: කළු මුහුදේ ජීවයක් තිබේද?
[සංස්කරණය]කළු මුහුද පිළිබඳ වඩාත් කුතුහලය දනවන කරුණක් වන්නේ එහි ඇනොක්සික් (Anoxic) ජලයයි. එනම් ඔක්සිජන් හීන ජලයයි. ජලයේ ඔක්සිජන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණය නොමැති වීමයි. කළු මුහුද මෙරොමිටික් ද්‍රෝණියක් සහිත විශාලතම ජල කඳක් වන අතර එයින් අදහස් කරන්නේ මුහුදේ පහළ සහ ඉහළ ස්ථර අතර ජලය ගමන් කිරීමයි . මෙම ස්ථර අතර සැලකිය යුතු උෂ්ණත්ව වෙනසක් ඇති අතර පහළ ස්ථර මුළුමනින් ම ඔක්සිජන් රහිත වන බැවින් එය අක්‍රීය වේ.
ඒ අතරම, කළු මුහුදට එහි ගංගාවලින් සහ වර්‍ෂාපතනයෙන් මිරිදිය ජලය ලැබේ. කෙසේ වෙතත්, කළු මුහුද මධ්‍යධරණි මුහුද සමඟ ජලය හුවමාරු කරයි. මෙම හුවමාරුව බොස්ෆොරස් සහ ඩාර්ඩනෙල්ස් සමුද‍ර සන්ධි හි සිදු වන විට, මධ්‍යධරණී මුහුදෙන් ඝන ජලය ගලා ඒම ද්‍රෝණියේ පතුලේ සිදු වන අතර කළු මුහුදේ මතුපිට ජලය පිටවීම සිදු වන්නේ ද්‍රෝණියේ මතුපිට අසල ය.
කළු මුහුදේ ජල ස්ථර දෙක අතර ඉතා අඩු මිශ්‍රණයක් ඇති බැවින් කළු මුහුදේ ඔක්සිජන් හීන කලාපයේ (ඇනොක්සික් කලාපයේ) සමුද්‍ර ජීවීන්ට ජීවත් විය නොහැකිය. සමුද්‍ර ජීවීන්ට සහාය වන්නේ කළු මුහුදේ ඔක්සිජන් බහුල මතුපිට ජලය පමණි.
ස්ථාවර ජල මට්ටම: මළ මුහුදේ පිහිනීම දැනෙන්නේ කෙසේද?
[සංස්කරණය]ඉහළ හෝ පහත් වඩදිය බාදිය නොමැති වීම නිසා කළු මුහුදේ ජල මට්ටම සෑම විටම එක සමානව පවතී. මෙමඟින් මුහුදේ ජල මට්ටමේ උච්චාවචනයක් (අඩු වැඩි වීමක්) සිදු නොවන අතර මුහුදේ මතුපිට නිශ්චල සහ ප්‍රසන්න ස්වභාවයක් ගනී.
කළු මුහුදේ ඇති මෙම දුර්ලභ ලක්‍ෂණ නිසා බොහෝ දෙනෙක් මුහුදේ පිහිනීමට හැකිදැයි සිතති. සැබවින්ම පිරිසිදු මිරිදිය මතුපිටක් සහිත කළු මුහුදේ පිහිනීමට හැකිය. අනෙක් ජල මූලාශ්‍රවලට වඩා වෙනස් අත්දැකීමක් ලබා දෙන, ඉහළ ඛනිජ හා ලුණු මට්ටම ඇතුළු එහි අමුතු ලක්‍ෂණ සමඟ සාමාන්‍යයෙන් වස්තූන් ජලය මත පාවීමට නැඹුරු වේ.
විදේශීය කුඩා දූපත්: භයානක සර්ප දූපත්.
[සංස්කරණය]කළු මුහුද ,බොහෝ කුඩා දූපත් වල නිවහන වේ. මෙම දූපත් සංඛ්‍යාව දහයක් පමණ වන අතර මෙම මුහුද වඩාත් සුවිශේෂී වන සත්ව හා ශාක විශේෂයන්ගෙන් සමන්විත වේ. මෙම දූපත් – බොහෝ දුරට බල්ගේරියාව, යුක්‍රේනය, තුර්කිය සහ රුමේනියාව වැනි රටවලට අයත් වේ.
එමෙන්ම ඩැනියුබ් ඩෙල්ටා අසල පිහිටා ඇති සර්ප දූපත ද මෙයටඇතුළත් ය.වැදගත්ම දෙය නම්, කළු මුහුදේ පිහිටි මෙම දූපත් ප්‍රධාන සංචාරක ආකර්‍ෂණය දිනාගත් ස්ථාන බවට පත්ව ඇති අතර එම රටවල ආර්ථිකය වර්ධනය කිරීමට විිශාල කාර්‍යභාරයක් ඉටු කරයි.
බියසුළු කටකතා: මළවුන් ජලය යට සිටීද?
[සංස්කරණය]කුතුහලය දනවන හා බියජනක කරුණක් ලෙස පෙනෙන දෙය නම් මියගිය අය කළු මුහුදේ රැඳී සිටින බවට විශ්වාස කිරීමයි. කළු මුහුදේ ගිලී වසර සිය ගණනක් ගතවී ඇතත් නැව් සහ මිනිසුන්ගේ නටබුන් කඹ, දැව වැනි දිරාපත් විය හැකි ද්‍රව්‍ය තවමත් මුහුදු පතුලේ සොයාගත හැකිය.
මෙම කරුණ බියජනක වුවද විද්‍යාත්මක පැහැදිලි කිරීම නම්, මෙම මුහුදේ පහළ ජල ස්ථර වල ඔක්සිජන් හීන (ඇනොක්සික් ස්වභාවය) නිසා, දිරාපත්වීමේ ක්‍රියාවලිය මන්දගාමී වන අතර, එම නිසා මුහුදේ ජලය තුළ මළවුන්ගේ නටබුන් නොනැසී පවතී. අවාසනාවකට මෙන්, මෙම සංසිද්ධිය කළු මුහුද පිළිබඳ නොයෙක් කටකතා නිර්මාණය කිරීමට හේතු වී තිබේ.