රුවන්ඩාවේ දේශපාලනය සහ රජය
රුවන්ඩාව යනු 1994 සිවිල් යුද්ධය අවසන් වූ දා සිට අඛණ්ඩව රුවන්ඩා දේශප්‍රේමී පෙරමුණ (RPF) සහ එහි නායක Paul Kagame විසින් පාලනය කරන ලද තථ්‍ය ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයකි.[1][2] රුවන්ඩාව නාමිකව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වුවද, මැතිවරණ විවිධ ආකාරවලින් මෙහෙයවනු ලැබේ, ඒවාට විරුද්ධ පක්ෂ තහනම් කිරීම, විවේචකයන් අත්අඩංගුවට ගැනීම හෝ ඝාතනය කිරීම සහ මැතිවරණ වංචා ඇතුළත් වේ.[3] ආර්පීඑෆ් යනු ටුට්සි ආධිපත්‍යය දරන පක්ෂයක් වන නමුත් අනෙකුත් ප්‍රජාවන්ගෙන් ද සහාය ලැබේ.[4]
1994 සිට ක්‍රියාත්මක වූ සංක්‍රාන්ති ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිස්ථාපනය කරමින් 2003 ජාතික ජනමත විචාරණයකින් පසුව ව්‍යවස්ථාව සම්මත කරන ලදී.[5] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ මැතිවරණ මත පදනම් වූ දේශපාලනයක් සහිත බහු-පක්ෂ පාලන ක්‍රමයක් නියම කරයි.[6] කෙසේ වෙතත්, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රියා කළ හැකි ආකාරය පිළිබඳ කොන්දේසි ඉදිරිපත් කරයි. 54 වැනි වගන්තිය පවසන්නේ "දේශපාලන සංවිධානවලට ජාතිය, වාර්ගික කණ්ඩායම, ගෝත්‍රය, වංශය, ප්‍රදේශය, ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය, ආගම හෝ වෙනස් කොට සැලකීමට හේතු විය හැකි වෙනත් බෙදීම් මත පදනම් වීම තහනම්" බවයි.[7] රුවන්ඩාවේ ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා වන අතර,[8] සහ රුවන්ඩාවේ කැබිනට් මණ්ඩලය සමඟ ඒකාබද්ධව ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණය කිරීම,[9] සන්නද්ධ හමුදාවන්ට අණ දීම,[10] ගිවිසුම් සාකච්ඡා කිරීම සහ අනුමත කිරීම,[11] ජනාධිපති නියෝග අත්සන් කිරීම ඇතුළු පුළුල් බලතල ඇත.[12] සහ යුද්ධය හෝ හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශ කිරීම.[10] ජනාධිපතිවරයා සෑම වසර හතකට වරක්ම තේරී පත් වන අතර,[13] අගමැති සහ කැබිනට් මණ්ඩලයේ අනෙකුත් සියලුම සාමාජිකයන් පත් කරයි.[14] පාර්ලිමේන්තුව සභා දෙකකින් සමන්විතයි. එය නීති සම්පාදනය කරන අතර ජනාධිපතිවරයාගේ සහ කැබිනට් මණ්ඩලයේ ක්‍රියාකාරකම් අධීක්ෂණය කිරීමට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් බලය ලබා දී ඇත.[15] පහළ කුටිය යනු නියෝජිතයින්ගේ මණ්ඩලය වන අතර එහි සාමාජිකයින් 80 දෙනෙකු වසර පහක ධුර කාලයක් සේවය කරයි. මෙම ආසනවලින් විසිහතරක් කාන්තාවන් සඳහා වෙන් කර ඇති අතර, පළාත් පාලන නිලධාරීන්ගේ ඒකාබද්ධ රැස්වීමක් හරහා තේරී පත් වේ; තවත් ආසන තුනක් තරුණ හා ආබාධිත සාමාජිකයින් සඳහා වෙන් කර ඇත; ඉතිරි 53 සමානුපාතික නියෝජන ක්‍රමයක් යටතේ සර්වජන ඡන්ද බලයෙන් තේරී පත් වේ.[16]
රුවන්ඩාවේ නීති පද්ධතිය බොහෝ දුරට ජර්මානු සහ බෙල්ජියම් සිවිල් නීති පද්ධති සහ චාරිත්‍රානුකූල නීතිය මත පදනම් වේ.[17] ජනාධිපතිවරයා සහ සෙනෙට් සභාව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරුවරුන් පත්කිරීමේදී සම්බන්ධ වුවද, අධිකරණය විධායක ශාඛාවෙන් ස්වාධීන වේ.[18] හියුමන් රයිට්ස් වොච් විසින් මරණීය දණ්ඩනය අහෝසි කිරීම ඇතුළු යුක්තිය පසිඳලීමේ ප්‍රගතිය පිළිබඳව රුවන්ඩා රජයට ප්‍රශංසා කර ඇත,[19] නමුත් දේශපාලනිකව අභිප්‍රේරිත විනිසුරුවරුන් පත් කිරීම වැනි රජයේ සාමාජිකයින් විසින් අධිකරණ පද්ධතියට මැදිහත් වන බවට චෝදනා කරයි. නඩු පවරන බලය අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම සහ විනිසුරුවරුන්ට විශේෂ තීරණ ගැනීමට බලපෑම් කිරීම.[20] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් සාමාන්‍ය සහ විශේෂිත උසාවි වර්ග දෙකක් සඳහා සපයයි.[21] සාමාන්‍ය අධිකරණ යනු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, මහාධිකරණය සහ ප්‍රාදේශීය අධිකරණ වන අතර විශේෂිත අධිකරණ යනු හමුදා අධිකරණ[21] වන අතර වාණිජ නඩු කටයුතු කඩිනම් කිරීම සඳහා 2011 වසරේ නිර්මාණය කරන ලද වාණිජ අධිකරණ පද්ධතියකි.[22] 2004 සහ 2012 අතර ගකාකා අධිකරණ පද්ධතියක් ක්‍රියාත්මක විය.[23] රුවන්ඩාවේ සාම්ප්‍රදායික අධිකරණයක් වන ගකාකා, ගම් සහ ප්‍රජාවන් විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, ජන සංහාරක සැකකරුවන්ගේ නඩු විභාග කඩිනම් කිරීම සඳහා පුනර්ජීවනය කරන ලදී.[24] සමූලඝාතන නඩු ගොඩගැසී තිබූ ඒවා ඉවත් කිරීමට උසාවිය සමත් වූ නමුත් නීතිමය සාධාරණ ප්‍රමිතියට අනුකූල නොවීම හේතුවෙන් මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් විසින් විවේචනයට ලක් කරන ලදී.[25]
අනෙකුත් බොහෝ අප්‍රිකානු රටවලට සාපේක්ෂව රුවන්ඩාවේ දූෂණ මට්ටම් අඩුය; 2014 දී ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් රුවන්ඩාව උප සහරා අප්‍රිකාවේ රටවල් 47 කින් පස්වන පිරිසිදුම රට ලෙසත් ලෝකයේ 175 න් 55 වැනි පිරිසිදුම රට ලෙසත් ශ්‍රේණිගත කරන ලදී.[26][27] ව්‍යවස්ථාවෙන් ඔම්බුඩ්ස්මන්වරයෙකු සඳහා විධිවිධාන සලසා ඇති අතර, ඔහුගේ රාජකාරිවලට දූෂණය වැළැක්වීම සහ සටන් කිරීම ඇතුළත් වේ.[28][29] රාජ්‍ය නිලධාරීන් (ජනාධිපතිවරයා ද ඇතුළුව) ඔම්බුඩ්ස්මන්වරයාට සහ මහජනතාවට තම ධනය ප්‍රකාශ කිරීමට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් නියම කර ඇත. මෙයට අවනත නොවන අයගේ වැඩ තහනම් කරනු ලැබේ.[30] එසේ තිබියදීත්, හියුමන් රයිට්ස් වොච් විසින් නීතිවිරෝධී සහ අත්තනෝමතික ලෙස රඳවා තබා ගැනීම, තර්ජන හෝ වෙනත් ආකාරයේ බිය ගැන්වීම්, අතුරුදහන් කිරීම්, දේශපාලනික වශයෙන් අභිප්‍රේරිත නඩු විභාග සහ සාමකාමීව විරෝධතා දක්වන සිවිල් වැසියන් සමූල ඝාතනය කිරීම ඇතුළු රට පුරා පුළුල් දේශපාලන මර්දනයක් සටහන් කරයි.[31]
රුවන්ඩාව එක්සත් ජාතීන්ගේ,[32] අප්‍රිකානු සංගමය, ෆ්‍රැන්කොෆෝනි,[33] නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව,[34] සහ පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙකි.[35] හබ්යාරිමාන පාලන සමයේදී වසර ගණනාවක් පුරා, රට ප්‍රංශය සමඟ මෙන්ම, පැරණි යටත් විජිත බලවතා වූ බෙල්ජියම සමඟ සමීප සබඳතා පවත්වා ගෙන ගියේය.[36] කෙසේ වෙතත්, RPF රජය යටතේ, රුවන්ඩාව නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ අසල්වැසි රටවල් සමඟ සහ ඉංග්‍රීසි කතා කරන ලෝකය සමඟ සමීප සබඳතා අපේක්ෂා කර ඇත. 2006 දී ප්‍රංශ විනිසුරුවරයෙකු විසින් රුවන්ඩා නිලධාරීන්ට අධිචෝදනා ඉදිරිපත් කිරීමෙන් අනතුරුව ප්‍රංශය සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා අත්හිටුවන ලදී,[37] සහ 2010, 2015 දී ඔවුන් ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළ ද රටවල් අතර සබඳතා පළුදු වූ විට.[38] කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය සමඟ සබඳතා පළමු හා දෙවන කොංගෝ යුද්ධවලට රුවන්ඩාව සම්බන්ධ වීමෙන් පසුව නොසන්සුන් විය;[39] කොංගෝ හමුදාව ඔවුන්ගේ හමුදාවන්ට රුවන්ඩා ප්‍රහාර එල්ල කළ බවට චෝදනා කළ අතර රුවන්ඩාව උතුරේ සහ දකුණේ හුටු කැරලිකරුවන් මර්දනය කිරීමට අසමත් වීම සම්බන්ධයෙන් කොංගෝ රජයට දොස් පැවරීය. කිවු පළාත්.[40][41] 2010 දී, එක්සත් ජාතීන් විසින් වාර්තාවක් නිකුත් කරන ලද අතර, පළමු හා දෙවන කොංගෝ යුද්ධ වලදී කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයේ පුලුල් පරිමානයේ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් සහ මනුෂ්‍යත්වයට එරෙහි අපරාධ සිදුකල බවට රුවන්ඩා හමුදාවට චෝදනා කරමින් රුවන්ඩා රජය විසින් චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.[42] නැගෙනහිර කොංගෝවේ කැරැල්ලක් වන M23 කැරැල්ලට සහය දක්වන බවට කිංෂාසා රුවන්ඩාවට චෝදනා කිරීමත් සමඟ 2012 දී සබඳතා තවදුරටත් පළුදු විය.[43] 2015 වන විට, සාමය යථා තත්ත්වයට පත් කර ඇති අතර සබඳතා වැඩිදියුණු වෙමින් පවතී.[44]
දෙවන කොංගෝ යුද්ධයේදී ප්‍රතිවිරුද්ධ කැරලිකාර කණ්ඩායම්වලට සහය දුන් නිසා 1999 දී දෙරටේ හමුදාවන් අතර ඇති වූ ගැටුමකින් පසුව 2000 ගණන්වල වැඩි කාලයක් උගන්ඩාව සමඟ රුවන්ඩාවේ සබඳතා නොසන්සුන් විය,[45] නමුත් 2010 ගණන්වල මුල් භාගයේදී සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු විය.[46][47] 2019 දී, රුවන්ඩාව උගන්ඩාව සමඟ ඇති දේශසීමා වසා දැමීමත් සමඟ දෙරට අතර සබඳතා පිරිහී ගියේය.[48][49]
යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]
- ↑ Stroh, Alexander (2010). "Electoral rules of the authoritarian game: undemocratic effects of proportional representation in Rwanda". Journal of Eastern African Studies. 4 (1): 1–19. doi:10.1080/17531050903550066. S2CID 154910536.
- ↑ Matfess, Hilary (2015). "Rwanda and Ethiopia: Developmental Authoritarianism and the New Politics of African Strong Men". African Studies Review. 58 (2): 181–204. doi:10.1017/asr.2015.43. S2CID 143013060.
- ↑ Waldorf, Lars (2017). "The Apotheosis of a Warlord: Paul Kagame". In Themnér, Anders (ed.). Warlord Democrats in Africa: Ex-Military Leaders and Electoral Politics (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). Bloomsbury Academic / Nordic Africa Institute. ISBN 978-1-78360-248-3.
- ↑ Clark 2010.
- ↑ Panapress 2003.
- ↑ CJCR 2003, article 52.
- ↑ CJCR 2003, article 54.
- ↑ CJCR 2003, article 98.
- ↑ CJCR 2003, article 117.
- ↑ 10.0 10.1 CJCR 2003, article 110.
- ↑ CJCR 2003, article 189.
- ↑ CJCR 2003, article 112.
- ↑ CJCR 2003, articles 100–101.
- ↑ CJCR 2003, article 116.
- ↑ CJCR 2003, article 62.
- ↑ CJCR 2003, article 76.
- ↑ CIA (I).
- ↑ CJCR 2003, article 140.
- ↑ Human Rights Watch & Wells 2008, I. Summary.
- ↑ Human Rights Watch & Wells 2008, VIII. Independence of the Judiciary.
- ↑ 21.0 21.1 CJCR 2003, article 143.
- ↑ Kamere 2011.
- ↑ BBC News (VIII) 2015.
- ↑ Walker March 2004.
- ↑ BBC News (IX) 2012.
- ↑ Transparency International 2014.
- ↑ Agutamba 2014.
- ↑ CJCR 2003, article 182.
- ↑ Office of the Ombudsman.
- ↑ Asiimwe 2011.
- ↑ Roth, Kenneth (10 December 2019). Rwanda Events of 2019. Human Rights Watch. 14 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2022.
- ↑ United Nations (I).
- ↑ Francophonie.
- ↑ Grainger 2007.
- ↑ Fletcher 2009.
- ↑ Prunier 1995, පිටු අංකය: 89.
- ↑ Porter 2008.
- ↑ Xinhua News Agency 2015.
- ↑ BBC News (V) 2010.
- ↑ USA Today 2008.
- ↑ Al Jazeera 2007.
- ↑ McGreal 2010.
- ↑ BBC News (X) 2012.
- ↑ Agence Africaine de Presse 2015.
- ↑ Heuler 2011.
- ↑ BBC News (VI) 2011.
- ↑ Maboja 2015.
- ↑ Malingha, David (8 March 2019). "Why a Closed Border Has Uganda, Rwanda at Loggerheads". Bloomberg. 20 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
- ↑ Butera, Saul; Ojambo, Fred (21 February 2020). "Uganda, Rwanda Hold Talks On Security Concerns, Reopening Border". Bloomberg. 6 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.