ඔපෙරා
ආරම්භය
[සංස්කරණය]‘ඔපෙරා’ යන්න ඉතාලි බසින් ‘වැඩ’ යන අර්ථය ගෙන දෙන අතර ‘ඔපෙරා’ යන ලතින් වචනය ද ‘වැඩ’ හෝ ‘ශ්‍රමය’ යන්න හඟවයි. ඒ අනුව, එය වේදිකාව මත ඒකාංගික කලාව, ස්වරානුකූල ගායනය, උච්චාරණය, රංගනය හා නැටුම් යන සියල්ලෙහි එකතුවකි. මෙය බිහි වූයේ ඉතාලියේ විවිධාකාර විනෝදාස්වාද ක්‍රියා පවත්නා පසුබිමක වන අතර, අනෙකුත් ගීතමය නාට්‍ය සමග ප්‍රදර්ශනය කෙරිණි. මෙම නාට්‍යවලට වඩා බොහෝ කාලයක් ඔපෙරා පැවතුණු අතර, ඉතා අලංකාරවත් ලෙස මහජන ප්‍රදර්ශනයන් පවත්වන ලදී.
අද වන විට හඳුනාගෙන ඇති පැරණිම ඔපෙරාව වන්නේ, ජේකොබ් පෙරීගේ ඩැෆ්නි ඔපෙරාවයි. එය 1597 'කැමරටා ඩි බාර්ඩි' යන නමින් රැස්වු ෆ්ලොරන්ස් හි මානවවාදීන් පිරිසකගේ බලපෑම මත ලියන ලද්දකි. ඩැෆ්නි ඔපෙරාව වනාහී සම්භාව්‍ය ග්‍රීක නාට්‍ය පුනර්ඡීවනය කිරීමේ අරමුණින් ලියණු ලැබුවක් වන අතර, පුනර්ඡීවනයේ කොටසක් විය. කැමරාටා හි සාමාජිකයන් සිතුවේ ග්‍රීක නාට්‍යවල ගායන කොටස් මෙන්, සෑම චරිතයක්ම සම්පූර්ණයෙන්ම ගායනා කළ යුතු බවයි. ඒ අනුව ඔපෙරා යනු එම තත්ත්වය නැවත ඇති කිරීමක් විය. නමුත්, අවාසනාවන්ත ලෙස ඩැෆ්නි ඔපෙරාව වර්තනමානයේ රඟ දැක්වෙන්නේ නැත. පසුව 1600 දී පෙරී විසින් ලියන ලද යුරිඩිස් පැරණිම ඔපෙරාව ලෙස අද වන තෙක් පවතී.
වේදිකාවේ රඟන ගීතමය නාට්‍ය සම්ප්‍රදායන්ට මධ්‍යතන යුගයේ ලෞකික හා ආගමික බලපෑම ඇත. එම යුගයේ පැවති මුල්ම ඉතාලි ඔපෙරා බොහෝ රටවල නාට්‍ය සම්ප්‍රදායන්ට සමානකමක් දක්වයි.
ඔපෙරාමය කටහඬ
[සංස්කරණය]හඬ වර්ගීකරණයන්
[සංස්කරණය]මෙහිදී ගායකයන් හා ඔවුන් රඟන චරිත වර්ගීකරණය කරන්නේ ඔවුන්ගේ කට හඬ ආකාරය අනුවය. එනම්, ශ්‍රැති මට්ටම, වේගවත් බව, ස්වර ගුණය අනුව ය. පිරිමි ගායකයින්, මන්ද්‍ර, අති මන්ද්‍ර, තාර ස්වර මත පදනම් වූ හඬ පරාසයන් අනුව ද, ගායිකාවන් උච්ච, අති තාර සහ අති උච්ච ස්වර අනුවද වර්ගීකරණය කෙර්. (පිරිමි ගායකයින් ද සමහර අවස්ථාවල දී කාන්තා හඬ පරාසයන්ට අනුව ගායනා කරනු ලැබේ. එසේම, හඬ වර්ගය අනුව ද ගායකයින් වර්ග කෙරේ. නිදසුනක් ලෙස, අති- උච්ච ස්වර සහිත ගායිකාවක් තනු ගායනය, හඬ වර්ණවත් බව, නර්තනය සඳහා හඬ යනුවෙන් කොටස් කළ හැකිය. මෙම වර්ගීකරණයන් හඬෙහි ලක්ෂණ සම්පූර්ණයෙන්ම විග්‍රහ නොකළ ද, ගායකයා අදාළ චරිතයට ගැලපෙන ආකාරය විග්‍රහ කරයි. සාමාන්‍යයෙන් ගායකයකුගේ කටහඬ ඔහුගේ/ ඇයගේ ඡීවිත කාලය තුළ වෙනස් විය හැකි අතර, තුන්වන දශකයේ හෝ මැදි වියේදී කටහඬ පරිණත බවට පත් වේ.
හඬ කොටස්වල ඓතිහාසික භාවිතය
[සංස්කරණය]කාන්තා චරිත රඟ දැක්වීමේදී ඔපෙරා ඉතිහාසය පුරාම යොදා ගනු ලැබ ඇත්තේ අති - උච්ච ස්වරයන් ය. දැනට භාවිත වන හඬ පරාසයන් වර්ගීකරණය කරන ලද්දේ සම්භාව්‍ය යුගයේ දී ය. ඊට පෙර සලකා බලන ලද්දේ හඬ පරාසය නොව දක්ෂතාවයයි. නිදසුනක් ලෙස උච්ච C’ ස්වරයට වඩා ඉහළ ස්වර දක්නට ලැබුණේ ඉතා අඩුවෙනි. මධ්‍ය උච්ච ස්වර සාපේක්ෂව අලූත් වර්ගීකරණයක් වන අතර, විශාල පරාසයක් දක්වා දිවේ. (උදාහරණ : පර්සෙල්ගේ ‘ඩිඩෝ සහ ඒනිස්’ඔපෙරාවේ ප්‍රධාන කාන්තා චරිතය මෙන්ම, වැග්නර්ගේ ‘ට්‍රිස්ටන් සහ අයිසෝල්ඞ්’ ඔපෙරාවේ ‘බ්‍රැන්ගේන්’ නම් බර උසුලන්නාගේ චරිතය) මෑතකාලීන බැරොක් යුගයේ සිට එන බොහෝ පිරිමි චරිත කාන්තාවන් සඳහා රචනා කරනු ලැබූ ඒවා වන අතර, කාන්තා හඬ සහිත පිරිමි ගායකයින් විසින් ගායනා කොට තිබේ.
සම්භාව්‍ය යුගයේ සිට ම මන්ද්‍ර ස්වර වෙන්ව තිබුණේ පිරිමි චරිත සඳහා ය. 'බෙල් කැන්ටෝ' යුගයේ දී වඩාත් අභියෝගාත්මක මන්ද්‍ර ස්වර සහිත කොටස් ලියැවිණි. වැග්නර් හෙල්ඩෙන්ටිනර් නම් නව ස්වර පරාසය හඳුන්වා දුන්නේය. මෙය බොහෝ ඉතාලි ඔපෙරාවල දක්නට ලැබුණි. (උදාහරණ : පියුක්නි ගේ ටුරාන්ඩොට් හි කලාෆ් චරිතය) අත්වැල් ගායනයට මෙන්ම, විනෝදාත්මක කොටස් රඟ දැක්වීමේ දී ද මන්ද්‍ර ස්වර භාවිත වේ. මන්ද්‍ර ස්වර ද විශාල පරාසයක් සහිත ය. (උදාහරණ : ඩොන් ගියෝවන්නි හි ලෙපෝරෙල්ලෝ ගේ චරිතයේ සිට වැග්නර්'ස් රින්ග් සයිකල් හි වොටන් ගේ චරිතය දක්වා) උච්ච හා මන්ද්‍ර ස්වර අතර පවතින මධ්‍යම ස්වරය 'බෙරිටෝන්’ ලෙස ද හඳුන්වන අතර, එය 19 වන සියවසේ මැද භාගය දක්වා භාවිත වූවක් නොවීය.