කෙසෙල්
| කෙසෙල් | |
|---|---|
| |
| කෙසෙල් ගසක් | |
| විද්‍යාත්මක වර්ගීකරණය | |
| රාජධානිය: | ප්ලාන්ටේ |
| Division: | මැග්නොලියෝෆයිටා |
| වර්ගය: | Liliopsida |
| ගෝත්‍රය: | Zingiberales |
| කුලය: | Musaceae |
| ගණය: | මූසා |
| කෙසෙල් | |
|---|---|
 විවිධ ප්‍රභේද හතරක කෙසෙල්. වමේ සිට දකුණට: අළු කෙසෙල්, රතු කෙසෙල්, ඇපල් කෙසෙල් සහ කැවෙන්ඩිෂ් කෙසෙල් | |
| Source plant(s) | මූසා |
| Part(s) of plant | ඵලය |
| Uses | ආහාරයට |
කෙසෙල් යනු එහි විශාලත්වය සහ ව්‍යුහය නිසා බොහෝ විට ගසක් ලෙස වරදවා වටහා ගන්නා, උද්භිද විද්‍යාත්මකව බෙරි ජාතියක් වන, මූසා කුලයට අයත් පඳුරකි. එය එහි ඵලය සඳහා වගා කරන අතර ඵලයේ නාමය සහ ශාකයේ නාමය එකම වේ. කෙසෙල් Musaceae පවුලට අයත් වේ. ගෝලීය වශයෙන්, මිනිස් පරිභෝජනයෙන් සහල්, තිරිඟු සහ බඩ ඉරිඟු වලට පසු කෙසෙල් හතරවන ස්ථානයට පත්වේ; මෙය ලොව පුරා රටවල් 130 ක වගා කරනු ලබන අතර, නිවර්තන අග්නිදිග ආසියාවට ආවේණික වේ.
පළතුරු ප්‍රමාණයෙන්, වර්ණයෙන් සහ තද බවින් වෙනස් වන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් දිගටි සහ වක්‍ර වේ. මෙහි ඉදුණු විට විවිධ වර්ණ ඇති ලෙල්ලකින් ආවරණය වූ පිෂ්ඨය පොහොසත් මෘදු මස් ඇත. මෙම පලතුරු, ශාකයේ මුදුනට ආසන්නව පොකුරු වශයෙන් ඉහළට වර්ධනය වේ. නවීන ආහාරයට ගතහැකි බීජ රහිතව වගා කරන ලද කෙසෙල් සියල්ලම පාහේ පැමිණෙන්නේ වල් විශේෂ වන Musa acuminata සහ Musa balbisiana හෝ ඒවායේ දෙමුහුන් ප්‍රභේද වලිනි.
පරිණාමය
[සංස්කරණය]ෆයිලොජෙනි
[සංස්කරණය]න්‍යෂ්ටික ජාන භාවිතා කරමින් 2011 දී සිදු කරන ලද ෆයිලොජෙනොමික් විශ්ලේෂණයක් මගින් Musaceae පවුලේ සමහර නියෝජිතයින්ගේ වංශය පෙන්නුම් කරයි. ප්‍රධාන ආහාරයට ගත හැකි කෙසෙල් වර්ග තද අකුරු වලින් දැක්වේ.[1]
| Musaceae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- ‡ බොහෝ වගා කරන ලද කෙසෙල් M.acuminata සහ M.balbisiana දෙමුහුන් වේ. (ගසේ පෙන්වා නැත).
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]මුල් නූතන ව්‍යාප්තිය
[සංස්කරණය]-
![නූතන ආහාරයට ගත හැකි කෙසෙල් වල මුතුන් මිත්තන්ගේ මුල් දේශීය පරාසයන්. Musa acuminata(කොළ), Musa balbisiana(තැඹිලි)[2]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Banana_ancestors_%28Musa_acuminata_and_Musa_balbisiana%29_original_range.png/250px-Banana_ancestors_%28Musa_acuminata_and_Musa_balbisiana%29_original_range.png)
නූතන ආහාරයට ගත හැකි කෙසෙල් වල මුතුන් මිත්තන්ගේ මුල් දේශීය පරාසයන්. Musa acuminata(කොළ), Musa balbisiana(තැඹිලි)[2] -
වල් කෙසෙල් ගෙඩි වල විශාල, තද බීජ රාශියක් ඇත. -
![ඉන්දු-පැසිෆික් කලාපය පුරා ඔස්ට්‍රොනීසියානු ජනයාගේ කාලානුක්‍රමික විසිරීම.[3]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Chronological_dispersal_of_Austronesian_people_across_the_Pacific_%28per_Benton_et_al%2C_2012%2C_adapted_from_Bellwood%2C_2011%29.png/250px-Chronological_dispersal_of_Austronesian_people_across_the_Pacific_%28per_Benton_et_al%2C_2012%2C_adapted_from_Bellwood%2C_2011%29.png)
ඉන්දු-පැසිෆික් කලාපය පුරා ඔස්ට්‍රොනීසියානු ජනයාගේ කාලානුක්‍රමික විසිරීම.[3] -
අරාබි කෘෂිකාර්මික විප්ලවය (ක්‍රි.ව. 700-1500) සමයේ කෙසෙල් වල සැබෑ සහ සම්භාවිතාව ව්‍යාප්ත වීම.[4] -
"ඇක්ටා එරුඩිටෝරම්" වෙතින් පලතුරු සහ පැළෑටි නිදර්ශනය, 1734
![නූතන ආහාරයට ගත හැකි කෙසෙල් වල මුතුන් මිත්තන්ගේ මුල් දේශීය පරාසයන්. Musa acuminata(කොළ), Musa balbisiana(තැඹිලි)[2]](/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80:Banana_ancestors_(Musa_acuminata_and_Musa_balbisiana)_original_range.png)
![ඉන්දු-පැසිෆික් කලාපය පුරා ඔස්ට්‍රොනීසියානු ජනයාගේ කාලානුක්‍රමික විසිරීම.[3]](/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80:Chronological_dispersal_of_Austronesian_people_across_the_Pacific_(per_Benton_et_al,_2012,_adapted_from_Bellwood,_2011).png)
නිෂ්පාදනය සහ අපනයනය
[සංස්කරණය]| කෙසෙල් | පිසින කෙසෙල් | මුළු එකතුව | |
|---|---|---|---|
 India |
34.5 | 34.5 | |
 China |
11.8 | 11.8 | |
 Uganda |
10.4 | 10.4 | |
 Indonesia |
9.2 | 9.2 | |
 Philippines |
5.9 | 3.1 | 9.0 |
 Nigeria |
8.0 | 8.0 | |
 Ecuador |
6.1 | 0.9 | 6.9 |
 Brazil |
6.9 | 6.9 | |
 Democratic Republic of the Congo |
0.8 | 4.9 | 5.7 |
 Cameroon |
0.9 | 4.7 | 5.5 |
 Colombia |
2.5 | 2.5 | 5.0 |
 Guatemala |
4.8 | 0.3 | 5.0 |
 Ghana |
0.1 | 4.8 | 4.9 |
 Angola |
4.6 | 4.6 | |
 Tanzania |
3.5 | 0.6 | 4.1 |
 Rwanda |
2.2 | 0.9 | 3.1 |
 Costa Rica |
2.5 | 0.1 | 2.6 |
 Ivory Coast |
0.5 | 2.1 | 2.6 |
 Mexico |
2.6 | 2.6 | |
 Dominican Republic |
1.4 | 1.2 | 2.5 |
 Vietnam |
2.5 | 2.5 | |
 Peru |
2.4 | 2.4 | |
| World | 135.1 | 44.2 | 179.3 |
| මූලාශ්‍රය: එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ FAOSTAT[5] සටහන: සමහර රටවල් කෙසෙල් සහ ඉවුම් පිහුම් කෙසෙල් අතර වෙනස හඳුනා ගනී, නමුත් ඉහළම නිෂ්පාදකයින් හය දෙනාගෙන් හතරක් එසේ නොකරයි, එබැවින් කෙසෙල් සහ පිහුම් කෙසෙල් සඳහා එකතුව භාවිතා කිරීම සංසන්දනය කිරීම අවශ්‍ය වේ. | |||
2018 වන විට[update], කෙසෙල් අපනයනය කරනු ලබන්නේ වෙනත් ඕනෑම පලතුරකට වඩා විශාල පරිමාවකින් සහ විශාල අගයකට ය. 2022 දී, කෙසෙල් සහ කෙසෙල් ලෝක නිෂ්පාදනය ඒකාබද්ධව ටොන් මිලියන 179 ක් වූ අතර, ඉන්දියාව සහ චීනය ගෝලීය නිෂ්පාදනයෙන් 26%ක් විය.
කෘමි හානි
[සංස්කරණය]විවිධ පළිබෝධකයන්, විශේෂයෙන් නෙමටෝඩාවන් සහ කෘමීන් විසින් කෙසෙල් වලට හානි වේ.
නෙමටෝඩාවන්
[සංස්කරණය]කෙසෙල් මුල් පරපෝෂිත නෙමටෝඩා විශේෂ කිහිපයකින් හානි වේ. Radopholus similis ආර්ථිකමය වශයෙන් කෙසෙල් වල බරපතලම නෙමටෝඩා රෝගය වන "නෙමටෝඩා මුල් කුණුවීම"ට හේතු වේ.[6]
කෘමීන්
[සංස්කරණය]කෙසෙල් වගාවේ ප්‍රධාන කෘමි පලිබෝධකයන් අතර සැලකිය යුතු ආර්ථික අලාභයක් ඇති කරන කුරුමිණියන් දෙදෙනෙකු වන කෙසෙල් විදිනයා Cosmopolites sordidus සහ කෙසෙල් කඳේ කුරුමිණි Odoiporus longicollis වේ. අනෙකුත් සැලකිය යුතු පළිබෝධ අතරට කුඩිත්තන් සහ කැළැල් ඇතිකරන කුරුමිණියන් ඇතුළත් වේ.[7]
රෝග
[සංස්කරණය]- පැනමා රෝගය
- Fusarium wilt TR4
- Black sigatoka
.jpg)
- Banana bunchy top virus
- Banana bacterial wilt
ඖෂදීය ප්‍රයෝජන
[සංස්කරණය] | මෙම ඡේදය කිසිදු මූලාශ්‍රයක් උපුටා දක්වන්නේ නැත.මූලාශ්‍ර සෙවීම: "කෙසෙල්" – news '• පුවත්පත් • පොත් • scholar • JSTOR (2024 සැප්තැම්බර්) |
ඉදුණු කෙසෙල් ගෙඩි
[සංස්කරණය]- ආහාර දිරවීම පහසු කරයි.
- මළ බද්ධය නැති කර මළ හොඳින් පහ කරයි.
- පිළිස්‌සීමක්‌ නිසා ඇති වන වේදනාව නැති කිරීම. (පිළිස්‌සුණු තැන ඉදුණු කෙසෙල් ගෙඩි තලපයක්‌ ලෙස ආලේප කළ හැකි ය.)
- පාචනය ඇති වූ විට ඉදුණු ආනමාළු කෙසෙල් ගෙඩි කෑමට දීමෙන් එය සුව වේ.
- ආහාර මාර්ග පද්ධතියේ අසාමාන්‍යතා නැති කරයි.
- ප්‍රමේහ සහ වකුගඩු ආබාධ සඳහා කරන ප්‍රතිකාරවල දී ඉදුණු කෙසෙල් භාවිත කෙරෙයි.
- අසාත්මිකතාව නැති කරයි.
අමු කෙසෙල් ගෙඩි
[සංස්කරණය]- මුත්‍රා මාර්ගයේ රෝග සුව කරයි.
- ඔසප් චක්‍රයේ අක්‍රමවත් බව නැති කරයි.
පොටෑසියම් වලින් අපේ ශරීරයේ රුධිර පීඩනය නියාමනය කෙරෙනවා, ඒ නිසා හෘදයාබාධ සහ ආඝාත (stroke) වලින් ආරක්ෂා වෙන්න නිතර කෙසෙල් ආහාරයට ගැනීම ඉතා සුදුසුයි. කෙසෙල් වල ඇති පෝෂක ඇස් පෙනීම වැඩිදියුණු කිරීමටත්, වයසට යන විට සිදු වන මාංශ පේශී අඩපණ වීම අවම කිරීමටත්දායක වෙනවා. කෙසෙල් ආහාරයට ගැනීම ශක්තිමත් අස්ථි පද්ධතියක් පවත්වා ගැනීමට උදව් වෙනවා. කෙසෙල් කියන්නේ ආහාර ජීර්ණයට අත්‍යවශ්‍ය හිතකර බැක්ටීරියාවලට පෝෂණය ගෙන දෙන මූලාශ්‍රයක්.
(probiotic) මේ බැක්ටීරියාවන් තමයි අපේ ආහාර ජීර්ණයට අත්‍යාවශ්‍ය එන්සයිම වර්ග නිපදවන්නේ. මේ හිතකර බැක්ටීරියා පෝෂණය වීම ආහාර ජීර්ණයත්, ශරීරයට උරාගැනීමත්නිසි පරිදි සිදුවෙන්නට උදව් වෙනවා. විශේෂයෙන් විටමින් වර්ගත්, කැල්සියම් ඇතුළු ඛණිජ ලවණත් නිවැරදිව ශරීරයට ලබා ගන්න මේ ක්‍රියාවලිය ඉතා වැදගත්. කැල්සියම් නිසි ලෙස උරා ගැනීම අස්ථි වල ශක්තිමත්භාවයට ඍජුවම බලපානවා.
කෙසෙල් කියන්නේ ප්‍රතිඔක්සිකාරක බහුල ආහාරයක්. වකුගඩු පිළිකා ඇතුළු රෝග බොහොමයක් ඇති කරන මුක්ත ඛණ්ඩක ඇතිවීම පාලනය කරන්න ප්‍රතිඔක්සිකාරක අඩංගු ආහාර ගැනීම හේතු වෙන බව සොයාගෙන තියෙනවා. බඩේ ඇති වන තුවාල (stomach ulcers) වණ වීමට නොදී මුල්අ වධියේම සුව කරන්න කෙසෙල් දායක වෙනවා. කෙසෙල් තුල අඩංගු ආහාරමය තන්තු (diatery fibre), පොටෑසියම්, විටමින් C සහ විටමින් B6 යන සියලුම පෝෂක හදවතේ නීරෝගී බව වැඩිදියුණු කරන්න හේතු වෙනවා. කෙසෙල් තුල අඩංගු වන ට්‍රිප්ටොෆෑන් (tryptophan) නම් ඇමයිනෝ අම්ලය මතක ශක්තිය වර්ධනය කරන්න හේතු වෙන බවටත්, මානසික ආතතිය දුරු කිරීමටත් හේතු වෙන බව සොයාගෙන තියෙනවා.
ව්‍යාප්තිය / රෝපනය
වගා කිරීම - ශ්‍රී ලංකාවේ ඕනෑ ම පළාතක වගා කළ හැකි ය. විශේෂයෙන් ගෙවතු භෝගයක්‌ ලෙසත් සුළු මධ්‍ය හා මහාපරිමාණ වශයෙන් සාර්ථක ආර්ථික භෝගයක්‌ ලෙසත් වගා කළ හැකි ය. වසරේ ඕනෑ ම කාලයක පල දරයි. තනි වගාවක්‌ ලෙසත්බහු භෝග වගාවක්‌ ලෙසත් මනා ජල සම්පාදනයක්‌ යටතේ හෝ වර්ෂා ජලයෙන් හෝ වගා කළ හැකි ය.කෙසෙල් වගාවක්‌ සරුවට පවත්වාගෙන යැම සඳහා ප්‍රශස්‌ථ උෂ්ණත්වයක්‌ තිබිය යුතු ය. සාමාන්‍යයෙන් අවශ්‍ය ප්‍රශස්‌ත උෂ්ණත්වය සෙල්සියස්‌ අංශක 22 සිට 31 දක්‌වා වූ පරාසයකි. ශ්‍රී ලංකාවේ සෙල්සියස්‌ අංශක 25ත් 30ත් අතර පරාසයේ කෙසෙල්සරුවට වැවේ.
කෙසෙල් ගසක සරු වර්ධනයටත් මල්හටගැනීමටත් උෂ්ණත්වය බෙහෙවින් බලපායි. කෙසෙල්වලින්සාර්ථක අස්‌වැන්නක්‌ ලබාගැනීමට හිරු එළියත් සෙවණත් අවශ්‍ය වෙයි. මඳ හිරු එළියක්‌ ලැබුණත් ආහාර නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියට බාධාවක්‌ නො වන අතර අඩුවක්‌ වුවත් අස්‌වැන්නේ අඩුවක්‌ වන්නේ නැත. කෙසෙල් වගාවෙන් ප්‍රශස්‌ත අස්‌වැන්නක්‌ ලබා ගැනීමට වර්ෂාව ද අත්‍යවශ්‍ය වෙයි. මෙහි දී අවශ්‍ය වන්නේ පැතිරී යන මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ වර්ෂාවකි. ගෙඩි හටගැනීමට සති 16කට පමණ පෙර පවතින වර්ෂාපතනය ගෙඩිවල වර්ධනයට බෙහෙවින්බලපායි. සාමාන්‍යයෙන් සතියකට අවම වශයෙන් මිලි මීටර් 2500ක හෙවත් වසරකට අවම වශයෙන් මිලි මීටර් 100ක පමණ වර්ෂාවක්‌ ලැබෙන විට සාර්ථක අස්‌වැන්නක්‌ ලැබේ.
තන්තු මුල් පද්ධතියකින්පස හා බැඳී පවතින කෙසෙල් ගසට සුළඟට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවක්‌ ද ඇත. එහෙත් වේගවත් සුළඟට පත්‍ර ඉරී යන නිසා උත්ස්‌වේදනය වැඩි වන අතර ශාකයේ ස්‌වසන වේගයේ අඩු වීමක්‌ සිදු වෙයි. එබැවින් දිලීර රෝග පැතිරීමේ වැඩි බවක්‌ ද පෙන්වයි.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ Christelová, Pavla; Valárik, Miroslav; Hřibová, Eva; De Langhe, Edmond; Doležel, Jaroslav (2011). "A multi gene sequence-based phylogeny of the Musaceae (banana) family". BMC Evolutionary Biology. 11 (1): 103. Bibcode:2011BMCEE..11..103C. doi:10.1186/1471-2148-11-103. PMC 3102628. PMID 21496296.
- ^ de Langhe, Edmond; de Maret, Pierre (2004). "Tracking the banana: its significance in early agriculture". In Hather, Jon G. (ed.). The Prehistory of Food: Appetites for Change. Routledge. p. 372. ISBN 978-0-203-20338-5. February 22, 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Chambers, Geoff (2013). "Genetics and the Origins of the Polynesians". eLS. John Wiley & Sons. doi:10.1002/9780470015902.a0020808.pub2. ISBN 978-0470016176.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Wats83නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "FAOSTAT". www.fao.org. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2024.
- ^ Sekora, N. S. and W. T. Crow. Burrowing nematode, Radopholus similis. EENY-542. University of Florida IFAS. 2012.
- ^ a b Padmanaban, B. (2018). "Pests of Banana". Pests and Their Management. Singapore: Springer Singapore. pp. 441–455. doi:10.1007/978-981-10-8687-8_13. ISBN 978-981-10-8686-1.