විකිපීඩියා:නව යටත්විජිත වාදය
නව යටත්විජිතවාදය අමෙරිකාව සහ ඉරානය
චාමර සිරිවර්ධන විසිනි
අයි එස් විරෝධී සටනට පණ පෙවූ පර්සියානු මූලධර්මවාදියා
වසර දහස් ගනනක ප්‍රෞඬ ශිෂ්ඨාචාරයකට හිමිකම් කියන පර්සියාව නොහොත් වත්මන් ඉරානය ඉස්ලාම්කරණය වීම ඇරඹුනේ හයවන සියවසින් පසුවයි. ආරම්භක අවධියේ ඔටෝමන් අධිරාජ්යයට බලපෑමට ලක්වූ සුන්නි මුස්ලිම් වරු බහුල වූ මෙම ප්‍රදේශය පසු කලෙක ෂියා නිකාය සරණ ගියේ පළමුවන ඉස්මායිල් ෂා තුමා විසින් ඇරඹුන බලාත්කාරී වැඩපිළිවලක් හරහා බවට මතයක් ඇත. ඉස්ලාමයේ ප්‍රධාන ශාඛා දෙක වන සුන්නි හා ෂියා නිකායන් අතර වෙනසට පදනම්ව ඇත්තේ මහමත් තුමාගේ අනුප්‍රාප්තිකයා අරබයා ඔවුනතර ඇති දෘෂ්ඨිමය විරසකයයි. මහමත් තුමා තම අනුප්‍රාප්තික ‘ඉමාම් වරයා’ (අධ්‍යාත්මික මාර්ගෝපදේශකයා) ලෙස බෑනා වූ අලි ඉබ්න් අබි තාලිබ් පත්කල බව ෂියා මුස්ලිම් වරුන්ගේ විෂ්වාසය වන අතර මහමත් තුමා අනුප්‍රාප්තිකයකු නම් නොකොට මිය යාමෙන් පසු එතුමාගේ මාමණ්ඩිය වූ අබු බකර් පළමු කාලිෆ් වරයා (ඉස්ලාමිය පාලකයා) ලෙස තෝරාපත් කොටගත් බව සුන්නි වරුන්ගේ තර්ක කරති. සුන්නි ආගමික පුරාණය මත පදනම්ව නූතන කාලිෆ් දේශයක් ගොඩ නැඟීමට තැත් කරන අයි. එස්. සංවිධානය සමස්ත මුස්ලිම් ජනයාගේ නියෝජනයක් ලෙස සමාජය තුල මතයක් ඇතත් සිය පටු දේශපාලන අභිමථාර්ථයන් මත ඇමෙරිකාව ඊශ්‍රායලය හා ඇතැම් ගල්ෆ් රටවල් විසින් අන්තවාදය පෝෂණය කරන අතර වාරයේ අයි එස් සංවිධානයට එරෙහි විශාලතම කාර්යභාරය ඉටු කෙරුනේද මෙම ෂියා මුස්ලිම් නිකාය හා එහි අනු-බෙදුම් තුලින්ම බව කිසි සේත් බැහැර කොට නොහැක. වහාබ් අන්තවාදයට එරෙහිව ෂියා මුස්ලිම් වරු ඇරඹූ අරගලයේ නියමුවා වූයේ අන් කිසිවෙකු නොව පසුගියදා බැග්ඩෑඩ් නුවරදී ඇමෙරිකානු මිසයිල ප්‍රහාරයකින් ඝාතන කෙරුන ඉරාන ජාතික ක්වාසිම් සොලෙයිමානි ජනරාල් වරයාය. 1957 වසරේ ගිණිකොන දිග ඉරානයේ කර්මන් පලාතේ දුගී පවුලක උපත ලද සොලෙයිමානි වයස දහ අටේදී ජලසම්පාදන සමාගම සුළු කොන්ත්‍රාත් කරුවැකු ලෙස වෘත්තියට එළැඹියේ නය බරින් මිරිකී සිටි තම පියාට සවියක් වනු අටියෙනි. ඔහුගේ ජීවිතය වෙනස් කලේ 1979 ඉරාන විප්ලවයයි. ඊට ක්‍රියාකාරී ලෙස දායක වූ ඔහු ඊලඟ වසරේ සදාම් හුසේන් ඇමෙරිකානු සහාය ඇතිව ඉරානය ආක්‍රමනය කිරීමත් සමඟ හටගත් ඉරාන-ඉරාක යුද්ධයේදී විප්ලවීය ආරක්ෂක බල ඇණියේ (IRGC) 41 වන ඩිවිෂණයේ අණදෙනා ලෙස ඉමහත් භක්තියෙන් යුතුව නව පාලනයට සේවය කලේය. මෙකල ඉරානයේ ප්‍රධාන අනුග්‍රාහකයා වූයේ සෝවියට් සංගමයයි. 1991 න් පසු ලෝකය මුහුන පෑ අමෙරිකානු ඒකාධිකාරය හමුවේ ඉරානය ඉතා උපායශීලී කටයුතු කලාය. 1998 දී විප්ලවීය ආරක්ෂක බල ඇණියේ බුද්ධි හා විදෙස් මෙහෙයුම් අංශය වූ කුඩ්ස් බලකායේ ප්‍රධානියා ලෙස පත් කරන ලද සොලෙයිමානි ලෙබනනයේ හෙස්බුල්ලා සහ හමස් සංවිධාන ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව දැඩි ලෙස සන්නද්ධ කිරීමට කටයුතු කලේය. මෙම කුඩ්ස් (Al-Quds) බලකායට පැවරී ඇති දෘෂ්ඨිමය මෙහෙවර වන්නේ සම්ප්‍රදායික ඉස්ලාම් භූමි ප්‍රදේශ නිදහස් කොට ගැනීමයි. සර්පයන්ට කිරි පෙවීමේ ආදිනව වොෂින්ටනයට පසක් කරවමින් 2001 සැප්තැම්බර් 11 දා තලෙයිබාන් අන්තවාදීන් ලෝක වෙළඳ සංකීර්ණයට පහරදීමත් නිසා ඇෆ්ගනිස්ථානයේ ත්‍රස්තවාදය කළමණාකරණය කිරීමේ මෙහෙයුමක් ඇරඹීමට ඇමෙරිකාවට සිදුවූ අතර ඒ සදහා ඉරානයේ ආධාර උපකාර ඉතා අවශ්‍ය විය. මේ අනුව රාජ්ය දෙපාර්තමේන්තුවේ නිලධාරියෙකු වූ රයන් ක්‍රොකර් ජිනීවාහිදී ඉරාන නියෝජිතයන් සමඟ රහස් සහයෝගිතා එකඟත්වයකට එලැඹුනේය. ඉරාන පාර්ෂ්වයෙන් දූත මෙහෙවර මෙහෙයවන ලද්දේ සොලෙයිමානි විසිනි. එහෙත් 2002 දීඒ කෙටි මධු සමය කෙළවර වීමට හේතු වූයේ ඉරානය ‘අශුද්ධ අක්ෂයේ’ කොටසක් ලෙස ජෝර්ජ් බුෂ් විසින් නම් කරනු ලැබීමයි. අමෙරිකානු ආක්‍රමනය හමුවේ ඉරාකය ඇද වැටීමෙන් පසු අල් කයිඩාවට එරෙහි තනිව යුද වැදුන සොලෙයිමානි ඉරාක මිලිෂියා කණ්ඩායම් ගණනාවක් පුහුණූ කොට සන්නද්ධ කිරීමට කටයුතු කලේය. මෙය SOFA පන්නයේ ගිවිසුමක් මත ඉරාකයේ දීර්ඝ කාලීන ලෙස පදිංචිව සිටීමට ලක ලැහැස්ති වූ ඇමෙරිකානුවන්ට නොරිසි වීම අරුමයක් නොවේ. අරාබි වසන්තයේ වැලි කුණාටුව ඊජිප්තුව හා ලිබියාව සුණු විසුනු කරමින් සිරියාව ට ඇතුළු වෙද්දී සිරියානු ත්‍රස්ත කල්ලි වලට ඩොලර් මිලියන 500ක අවි ආයුධ ලබාදීමට සී අයි ඒ සංවිධානය කටයුතු කලේ ජිහාඩ් වාදීන් යොදවා අසාද් පාලනය පෙරලා දැමීමේ අටියෙනි. මෙම වෑයම වලකා ලීමේ දැඩි අදිටනින් පසුවූ ටෙහෙරානය සොලෙයිමානිගේ අණදීම යටතේ IRGC බල ඇණියක් අසාද්ගේ සහායට නොඑවීනම් ඉතිහාසය වෙනස් වීමට බොහෝ ඉඩ තිබිණ. බටහිර අවි ආයුධ හා ගල්ෆ් රටවල මුල්‍ය ආධාර නොඅඩුව ලද සිරියානු කැරළි කරුවන්ගේ ප්‍රහාර හමුවේ සිරියානු හමුදා පසුබසිමින් සිටියහ. නව තත්වය හමුවේ තමා විසින් ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව පුහුනු කල හෙස්බුල්ලා හා හමාස් සාමාජිකයන්ද සටනට කැඳවීමට සොලෙයිමානිට සිදු විය. 2013 දී අල්-නුස්‍රා පෙරමුන බිඳ් දැමීමත් ප්‍රධාන නගර ගණනාවක් යලි අත්පත් කොටගනිමින් පෙරමුණේ යම් සමතුලිතතාවක් ඇති කිරීමට බෂාර් අල් අසාද් ට හැකිවූයේ සිරියාවේ ත්‍රස්ත විරෝධී මෙහෙයුම් වලට මේ වනවිට පෞද්ගලිකව නායකත්වය දුන් සොලෙයිමානිගේ ඇපකැප වීම හේතුවෙනි. 2015 වසරේ සිරියාවට කඩා වැදුන අයි එස් සංවිධානය සීග්‍ර ජජයගහණ මාලාවක් අත්පත් කොටගනිමින් ඉදිරියට ගමන් කිරීම නිසා අසීරුවෙන් දිනාගත් මෙම තාවකාලික සමතුලිතතාවය යලි බිඳ වැටිණ. සිරියානු භූමියෙන් සියයට හැත්තෑවක් කැරළි කරුවන්ගේ පාලනයට නතුවෙද්දී සොලෙයිමානිගේ තක්සේරුව වූයේ බලවත් අතිරේක විදේශ සහායක් නොමැතිව දැන් තත්වය සමනය කොට නොහැකි බවයි. අසරණ වූ අසාද්ට වූ එකම බලාපොරොත්තුව වූයේ තම දිර්ඝ කාලීන මිතුරා වූ රුසියාවේ පිහිට පමණි. හදිසි ආධාර ඉල්ලා 2015 ජුලි මාසයේ මොස්කොව් නුවරට යැවුන සිරියානු දූත පිරිසට සොලෙයිමානිද ඇතුලත් කිරීමට අසාද් වග බලාගත්තේ ඔහුගේ දස්කම් හා හැකියාවන් ගැන ඇතිකොටගත් පැහැදීම නිසාය. අයි එස් සංවිධානය විසින් අත්පත් කොටගෙන සිටි ප්‍රදේශ යලි මුදාගෙන පෙරමුන සමතුලිත කිරීම සඳහා සොලෙයිමානි ඉදිරිපත් කල සැලැස්ම රුසියානු සෙනෙවි මණ්ඩලයෙ සිත් ගත්තේය. පශ්චාත් සෝවියට් යුගය තුල දුර්වල වූ ටෙහෙරානය හා මොස්කොව් අතර සබඳතා යලි ගොඩ නැගීමට අඩි තාලම දමන ලද්දේද මෙම සාකච්ඡා අතරතුරයි. අවසානයේ අසාද් ඇමතූ ව්ලදිමීර් පුටින් මෙසේ කීවේළු. “ අපි උදවු කරන්නම්. හැබැයි මෙහෙයුම් සම්බන්ධීකරණය ජනරාල් සොලෙයිමානි ට භාර දෙන්න.” අනතුරුව රුසියන් ගුවන් සහාය ඇතිව දියත් කෙරුන ඇලෙප්පෝ හා පැල්මීරා නගර මුදා ගැනීමේ තීරණාත්මක සටන් වලදී පෙරමුන ගත් සිරියානු හමුදාවේ 4 වැනි යාන්ත්‍රික බල ඇණියට මෙන්ම අසාද් වෙනුවෙන් සටන් වැදුන ලෙබනනයේ Hezbollah, ඉරාකයේ Harakat Al-Nujaba, සහ (Iraqi), Liwaa Abu Fadl Al-Abbas සහ ඇෆ්ගන් හා ඉරාන ස්වේච්චා සටන් කරුවන්ගෙන් සමන්විත Firqa Fatayyemoun යන කණ්ඩායම් වලය අණදෙන ලද්දේ සොලෙයිමානි විසිනි. සිරියානු හමුදා නායකයෝ ඔහුගේ උපදෙස් මත කටයුතු කලහ. කෙටිකලක් තුල අයි එස් සංවිධානයට මෙන්ම ඇමෙරිකානු ආධාර ලත් කැරලි කාර කණ්ඩායම්ද සමූල ඝාතනය කරමින් අසාද් සිරියානු සිවිල් යුද්ධයේ ජය හිමි කර ගනිද්දී සටනේ මහ මොල කරු වූ සොලෙයිමානි ඇමෙරිකාවේ මෙන්ම ඊශ්‍රායලයේ ද දැඩි වෛරයට ලක්වීම අරුමයක් ද නොවේ. පෙන්ටගනය විසින් ඔහු වර්ගීකරණය කරනු ලැබුවේ මැදපෙරදිග කලාපයේ සිය උවමනා එපාකම් වලට ඇති බලවත්ම තර්ජනය ලෙසය. ඉරාක අගමැති පවසන අන්දමට පසුගිය 03 දා සොලෙයිමානි බැග්ඩෑඩයට පැමිණියේ සෞදි අරාබිය හා ඉරානය අතර ආතතිය ලිහිල් කිරීම සඳහා වූ තම යෝජනාවකට පිළිතුරු ලිපියක් ද සමඟය. ඉන් හැඟවේන්නේ ඒ මොහොතේ සොලෙයිමානි රාජ්‍යතාන්ත්‍රික දූත මෙහෙවරක යෙදී සිටි බවයි. එහෙත් ගුවන් තොර්ට්පල අසලදී හදිසියේ එල්ලවූ අමෙරිකානු මිසයිල ප්‍රහාරයකින් ඔහු ගමන් කල රථ පෙල පුපුරා සුණු විසුණු විය. මුළුමනින්ම පිළිස්සී තිබූ සොලෙයිමානිගේ සිරුර හධුනා ගන්නා ලද්දේ අතේ පැළඳි මුදුවක් ආධාරයෙන් බව කියැවේ. නොසිතූ මොහොතක එල්ල වූ මෙම ප්‍රහාරය හුදෙක්ම ට්‍රම්ප්ගේ හිතුවක්කාරී පෞද්ගලික තීරනයක් බව විලේෂකයෝ පෙන්වා දෙති. අනතුරු උද්ගත වූ හා උද්ගත විය හැකි තත්වයන් පිළිබඳ වෙනම සාකච්ඡා වී ඇති බැවින් එ ගැන මෙහි වැඩිදුර සදහන් කිරිමෙහිලා අනවශ්‍යය. ඉරානයේ ජාතික වීරයකු ලෙස බුහුමන් ලද ක්වාසිම් සොලෙයිමානිගේ සිරුර පූර්ණ රාජ්ය ගෞරව හා සෝසුසුම් මැද මිහිදන් කරන ලද්දේ ඔහු උපත ලද කර්මන් පලාතේදීය. මරනය අපේක්ෂාවෙන් සිටි ඔහු තම අන්තිම කැමැත්ත සකසා තිබූ බවත් තම සොහොන මත 'සොලෙයිමානි සොල්දාදුවා සැතපී සිටී' යනුවෙන් පමණක් සඳහන් කරන ලෙස එහි ඉල්ලා තිබූ බවත් කියති. අවමඟුලට සහභාගී වූ පිරිස දස දහස් ගණනකි. තිස් පස් දෙනෙක් මහා ජනකායට තෙරපී මිය ගිය අතර අධ්‍යාත්මික නායක කොමෙයිනි අවමඟුල් යාඥාව මෙහෙයවන අතර කඳුළු සලනු විදෙස් මාධ්‍ය විසින් ජායාරූප ගතකොට තිබිණ. විෂේශත්වය වූයේ මහා ජනකාය ඇමතූ මරා දැමුන ජනරාල් වරයාගේ 28 වියැති දියනිය එහිදී ඇමෙරිකාවට එරෙහිව විවෘත තර්ජනයක් එල්ල කිරීමය. විප්ලවීය ආරක්ෂක බල ඇණියේ උසස් හමුදා නිලධාරීහූ ලෙයට ලෙය පලි ගන්නා බවට ශපථ කලහ. ක්වාසිම් සොලෙයිමාන් ඇමෙරිකාව කියන අන්දමේ ත්‍රස්තවාදියෙකුද නො එසේනම් ඉරානයේ, ඉරාකයේ සිරියාවේ,ලෙබනනයේ බොහෝ දෙනා අදහන පරිදි ප්‍රාණත්‍යාගියෙකුද යන්න කාලය විසින් තිරණය කෙරෙනු ඇත. දේශපාලනය තුල සදාකාලික මිතුරන් හෝ සතුරන් නැතුවාක් මෙන් ඉතිහාසය තුල ද සදාකාලික වීරන් හෝ දුෂ්ඨයන් නොමැත.
Chamara Siriwardana