මිනිසුන් නොවන ප්‍රිමේටාවුන් පිළිබඳව කෙරෙන පරීක්ෂණ

විකිපීඩියා වෙතින්
රසායනාගාර කූඩුවක රැඳවූ ප්‍රිමේටාවුන් දෙදෙනෙක්

වෛද්‍ය හා වෛද්‍ය නොවන ද්‍රව්‍ය වල විෂ පරීක්ෂාවට;එච්.අයි.වී සහ හෙපටයිටිස් වැනි බෝවන රෝග පිළිබඳ අධ්‍යයන;  ස්නායු පිළිබඳ අධ්‍යයන;  හැසිරීම සහ සංජානනය;  ප්‍රජනනය ;  ජාන විද්‍යාව;  සහ xenotransplantation වැනි පර්යේෂණ සඳහා අත්හදා බැලීම් වලට මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් Non-Human Primates (NHPs) යොදා ගනු ලැබේ . එක්සත් ජනපදයේ සෑම වසරකම NHPs 65,000 ක් පමණ භාවිතා වන අතර යුරෝපා සංගමයට  අයත් රටවල් පුරා සතුන් 7,000 ක් පමණ භාවිතා වේ.[1][2] බොහෝමයක් මේ සඳහා හිතාමතාම අභිජනනය කරන අතර සමහර සතුන් කැලයෙන් හසුකර ගනී.[3]

     එම භාවිතය මතභේදාත්මක ය.  ජෛව විද්‍යාව පිළිබඳ නෆීල්ඩ් කවුන්සිලයට(Nuffield Council on Bioethics) අනුව, මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතා කරනුයේ ඔවුන්ගේ මොළය මිනිස් මොළය සමඟ ව්‍යුහාත්මක හා ක්‍රියාකාරී ලක්ෂණ බෙදා හදා ගන්නා බැවිනි, නමුත් “මෙම සමානතාවයට විද්‍යාත්මක වාසි ඇති අතර, එය දුෂ්කර ආචාරධාර්මික ගැටලු කිහිපයක් ඇති කරයි. මන්ද යත් ඔවුන්ට ද මිනිසුන්ට මෙන්ම වේදනාව දැනෙන බැවිනි."[4]සත්ව අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් හඩ නගන කන්ඩායම් විසින් සත්ව පර්යේෂණ සඳහා ඇති පහසුකම් වලට විරුද්ධව ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රහාර එල්ල කරන ලද්දේ මෙම හේතුව පදනම් කර ගෙනයි. ප්‍රිමේටාවුන් පිළිබඳ පර්යේෂණ කරන සමහර පර්යේෂකයන් තර්ජන හෝ පහරදීම් හේතුවෙන් සිය පර්යේෂණ කටයුතු අතරමග අතහැර දමා ඇත.

2006 දෙසැම්බරයේදී ඔක්ස්ෆර්ඩ් සරසවියේ වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකු වන ශ්‍රීමත් ඩේවිඩ් වෙතරෝල්ගේ (Sir David Weatherall) සභාපතිත්වයෙන් කරන ලද පරීක්ෂණයකින් නිගමනය වූයේ ඇතැම් පර්යේෂණයන් සඳහා ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතා කිරීමට “ශක්තිමත් විද්‍යාත්මක හා සදාචාරාත්මක පදනමක්” පවතින බවයි.[5] නමුත් The British Union for the Abolition of Vivisection තර්ක කරන්නේ, “මෙම සංවේදී බුද්ධිමත් ජීවීන් එක්සත් රාජධානියේ විද්‍යාගාරවල ජීවිත කාලය පුරාම දුක් විඳීමට යටත් කිරීම සඳහා වන සුභසාධන අවශ්‍යතා සහ සදාචාරාත්මක නඩුව” විසඳීමට වෙතරල් වාර්තාව අසමත් වූ බවයි.

නෛතික තත්ත්වය[සංස්කරණය]

එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ විශ්ව ප්‍රකාශනය [United Nations Universal Declaration of Human Rights][6] සහ සියලු රජයන් විසින් විවිධාකාරයෙන් මානවයන් පුද්ගලයන් ලෙස හඳුනාගෙන නීතියෙන් ආරක්ෂා කරනු ලැබේ.  මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් බොහෝ අධිකරණ බල ප්‍රදේශවල පුද්ගලයන් ලෙස වර්ගීකරණය නොකෙරේ[7], එයින් බොහෝ දුරට අදහස් කරන්නේ ඔවුන්ගේ පුද්ගලික අවශ්‍යතා සඳහා විධිමත් පිළිගැනීමක් හෝ ආරක්ෂාවක් නොමැති බවයි.  මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන්ගේ තත්වය බොහෝ විවාදයන්ට හේතු වී ඇත.විශේෂයෙන් මහා වානර ව්‍යාපෘතිය (Great Ape Project, GAP) හරහා, මහා වානරයින්ට (ගෝරිල්ලන්, ඔරංඔටන්, චිම්පන්සි, බොනොබෝස්) සීමිත නීතිමය තත්ත්වයක් ලබා දිය යුතු බවත් මූලික අවශ්‍යතා තුනක් ආරක්ෂා කළ යුතු බවත් පහදා දෙයි.ජීවත්වීමේ අයිතිය, පුද්ගල නිදහස ආරක්ෂා කිරීම සහ වධහිංසා කිරීම තහනම් කිරීම යනාදිය අවශ්‍යතා තුන ලෙස දැක්විය හැකිය.[8]

මහා වානරයන් සම්බන්ධ පර්යේෂණ සඳහා තවදුරටත් බලපත්‍ර ලබා නොදෙන ප්‍රතිපත්තියක් එක්සත් රාජධානිය 1997 දී ප්‍රකාශයට පත් කළේය. මෙය පර්යේෂණ සඳහා ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය තහනම් කිරීමේ පළමු පියවරයි.  එක්සත් රාජධානියේ මෙම තහනම නිවේදනය කරමින් බ්‍රිතාන්‍ය ස්වදේශ කටයුතු පිළිබඳ ලේකම්වරයා මෙසේ පැවසීය: " මෙය සදාචාරාත්මක කාරණයක්. මෙම සතුන්ගේ සංජානන හා චර්යාත්මක ලක්ෂණ සහ ගුණාංගවලින් අදහස් වන්නේ ඔවුන් පර්යේෂණ සඳහා යොදාගත හැකි යැයි සැලකීම සදාචාර විරෝධී බවයි."  මැකෙක්ස් සහ මාමොසෙට් වැනි ප්‍රිමේටාවුන් බ්‍රිතාන්‍ය රසායනාගාරවල පර්යේෂණ සඳහා යොදා ගනී. 2006 දී මෙම තහනමේ ස්ථීරභාවය වෛද්‍ය පර්යේෂණ කවුන්සිලයේ ප්‍රධානී කොලින් බ්ලැක්මෝර් විසින් ප්‍රශ්න කරන ලදී.  තහනම ඉවත් කිරීම සඳහා "ක්ෂණික අවශ්‍යතාවයක්" නොමැති බව අවධාරණය කරමින් බ්ලැක්මෝර් තර්ක කළේ, "මිනිසා ඇතුළු මහා වානරයන්ට පමණක් බලපාන මාරාන්තික වසංගත වෛරසයක් මතුවීම වැනි තත්වයන් යටතේ චිම්පන්සීන්, ඔරං-උටාන් හා ඇතැම්විට ගෝරිල්ලන් පවා අත්හදා බැලීම් සඳහා අවශ්‍ය විය හැකිය" යන්නයි. The British Union for the Abolition සංගමය බ්ලැක්මෝර්ගේ ස්ථාවරයට “පසුගාමී පෙනුමක්”[9][10][11] ඇති බව පැවසීය. නීතියෙන් මහා වානරයන් පිළිබඳ අත්හදා බැලීම් තහනම් කළ පළමු රට බවට 1999 දී නවසීලන්තය පත්විය.[12][13]

2008 ජුනි 25 වන දින ස්පාඤ්ඤය GAP සංවිධානයේ යෝජනා වලට අනුකූලව මහා වානරයන් සඳහා වන අයිතිවාසිකම් පුළුල් කරන බව නිවේදනය කළ පළමු රට බවට පත්විය.  චිම්පන්සියන්, බොනොබෝස්, ගෝරිල්ලන් සහ ඔරංඔටන්වරුන්ට ජීවත්වීමේ අයිතිය, නිදහස සහ අත්හදා බැලීම් සඳහා භාවිතා නොකිරීමේ අයිතිය ලබා දෙන නීති ලිවීමට සර්ව පාක්ෂික පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායමක් විසින් රජයට  උපදෙස් දෙන ලදී.නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් වාර්තා කළේ ආත්මාරක්ෂාවට  හැර වානරයන් ඝාතනය කිරීම නීති විරෝධී වන බවයි.සර්කස් හෝ චිත්‍රපට වැනි දෑ සඳහා අත්තනෝමතික ලෙස සතුන් සිරගත කිරීම හා වෛද්‍ය අත්හදා බැලීම් සඳහා සතුන් යොදා ගැනීම යනාදිය වධහිංසාව යන්නට ඇතුළත් වේ.[14]

මේ වන විට වෙනත් රජයන් ද වැඩි වැඩියෙන් තහනම් පැනවීම සිදු කරයි.[15]  2006 වන විට ඔස්ට්‍රියාව, නවසීලන්තය (මහා වානරයින් සඳහා පමණක් පැණවූ තහනමක් වන අතර එය සම්පූර්ණ තහනමක් නොවේ), නෙදර්ලන්තය, ස්වීඩනය සහ එක්සත් රාජධානිය විසින් de jury හා  de facto තහනම හඳුන්වා දී ඇත.[16]  ස්වීඩනයේ තහනම ආක්‍රමණශීලී නොවන චර්යාත්මක අධ්‍යයනයන් දක්වා විහිදෙන්නේ නැති අතර ස්වීඩනයේ මහා වානරයින් පිළිබඳ වැඩිදුර අධ්‍යයන කටයුතු සත්වෝද්‍යාන ගෝරිල්ලන් යොදාගනිමින් අඛණ්ඩව සිදු කෙරෙන අතර එක්සත් ජනපදයේ පවත්වනු ලබන චිම්පන්සියන් පිළිබඳ අධ්‍යයනයන්ගෙන් පරිපූර්‍ණය වේ.[17]  ස්වීඩනයේ ව්‍යවස්ථාවෙන් ගිබන් සතුන් යොදාගනිමින් කරන ආක්‍රමණශීලී අත්හදා බැලීම් ද  තහනම් කර ඇත.

2005 දෙසැම්බරයේදී ඔස්ට්‍රියාව ඕනෑම වානරයක්‌ යොදාගනිමින් කරන අත්හදා බැලීම් තහනම් කර ඇත.  2002 දී බෙල්ජියම සියළුම ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය තහනම් කිරීම සඳහා කටයුතු කරන බව නිවේදනය කළ අතර එක්සත් රාජධානියේ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් 103 දෙනෙකු ප්‍රිමේටාවුන් යොදාගනිමින් කරන අත්හදා බැලීම් නතර කරන ලෙස ඉල්ලා ඉදිරිපත් වූ මුල් දින යෝජනාවට අත්සන් තැබූහ.මහා වානරයන් පිළිබඳ පර්යේෂණ සඳහා 1998 සිට එක්සත් රාජධානියේ කිසිදු බලපත්‍රයක් නිකුත් කර නොමැත.[18] සත්ව පර්යේෂකයින්, දාර්ශනිකයන්, ප්‍රිමේට විද්‍යාඥයින් සහ සත්ව උපදේශකයින්ගෙන් සමන්විත බ්‍රිතාන්‍ය කණ්ඩායමක් වන බොයිඩ් සමූහය (Boyd Group) මහා වානරයන් භාවිතා කිරීම ගෝලීය වශයෙන් තහනම් කිරීමට නිර්දේශ කර ඇත.[19]

යුරෝපා සංගමය විසින්  මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය 2010/63 / EU විධානය යටතේ නියාමනය කරනු ලැබේ.[20] මෙම නියෝගය 2013 ජනවාරි 1 වන දින සිට ක්‍රියාත්මක විය. වෙනත් විකල්ප ක්‍රම නොමැති නම් මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතා කිරීමට මෙම නියෝගය අවසර දෙයි.  ඖෂධ, ආහාර සහ වෙනත් නිෂ්පාදනවල මූලික හා ව්‍යවහාරික පර්යේෂණ, ගුණාත්මකභාවය සහ ආරක්ෂාව පරීක්ෂා කිරීම සහ විශේෂය සංරක්ෂණය කිරීම අරමුණු කරගත් පර්යේෂණ සඳහා මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් යොදාගනිමින් පර්යේෂණ කිරීමට අවසර ඇත.  මිනිසුන්ගේ ජීවිතවලට තර්ජනයක් වන රෝගයක් අනපේක්ෂිත ලෙස සොයාගතහොත් එය වැලැක්වීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ක්‍රියාමාර්ග අත්‍යවශ්‍ය යැයි විශ්වාස නොකරන්නේ නම් මහා වානරයන් භාවිතා කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් අවසර නැත.  මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් සතුන් පිළිබඳ සත්ව පරීක්ෂණ සිදු කිරීමේදී 3R මූලධර්මය (ප්‍රතිස්ථාපනය, පිරිපහදු කිරීම, අඩු කිරීම) සහ සත්ව සුභසාධනය භාවිතා කිරීම මෙම නියෝගයෙන් අවධාරණය කෙරේ.[21]

වඳුරන් සඳහා විශේෂ රෙගුලාසි සහිතව 2013 ජර්මානු සත්ව සුභසාධන පනත සංශෝධනය කිරීමෙන් මහා වානරයන් රසායනාගාර සතුන් ලෙස භාවිතා කිරීම සම්පූර්ණයෙන්ම තහනම් කරන ලදී.[22] ජර්මනියේ රසායනාගාර පරීක්ෂණ සඳහා අවසන් වරට මහා වානරයන් භාවිතා කරන ලද්දේ 1991 ය.[23][24]

භාවිතා කරන විශේෂ සහ භාවිතා වන ප්‍රමාණය[සංස්කරණය]

කෝවන්ස් ප්‍රිමේට-පරීක්ෂණ විද්‍යාගාරය, වියානා, වර්ජිනියා, 2004–05[25]

භාවිතා කරන බොහෝ NHP සතුන් මැකෙක්(macaques) විශේෂ තුනෙන් එකක් වන අතර එක්සත් රාජධානියේ පර්යේෂණ සඳහා භාවිතා කරන සියලුම ප්‍රිමේටාවුන් ගෙන් 79% ක් ද එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතා කරන ව්‍යාපෘති සඳහා ෆෙඩරල් අරමුදල් සපයන පර්යේෂණ සඳහා වලින් 63% ක් ද වශයෙන් ඔවුන් භාවිත වේ.[26]  මාර්මොසෙට්(marmosets), tamarins, මකුළු වඳුරන්(spider monkeys),  බකමූණ වඳුරන්(owl monkeys), වර්වට් වඳුරන්(vervet monkeys),  ලේන වඳුරන්(squirrel monkeys) සහ බබූන්(baboons) සතුන් අඩු සංඛ්‍යාවක් එක්සත් රාජධානියේ භාවිතා කරන අතර එක්සත් ජනපද මහා වානරයන්(U.S. Great apes) 1998 රජයේ ප්‍රතිපත්ති තහනමෙන් පසු එක්සත් රාජධානියේ භාවිතා කර නොමැත.[27] 2006 ඔක්තෝබර් වන විට එක්සත් ජනපදයේ, පර්යේෂණාගාරවල චිම්පන්සි 1,133 ක් භාවිතා කරයි.[28]

Data reported by region[29]
Country Total Reporting Year Procedures/Animals
Austria 0 2017 Procedures
Belgium 40 2016 Procedures
Bulgaria 0 2017 Procedures
Canada 7556 2016 Animals
Croatia 0 2016 Procedures
Cyprus 0 2016 Procedures
Czech Republic 36 2017 Animals
Denmark 0 2016 Procedures
Estonia 0 2016 Procedures
Finland 0 2016 Procedures
France 3508 2016 Procedures
Germany 2418 2016 Procedures
Greece 3 2016 Procedures
Hungary 0 2016 Procedures
Ireland 0 2016 Procedures
Israel 35 2017 Animals
Italy 511 2016 Procedures
Latvia 0 2016 Procedures
Lithuania 0 2015 Procedures
Luxembourg 0 2017 Animals
Malta 0 2016 Procedures
Netherlands 120 2016 Procedures
New Zealand 0 2015 Animals
Poland 0 2016 Procedures
Portugal 0 2014 Procedures
Romania 0 2015 Procedures
Slovakia 0 2017 Procedures
Slovenia 0 2016 Procedures
Spain 228 2016 Procedures
South Korea 2403 2017 Animals
Sweden 38 2016 Procedures
Switzerland 181 2017 Animals
United Kingdom 2960 2017 Procedures
United States 71188 2016 Animals

බොහෝ ප්‍රිමේටාවුන් උවමනාවෙන්ම අභිජනනය කරන අතර සමහර ඒවා කැලෑවේදී හසු වේ.2011 දී යුරෝපා සංගමයේ සත්ව පරීක්ෂණ ක්‍රමවේදයන් සඳහා භාවිතා කරන සතුන්ගෙන් 0.05% ක් මානව නොවන ප්‍රයිමේට් ය.[30]

1996 දී බ්‍රිතාන්‍ය සත්ව ක්‍රියා පටිපාටි කමිටුව(British Animal Procedures Committee) NHP සතුන් සමඟ කටයුතු කිරීම සඳහා නව ක්‍රියාමාර්ග නිර්දේශ කළේය.  “සුවිශේෂී හා නිශ්චිත යුක්ති සහගත හේතුවක් ඉදිරිපත් කළ හැකි” අවස්ථාවන්හිදී හැර, කැලයේදී අල්ලා ගන්නා ලද ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය තහනම් කරන ලදි;  පැරණි ලෝක ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය සඳහා නිශ්චිත ලෙස එය සාධාරණීකරණය කළ යුතුය (නමුත් එය නව ලෝක ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය සඳහා අවශ්‍ය නොවේ);  ප්‍රිමේටාවුන් වර්ගය හා ඔවුන් සැපයුම් මධ්‍යස්ථානය විදේශ කටයුතු කාර්යාලය විසින් අනුමත කිරීම යන කරුණු මත විදේශයන්ගෙන් ප්‍රිමේටාවුන් ලබා ගැනීමට  අනුමැතිය ලබාගැනීම කොන්දේසි සහිත වේ;  විදේශයන්ගෙන් ලබාගත් සෑම ප්‍රිමේටාවුන් කාණ්ඩයකටම වෙන වෙනම අවසර දිය යුතු වේ.[31]

ව්‍යාප්තිය[සංස්කරණය]

සමහර රටවල NHP සතුන් භාවිතය ඉහළ යන බවට ඇඟවුම් තිබේ, එයට හේතුව එක්සත් ජනපදයේ ජෛව වෛද්‍ය පර්යේෂණ සඳහා ලබාදෙන අරමුදල් 1990 දශකයේ සිට දෙගුණයකට වඩා වැඩි වීමයි.[32]2000 දී NIH (National Institutes of Health) විසින් වාර්තාවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[33] එම වාර්තාවේ කලාපීය ප්‍රිමේට් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන පද්ධතිය(Regional Primate Research Center System) ජාතික ප්‍රිමේට් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන පද්ධතිය(National Primate Research Center System) ලෙස නම් කරන ලෙසත් පර්යේෂකයන්ට ලබා ගත හැකි NHP සතුන් සංඛ්‍යාව වැඩි කරන ලෙසත් නිර්දේශ කර ඇති අතර “ඇතැම් ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක හා චර්යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතය අත්‍යවශ්‍ය වේ" යන කරුණ ද එම වාර්තාවේ සදහන් වී ඇත.මෙම ප්‍රකාශය අභියෝගයට ලක් වී ඇත.[34][35]එක්සත් ජනපදයේ, ඔරිගන් සහ කැලිෆෝනියාවේ ජාතික ප්‍රිමේට් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන සහ නිව් අයිබීරියා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය ඔවුන්ගේ පහසුකම් පුළුල් කර ඇත.[36][37][38]

2000 දී ජාතික සෞඛ්‍ය ආයතනය(NIH (National Institutes of Health)) විසින් නව අභිජනන විශේෂිත රෝගකාරක නිදහස් ජනපද පිහිටුවීම සඳහා අයදුම්පත් කැඳවනු ලැබූ අතර[39] NHP සතුන් 3,000 කට වාසස්ථාන සැපයීමට අපේක්‍ෂා කරන නව අභිජනන ජනපදයක් ෆ්ලොරිඩාවේ පිහිටුවන ලදී.[40]NIH හි පර්යේෂණ සම්පත් පිළිබඳ ජාතික මධ්‍යස්ථානයේ 2004-2008 උපායමාර්ගික සැලැස්ම තුළින් අභිජනන ජනපද ගණන වැඩි කිරීම මෙන්ම ජාතික ප්‍රිමේට් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථාන ජාලයන් ම‍ගින් සපයන තොරතුරු භාවිතා කරමින් දත්ත සමුදායක් සකස් කිරීම අවශ්‍ය බව ප්‍රකාශ කළේ විශේෂිත ලක්ෂණ සහිත NHP සතුන් පර්යේෂකයින්ට සොයා ගැනීමටයි.[41] චීනය ද සිය NHP සතුන් භාවිතය වැඩි කරමින් සිටින අතර එය බටහිර සමාගම් කෙරෙහි ආකර්ශනීය ලෙස සලකනු ලබන්නේ අඩු පර්යේෂණ පිරිවැය, සාපේක්ෂව ලිහිල් රෙගුලාසි සහ බටහිර රටවල සත්ව අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරිත්වය වැඩි වීම නිසා ය.

2013 දී බ්‍රිතාන්‍ය ස්වදේශ කාර්යාල සංඛ්‍යාලේඛන වලට අනුව එක්සත් රාජධානියේ භාවිතා කරන ප්‍රයිමේට් සංඛ්‍යාව 2,440 ක් වූ අතර එය 1993 දී එන්එච්පී 3,604 සිට 32% කින් අඩු විය. එම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළදී, ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය සම්බන්ධ ක්‍රියා පටිපාටි 4,994 සිට ක්‍රියා පටිපාටි 3,569 දක්වා 29% කින් පහත වැටුණි. [42]

මුලාශ්‍ර[සංස්කරණය]

ඇමරිකානු ප්‍රිමේට විද්‍යාඥයින්ගේ(Primatologists) සංගමය පවසන්නේ එක්සත් ජනපදයේ රසායනාගාරවල බොහෝ NHP සතුන් දේශීයව බෝ කරන බවයි. සෑම වසරකම 12,000–15,000 අතර ප්‍රමාණයක් සතුන්,  විශේෂයෙන් rhesus macaque monkeys, cynomolgus (crab-eating) macaque monkeys, squirrel monkeys, owl monkeys  සහ baboons ආනයනය කරනු ලැබේ.  චීනය, මොරිෂස්, ඊශ්‍රායලය, පිලිපීනය සහ පේරු යන රටවලින් වඳුරන් ආනයනය කෙරේ.[43][44]

ස්වයංපෝෂිත අරමුණු සඳහා අභිජනනය කරන ලද ජනපද වලින් චීනය 2001 දී පර්යේෂණ සඳහා මැකෙක් වඳුරන් 12,000 කට වඩා අපනයනය කළේය (4,500 ක්‌  එක්සත් ජනපදයට).[45]දෙවන විශාලතම ප්‍රභවය වන්නේ මොරිෂස් රාජ්‍යයෙන් වන අතර, එයින් අභිජනනය කරන ලද සයිනොමොල්ගස් මැකෙක් වඳුරන්(cynomolgus macaques)3,440 ක් 2001 දී එක්සත් ජනපදයට අපනයනය කරන ලදී.[46]

යුරෝපයේ, ඇස්තමේන්තුගත පර්යේෂණ සඳහා අවශ්‍ය වන ප්‍රිමේටාවුන් ගෙන් 70% ක් ආනයනය කරනු ලබන අතර, ඉතිරි ඒවා යුරෝපයේ අභිජනනය කරයි.  මෙම ආනයනයන්ගෙන් 74% ක් පමණ පැමිණෙන්නේ චීනයෙන් වන අතර ඉතිරි ඒවා බොහොමයක් මොරිෂස් සහ ඊශ්‍රායලයෙන් පැමිණේ.[47]

භාවිතය[සංස්කරණය]

සාමාන්‍ය භාවිතය[සංස්කරණය]

The Humane Society of the United States නම් සංවිධානයට අනුව, චිම්පන්සීන් බොහෝ විට හෙපටයිටිස් පර්යේෂණ සඳහා ද, වඳුරන් SIV පර්යේෂණ සඳහා ද භාවිතා කරයි.  හෙපටයිටිස් සහ SIV අධ්‍යයනයන් සඳහා භාවිතා කරන සතුන් බොහෝ විට තනිවම කූඩුවල තබා ඇත.

2006 දී එක්සත් රාජධානියේ ප්‍රිමේටාවුන් සම්බන්ධ ක්‍රියා පටිපාටිවලින් 82% ක්‌  ව්‍යවහාරික අධ්‍යයනයන්හි යෙදී ඇති අතර එය වාණිජ නිෂ්පාදන සංවර්ධනය කිරීම හෝ පරීක්ෂා කිරීම සඳහා කරන ලද පර්යේෂණ ලෙස ස්වදේශ කටයුතු කාර්යාලය අර්ථ දක්වයි.[48]  විෂ වේදය පරීක්ෂා කිරීම සඳහා භාවිතා කිරීම විශාලතම භාවිතය වන අතර එයට ව්‍යවස්ථානුකූලව ඖෂධ පරීක්ෂා කිරීමද  ඇතුළත් වේ.[49]  ප්‍රිමේටාවුන් භාවිතා කරන දෙවන විශාලතම කාණ්ඩය වන්නේ 2006 දී සිදු කරන ලද සියලුම ක්‍රියා පටිපාටිවලින් 8.9% ක් වන “මිනිසා, සතුන් හෝ පරිසරය ආරක්ෂා කිරීම” ය. තෙවන විශාලතම කාණ්ඩය වන්නේ 4.9% ක්‌ වන “මූලික ජීව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ” ය.  දෘශ්‍ය පද්ධතිය, සංජානනය සහ පාකින්සන්[50] වැනි රෝග පිළිබඳ ස්නායු විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන් මෙයට ඇතුළත් වේ. මොළයෙන් වාර්තා කිරීමට හෝ උත්තේජනය කිරීමට ඉලෙක්ට්‍රෝඩ ඇතුළු කිරීම සහ පටක වල ප්‍රදේශ තාවකාලිකව හෝ ස්ථිරව අක්‍රිය කිරීම වැනි ශිල්පීය ක්‍රමද ඇතුළත් වේ.

ප්‍රිමේටාවුන් යනු අත්හදා බැලීම් වලදී නැවත භාවිතා කිරීමට බොහෝ දුරට ඉඩ ඇති සත්ව විශේෂ වේ.  කල් පවත්නා අතුරු ආබාධ නොමැති මෘදු ක්‍රියා පටිපාටිවල සතුන් භාවිතා කර ඇත්නම් නැවත භාවිතා කිරීමට අවසර දෙන බව පර්යේෂණ ආරක්ෂක සංගමය(The Research Defence Society) ලියයි.[51] මෙම නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම පිළිබඳව උදාහරණයක් ලෙස මාර්මොසෙට්(marmosets) වඳුරන් පිළිබඳ මොළයේ අත්හදා බැලීම් සිදු කිරීම සඳහා කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයට ලබා දී ඇති බලපත්‍රය නැවත භාවිතා කළ British Union for the Abolition of Vivisection හි  වෛද්‍ය ගිල් ලැන්ග්ලි(Dr. Gill Langley) සඳහන් කළ හැකිය. එම නීති පත්‍රයේ සඳහන් වූයේ සතුන්ට “සම්පූර්ණ තුවාල / බද්ධ අලුත්වැඩියා කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටියේ කොටසක් ලෙස බහුවිධ මැදිහත්වීම්” ලැබෙනු ඇති බවයි. නීති පත්‍රයට අනුව, සාමාන්‍ය නිර්වින්දනයක් යටතේ මාමොසෙට් වඳුරෙකුට මොළයේ උග්‍ර තුවාල ලබා දිය හැකි අතර, දෙවන සාමාන්‍ය නිර්වින්දනයක් යටතේ පටක බද්ධ කිරීම හා තෙවන වරටත් මධ්‍යම කැනියුලා බද්ධ කිරීම සිදු කළ හැකිය.  විද්‍යාත්මක අරමුණු සපුරාලීම සඳහා අවශ්‍ය වූ විට නැවත භාවිතා කිරීම අවසර දෙනු ලබන අතර ඉහත අවස්ථාව වැනි සමහර ක්‍රියා පටිපාටි අනෙක් ඒවාට පෙර සූදානමක් ලෙස අවශ්‍ය වේ.[52]

ප්‍රිමේටාවුන් හික්මවීමේ ක්‍රම[සංස්කරණය]

ගොනුව:Primate-in-cage-restraint.jpeg
ඔහුගේ කූඩුවේ ඉදිරිපස සිදුරු වල හිස සහ අත් තැබීමට ප්‍රිමේටවෙකු පුහුණු කරමින් . මෙම සිදුරු සාදා ඇත්තේ අත්හදා බැලීම සඳහා ඔහුගේ හිස ඉදිරිපත් කරන අතරතුර ප්‍රිමේටාවාට ආහාර සඳහා ළඟා වීමට ඉඩ සැලසෙන අයුරිනි.[53]

NHP සතුන් භාවිතා කිරීමේ එක් අවාසියක් නම්  ඔවුන් හැසිරවීමට අපහසු වීමයි.  විස්කොන්සින් කලාපීය ප්‍රිමේට පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ වික්ටර් රයින්හාර්ඩ් පවසන්නේ ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ සඳහා සතුන් හසුරුවන ආකාරය පිළිබඳව විද්‍යාඥයින් නොදැන සිටිය හැකි බවත්, එම නිසා ඔවුන්ගේ හැසිරවීම සතුන්ගේ සෞඛ්‍යයට ඇතිවිය හැකි බලපෑම සැලකිල්ලට ගැනීමට අසමත් වන බවත්, එම නිසා එකතු කරන ලද දත්ත නිවැරදි නොවන බවත් ය. රයින්හාර්ඩ් තවදුරටත් පවසන්නේ සත්වයා තුළ ප්‍රතිරෝධය සහ භීතිය ඇති කිරීමෙන් සංයමයකින් යුත් ක්‍රම මගින් “පාලනය කළ නොහැකි ක්‍රමෝපායික විචල්‍යයක්” හඳුන්වා දිය හැකි බව ප්‍රිමේට විද්‍යාඥයින්(Primatologists) දිගු කලක් තිස්සේ හඳුනාගෙන ඇති බවයි.  "අල්ලා ගැනීම, සනීපාරක්ෂාව, එන්නත් කිරීම සහ පශු වෛද්‍ය පරීක්ෂණය වැනි පොදු හැසිරවීමේ ක්‍රියා පටිපාටිවලදී ප්‍රතිරෝධය දැක්වීමට වඩා සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන්ට පහසුවෙන් පුහුණුව ලබා දිය හැකි බව පෙන්නුම් කරන බොහෝ වාර්තා ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත.[54]

මෙම සතුන් හික්මවීමේ පොදු ක්‍රම රයින්හාර්ඩ් ලැයිස්තුගත කරයි: squeeze-back cages, අතින් සංයමයෙන්, පුවරු යොදා ගෙන හික්මවීම, සංයෝජන පුටු, සංයමයෙන් යුත් කුට්ටි, දිගේලි කිරිම සහ දැන් යොදා ගැනීම.විකල්ප වලට ඇතුළත් වන්නේ:

  • රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් හික්මවීම;  නිදසුනක් ලෙස, ආතති-හෝමෝන නිෂ්පාදනය අඩු කරමින්, සහනය ගෙන දෙන කැටමින්,  එම සත්ත්වයාට ලබාදීම
  • හික්ම වීමකට ලක් කර සිටින සතෙකුට එම කූඩුවේ ම සිටින අනෙක් සත්වයා සමඟ දෘශ්‍ය හා ශ්‍රවණ සම්බන්ධතා ඇතිකර ගැනීමට සැලැස්වීම මගින් මානසික සහාය ලබා දීම. කූඩු කර සිටින සතුන්ගේ රුධිර පීඩනය සහ හෘද ස්පන්දන වේගය මෙමගින් අඩු වන බව සොයාගෙන ඇත.
  • සංයමයෙන් කටයුතු කිරීමට සතුන් පුහුණු කිරීම.  එවැනි ක්‍රම භාවිතා කර ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වෙනිපන්චර් සඳහා අසීමිත ලෙස ආතති හෝමෝන ප්‍රතිචාර දක්වා ඇති අතර ප්‍රවාහන පෙට්ටියක අල්ලා ගැනීම එම සතුන්ට සැලකිය යුතු ආතතියක් ලබා නොදේ.

එක්සත් ජනපදයේ චිම්පන්සියන්[සංස්කරණය]

1961 දී ඉනොස් නම් අභ්‍යවකාශ චිම්පන්සියා මර්කරි-ඇට්ලස් 5 කැප්සියුලයට ඇතුළත් කිරීමට පෙර

2013 වන විට, චිම්පන්සියන් වෛද්‍ය පරීක්ෂණ සඳහා භාවිතා කිරීමට තවමත් ඉඩ දී ඇති එකම රටවල් වන්නේ එක්සත් ජනපදය සහ ගැබොන් ය.[55][56]ජෛව වෛද්‍ය පර්යේෂණ සඳහා ලොව වැඩියෙන්ම චිම්පන්සියන් භාවිතා කරන එක්සත් ජනපදයේ , 2011[57]deadlink[58] මැද භාගය වන විට විද්‍යාගාරවල සතුන් 1,200 ක් පමණ සිටි අතර එය 2016 වන විට 700 කට පමණ අඩු වී ඇත.[59]ජපානය තවමත් චිම්පන්සි සංජානනය සම්බන්ධ පර්යේෂණ ව්‍යාපෘතියක්‌ සදහා චිම්පන්සියන් දුසිමක් තබා ගනී.[60]

චිම්පන්සියන් අවුරුදු 30 ක් පමණ සිරගතව ජීවත් වන අතර ඔවුන්ගේ ආයු කාලය වයස අවුරුදු 60 ක්‌  පමණ වේ.

බොහෝ විද්‍යාගාර ආක්‍රමණික පර්යේෂණ සිදු කිරීම සඳහා චිම්පන්සියන් යොදා ගනියි,[61] අර්ථ දැක්වෙන්නේ “ආසාදිත කාරකයක් සමඟ එන්නත් කිරීම, සැත්කම් හෝ බයොප්සි පර්යේෂණ සඳහා මිස චිම්පන්සි වෙනුවෙන් සහ/හෝ ඖෂධ වෙනුවෙන් වන පරීක්ෂාවක් සඳහා නොවේ." යනුවෙනි.[62]ෆෙඩරල් අරමුදල් ලැබෙන රසායනාගාර දෙකක් චිම්පන්සින් භාවිතා කර ඇත: ජෝර්ජියාවේ ඇට්ලන්ටා හි එමරි විශ්ව විද්‍යාලයේ යෙර්ක්ස් ජාතික ප්‍රිමේට පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය සහ ටෙක්සාස් හි සැන් ඇන්ටෝනියෝහි නිරිතදිග ජාතික ප්‍රිමේට පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය.[63] 2008 වන විට එක්සත් ජනපදයේ රසායනාගාර වලින් චිම්පන්සීන් පන්සියයක් විශ්‍රාම යවා එක්සත් ජනපදයේ හෝ කැනඩාවේ අභයභූමිවල වාසය කර ඇත.

1973 දී ඔවුන් වනාන්තරයෙන් ආනයනය කිරීම තහනම් කරන ලදී. එතැන් සිට 1996 දක්වා එක්සත් ජනපද පහසුකම්වල චිම්පන්සියන් දේශීයව බෝ කරන ලදී.  තවත් සමහරු 1983 තරම් මෑතදී විනෝදාස්වාද ක්‍ෂේත්‍රයේ සිට සත්ව පරීක්ෂණ ක්ෂේත්‍රයට වෙත මාරු කරන ලදි, නමුත් විනෝදාස්වාද කර්මාන්තයෙන් මාරු කරන ලද සතුන් තවමත් පරීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානවල සිටීදැයි නොදනී.[64]1976 දී චිම්පන්සියන් පිළිගත් පළමු අභයභූමිය වන උතුරු ඇමරිකානු අභයභූමිය වන තෙක් සත්ව අභයභූමික්‌ නොවීය.[65]

1986 දී, ඒඩ්ස් පිළිබඳ පර්යේෂණ සඳහා සූදානම් වීම සඳහා එක්සත් ජනපදය ආක්‍රමණශීලී ලෙස බෝ කළ අතර, පැටවුන් 400 ක් බිහි කිරීම සඳහා චිම්පන්සි 315 ක් භාවිතා කරන ලදී.  1996 වන විට මැකේක් වඳුරන්ගේ SIV / HIV-2 / SHIV චිම්පන්සියන්ට වඩාත් කැමති විද්‍යාත්මක ඒඩ්ස් ආකෘතියක් බව පැහැදිලි විය, එයින් අදහස් කළේ අතිරික්තයක් ඇති බවය.  එම නිසා එක්සත් ජනපදයේ ජාතික සෞඛ්‍ය ආයතනය (NIH) විසින් බෝ කිරීම සඳහා පස් අවුරුදු තහනමක් පැනවූ අතර එය 2001 සිට වාර්ෂිකව දීර්ඝ කර ඇත. 2006 ඔක්තෝබර් වන විට එක්සත් ජනපද රසායනාගාරවල චිම්පන්සි ජනගහනය 1996 දී තිබූ ජනගහනය වන 1500 සිට 1133 දක්වා අඩු වී තිබේ.  

බොහෝ රසායනාගාර සතුන් මෙන් චිම්පන්සීන් දශක ගණනාවක් තිස්සේ නැවත නැවත භාවිතා කරනු ලැබේ.  දැනට එක්සත් ජනපද රසායනාගාරවල සිටින සමහර තනි චිම්පන්සියන් වසර 40 කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ අත්හදා බැලීම් සඳහා භාවිතා කර ඇත.[66]  එක්සත් ජනපද විද්‍යාගාරයක පර්යේෂණ සඳහා යොදාගත් පැරණිතම චිම්පන්සියා වන්නේ 1954 මැයි 21 වන දින ෆ්ලොරිඩාවේ රසායනාගාරයක උපත ලැබූ වෙන්කා ය. ඇය උපන් දිනයේදී ම මවගෙන් වෙන් කරනු ලැබුවේ මාස 17 ක් පුරා පැවති දර්ශන පරීක්ෂණයකට යොදා ගැනීම සඳහා ය. ඉන්පසු උතුරු කැරොලිනාවේ පවුලකට සුරතල් සතෙකු ලෙස ඇයව විකිණී ය.ඇයව හැසිරවිය නොහැකි තරමට විශාල වූ විට 1957 දී ඇයව යර්ක්ස් ජාතික ප්‍රිමේට පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයට නැවත ගෙන එන ලදි.  එතැන් සිට ඇය හය වතාවක් දරු ප්‍රසූතීන් සිදු කර ඇති අතර, මත්පැන් භාවිතය, මුඛ ප්‍රතිංධිසරාේධක, වයස්ගත වීම සහ සංජානන අධ්‍යයන පිළිබඳ පර්යේෂණ සඳහා යොදා ගෙන ඇත.[67]

චිම්පන්සි ජෙනෝමය(chimpanzee genome) ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ විද්‍යාගාරවල චිම්පන්සි භාවිතය වැඩි කිරීමට සැලසුම් කර ඇති බව වාර්තා වන අතර විද්‍යාඥයින් තර්ක කරන්නේ පර්යේෂණ සඳහා චිම්පන්සි බෝ කිරීම පිළිබඳ ෆෙඩරල් තහනම ඉවත් කළ යුතු බවයි.[68]වෙනත් පර්යේෂකයන් තර්ක කරන්නේ චිම්පන්සියන් අද්විතීය සතුන් වන අතර ඔවුන් පර්යේෂණ සඳහා භාවිතා නොකළ යුතු අතර වෙනස් ආකාරයකින් සැලකිය යුතු බවයි.  සැන් ඩියාගෝ හි කැලිෆෝනියා විශ්ව විද්‍යාලයේ පරිණාමීය ජීව විද්‍යාඥයෙකු හා ප්‍රිමේට විශේෂඥයෙකු වන පැස්කල් ගැග්නියුක්ස් තර්ක කරන්නේ, චිම්පන්සියන්ගේ ස්වයං හැඟීම, මෙවලම් භාවිතය සහ මිනිසුන්ට ජානමය සමානකම් ලබා දී ඇති විට, චිම්පන්සියන් භාවිතා කරන අධ්‍යයනයන් සඳහා භාවිතා කරන ආචාර ධර්ම මාර්ගෝපදේශ අනුගමනය කළ යුතු බවයි.  යර්ක්ස් ජාතික ප්‍රාථමික පර්යේෂණාගාරයේ අධ්‍යක්ෂ ස්ටුවර්ට් සෝලා ඊට එකඟ නොවේ.  ඔහු නැෂනල් ජෝග්‍රැෆික් පුවත්පතට මෙසේ පැවසීය: "මීයන් හෝ වඳුරෙකු හෝ චිම්පන්සියක් වේවා, ඕනෑම විශේෂයකට මානුෂිකව සැලකීමේ අපගේ වගකීමෙහි වෙනසක් කළ යුතු යැයි මම නොසිතමි. අප කොතරම් කැමති වුවත්, චිම්පන්සීන් මිනිසුන් නොවේ.  "

චිම්පන්සියන් පිළිබඳ ජෛව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා රජය දිගින් දිගටම සහාය දිය යුතුද යන්න පරීක්ෂා කරන ලෙස 2011 ජනවාරි මාසයේදී වෛද්‍ය ආයතනය, NIH ආයතනයෙන් විමසීය.අර්ධ විශ්‍රාමික චිම්පන්සියන් 186 ක් නැවත සක්‍රීය පර්යේෂණ සඳහා ගෙනයාමට සැලසුම් කර ඇති බව නිවේදනය කළ එක්සත් ජනපදයේ හියුමන් සමිතිය(Humane Society of the United States), ප්‍රිමේට විද්‍යාඥ ජේන් ගුඩාල් සහ තවත් අයගේ විරෝධතාවයෙන් පසුව NIH ආයතනය මෙම අධ්‍යයනය සඳහා කැඳවුම් කළේය.[69] 2011 දෙසැම්බර් 15 වන දින වෛද්‍ය විද්‍යා කමිටුව ඔවුන්ගේ "ජෛව වෛද්‍ය හා චර්යාත්මක පර්යේෂණවල චිම්පන්සියන්: අවශ්‍යතාවය තක්සේරු කිරීම"(Chimpanzees in Biomedical and Behavioral Research: Assessing the Necessity) යන වාර්තාවෙන් නිගමනය කළේ, "චිම්පන්සි අතීත පර්යේෂණයන්හි වටිනා සත්ව ආකෘතියක් වී ඇති අතර, වර්තමානයේ බොහෝමයක් ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා චිම්පන්සි භාවිතය  අනවශ්‍ය ය" යන්නයි.[70]චිම්පන්සි නොවන ආකෘති මතුවීම නිසා චිම්පන්සි භාවිතය අඩු වන බව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණවලින් හෙළි වී තිබේ.  එදිනම එන්අයිඑච් හි ප්‍රධානී ෆ්‍රැන්සිස් කොලින්ස් පැවසුවේ IOM විසින් සකස් කරන ලද නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක වන තෙක් චිම්පන්සියන් සම්බන්ධ පර්යේෂණ සඳහා නව සම්මාන නිකුත් කිරීම ඒජන්සිය විසින් නතර කරන බවයි.[71][72][73][72]

2012 සැප්තැම්බර් 21 වන දින NIH නිවේදනය කළේ රජයට අයත් චිම්පන්සි 110 ක් විශ්‍රාම ගත යුතු බවයි.  පර්යේෂණ සඳහා චිම්පන්සි 500 ක් පමණ NIH සතුව තිබූ අතර, මෙම පියවර මගින් චිම්පන්සි පර්යේෂණ සඳහා වන ආයෝජනය අවසන් කිරීමේ පළමු පියවර සනිටුහන් කළ බව කොලින්ස් පවසයි.  ලුසියානා හි නිව් අයිබීරියා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ පිහිටා ඇති විශ්‍රාමික චිම්පන්සියන් 10 දෙනෙකු චිම්පන්සි අභයභූමිය වන චිම්ප් හේවන් වෙත යාමට නියමිතව තිබූ අතර සෙසු අය සැන් ඇන්ටෝනියෝහි ටෙක්සාස් ජෛව වෛද්‍ය පර්යේෂණ ආයතනයට යාමට නියමිතව තිබුණි. [74] කෙසේ වෙතත්, ටෙක්සාස් ජෛව වෛද්‍ය පර්යේෂණ ආයතනයේ චිම්පන්සිවරුන්ගේ තත්වය ‘විශ්‍රාමික’ නොව ‘නුසුදුසු’ යැයි සැලකීම නිසා සැලැස්ම නැවත සලකා බැලීමට NIH ආයතනයට සිදු විය.2012 ඔක්තෝබර් 17 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද්දේ හැකි තරම් චිම්පන්සියන් 2013 අගෝස්තු වන විට චිම්ප් හේවන් වෙත ගෙන යන බවත්, අවසානයේදී 110 දෙනාම එහි යන බවත්ය.[75]

චිම්පන්සියන් පිළිබඳ අත්හදා බැලීම් අනවශ්‍ය බවත්, බෝවන රෝග සඳහා මානව සෞඛ්‍යය නංවාලීමට කලාතුරකින් උපකාරී වන බවත්, චිම්පන්සියන් සඳහා රජය විසින් අරමුදල් සපයන බොහෝ අත්හදා බැලීම් NIH විසින් සිදුකරන බවත් 2013 දී IOM හි නිර්දේශයන්ට[76] NIH ආයතනය එකඟ විය.[77]  2013 ජනවාරි 22 වන දින NIH කාර්ය සාධක බලකාය විසින් එක්සත් ජනපද රජයේ සහාය යටතේ බොහෝ චිම්පන්සියන් විශ්‍රාම යවන ලෙස රජයෙන් ඉල්ලා වාර්තාවක් නිකුත් කළේය.  අනාගත පර්යේෂණ සඳහා ප්‍රිමේටාවුන් 50 ක කුඩා ජනගහනයකට සහාය විය හැකි රෝග අවස්ථා කිහිපයක් හැරුණු විට සතුන් ජෛව වෛද්‍ය සොයාගැනීම්වලින් සුළු ප්‍රතිලාභයක් ලබා දෙන බව මණ්ඩලය නිගමනය කළේය.  ජානමය වශයෙන් වෙනස් කරන ලද මීයන් වැනි වෙනත් ප්‍රවේශයන් ඒ වෙනුවට සංවර්ධනය කර පිරිපහදු කළ යුතු බව එයින් යෝජනා විය..[78][79]2013 නොවැම්බර් 13 වන දින කොන්ග්‍රසය සහ සෙනෙට් සභාව විසින් 'චිම්පන්සි සෞඛ්‍ය වැඩිදියුණු කිරීම, නඩත්තු කිරීම සහ ආරක්ෂණ පනත' සම්මත කරන ලද අතර එය චිම්ප් හේවන් සහ අනෙකුත් චිම්පන්සි අභයභූමිවල ධාරිතාවය පුළුල් කිරීම සඳහා අරමුදල් අනුමත කළ අතර එමඟින් වානරයන් සියල්ලම පාහේ මාරු කිරීමට ඉඩ ලබා දෙන ලදී.ස්ථාන මාරුව සඳහා වසර පහක් පමණ ගතවනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ලද අතර, එම අවස්ථාවේදී චිම්පන්සියන් 50 ක් හැර අනෙක් සියල්ල සාර්ථකව ‘විශ්‍රාම’ ගත යුතුව තිබුණි.[80]

2013 ජුනි 11 වන දින එක්සත් ජනපද මත්ස්‍ය හා වනජීවී සේවය (USFWS) වහල් චිම්පන්සියන් සඳහා දැනට පවතින වර්ගීකරණයට ගැලපෙන පරිදි වහල්භාවයේ සිටින චිම්පන්සියන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති අය ලෙස ලැයිස්තුගත කිරීමට යෝජනා කළේය.USFWS යෝජනාව තෙක්, බෙදීම් ලැයිස්තුවක් ඇති එකම විශේෂය චිම්පන්සියන් වන අතර, එම විශේෂයේ වහලුන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්වූවන් ලෙස වර්ගීකරණය නොකළේය.[81]  මෙම යෝජනාවට අවසාන අනුමැතිය ලැබීමට පෙර, රසායනාගාර පර්යේෂණ සඳහා එය කෙසේ බලපානු ඇත්ද යන්න පැහැදිලි නැත.

ඉන් වසර දෙකකට පසු, 2015 ජුනි 16 වන දින USFWS විසින් වහල්භාවයේ සහ වල් චිම්පන්සියන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[82]  2015 නොවැම්බරයේදී NIH නිවේදනය කළේ චිම්පන්සියන් පිළිබඳ ජෛව විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා තවදුරටත් සහාය නොදක්වන බවත් එහි ඉතිරි චිම්පන්සි 50 අභයභූමිවලට මුදා හරින බවත් ය.[83] [84] 

2014 ජනවාරි මාසයේදී මර්ක් සහ සමාගම නිවේදනය කළේ තම සමාගම පර්යේෂණ සඳහා චිම්පන්සි භාවිතා නොකරන බවත්, මෙම කැපවීම කළ ඖෂධ සමාගම් 20 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සහ රසායනාගාර ලැයිස්තුවට එක්වන බවත්ය.  මෙම ප්‍රවණතාවය අඛණ්ඩව පවතින බැවින් 2020 දී පමණ ඉතිරි රාජ්‍ය නොවන චිම්පන්සි 1,000 ක් පමණ විශ්‍රාම යවනු ඇතැයි ගණන් බලා තිබේ.[85][86]

සැලකිය යුතු අධ්‍යයන[සංස්කරණය]

පෝලියෝ[සංස්කරණය]

1940 ගණන් වලදී, ජොනස් සල්ක් විසින් රීසස් වඳුරන්ගේ හරස් දූෂණය පිළිබඳ අධ්‍යයනයන් සිදු කරන ලද අතර, ඒ වන විට ලොව පුරා වාර්ෂිකව ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජනයා අක්‍රීය කළ පෝලියෝ වෛරසයේ ආකාර තුන හුදකලා කිරීමට කටයුතු කරන ලදී.[87]  සල්ක්ගේ කණ්ඩායම හරිත වඳුරු වකුගඩු සෛල වල සෛල සංස්කෘතීන් තුළ පෝලියෝ රෝගයට එරෙහිව එන්නතක් නිර්මාණය කළේය.  මෙම එන්නත 1955 දී ප්‍රසිද්ධියේ ලබා දුන් අතර ඊළඟ වසර පහ තුළ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ පෝලියෝ රෝගය 15 ගුණයකින් අඩු විය.[88]

පෝලියෝ වෛරසය වඳුරන් ඇතුළු සත්ව ධාරකයන් හරහා යැවීමෙන් ඇල්බට් සබින් උසස් “සජීවී” එන්නතක් නිපදවීය. මෙම එන්නත 1963 දී මහා පරිභෝජනය සඳහා නිපදවන ලද අතර එය අදටත් භාවිතයේ පවතී. එය 1965 වන විට එක්සත් ජනපදයේ පෝලියෝ මුලුමනින්ම පාහේ තුරන් කර ඇත.[89]

බෙදීම්-මොළයේ අත්හදා බැලීම්[සංස්කරණය]

1950 දශකයේ දී රොජර් ස්පෙරි විසින් මානව නොවන ප්‍රයිමේට් වල බෙදීම්-මොළයේ සූදානම වර්ධනය කරන ලද අතර එමඟින් මෙම නවෝකාටික සම්බන්ධතා වල තොරතුරු හුවමාරුවේ වැදගත්කම අවධාරණය කෙරිණි.  නිදසුනක් ලෙස, සරල කාර්යයන් පිළිබඳ ඉගෙනීම, සංවේදක ආදානය සහ මෝටර් ප්‍රතිදානය බෙදී-මොළයේ සතෙකුගේ එක් අර්ධගෝලයකට සීමා කළ හොත්, අනෙක් අර්ධගෝලයට මාරු නොවේ.  මෙම විශේෂිත සම්බන්ධතා කපා හැරියහොත් දකුණු මොළයට වම් මොළයෙන් කුමක් වේදැයි නොදැනේ.  එම අත්හදා බැලීම් වලින් පසුව, අපස්මාරය ඇති මිනිසුන්ගේ භේදය-මොළයේ සැත්කම් වලට භාජනය කරන ලද පරීක්ෂණ මගින්, අර්ධගෝල අතර නවෝකාටික සම්බන්ධතා මොළයේ එක් පැත්තක සිට තවත් පැත්තකට මාරුවීමේ ප්‍රධාන මාර්ගය බව තහවුරු විය.  මෙම අත්හදා බැලීම් මිනිස් මොළයේ ක්‍රියාකාරිත්වය පාර්ශ්වීයකරණය කිරීම සඳහා නවීන පදනමක් ද විය.

දැක්ම අත්හදා බැලීම්[සංස්කරණය]

1960 දශකයේ දී ඩේවිඩ් හියුබෙල් සහ ටෝර්ස්ටන් වීසල් බළලුන් හා වඳුරන් තුළ දෘශ්‍ය ප්‍රදේශවල සාර්ව වර්ණාවලි සංවිධානය නිරූපණය කළ අතර දර්ශනයේ විෂමතා සංවේදීතාව වර්ධනය කිරීම සඳහා තීරණාත්මක කාල පරිච්ඡේදය සඳහා භෞතික විද්‍යාත්මක සාක්ෂි සපයන ලදී (එනම් ගැඹුර සංජානනය සඳහා ප්‍රධාන ඉඟිය).  ඔවුන්ගේ සේවය වෙනුවෙන් ඔවුන්ට නොබෙල් ත්‍යාගයක් හිමි විය.

ගැඹුරු මොළයේ උත්තේජනය[සංස්කරණය]

1983 දී ඖෂධ භාවිතා කරන්නන් MPTP ලබා ගත් අතර එය පාකින්සන් සින්ඩ්‍රෝමය නිර්මාණය කළේය.  එම වර්ෂයේම පසුව, පර්යේෂකයන් විසින් මානව නොවන ප්‍රයිමේටාවුන්  යොදාගෙන එම බලපෑම ප්‍රතිනිෂ්පාදනය කළේය.  ඊළඟ අවුරුදු හත තුළ,MPTP ප්‍රතිකාර කළ මැකේක් වඳුරන් යොදාගනිමින් පාකින්සන් හි වැඩිපුර හා ක්‍රියාකාරී නොවූ මොළයේ ප්‍රදේශ සාමාන්‍යයෙන් සිතියම් ගත කරන ලද අතර එයට පරිවෘත්තීය ලේබල් කිරීම සහ ක්ෂුද්‍ර ඉලෙක්ට්‍රෝඩ අධ්‍යයනයන් භාවිතා කළේය.  1990 දී, MPTP සමඟ ප්‍රතිකාර කළ මැකේක් වඳුරන් තුළ පාකින්සෝනියානු රෝග ලක්ෂණ වලට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ගැඹුරු මොළයේ තුවාල පෙන්නුම් කරන ලද අතර, මෙය මිනිසුන් තුළ ද නිරීක්ෂණය විය.1993 වන විට ගැඹුරු මොළයේ උත්තේජනය එකම විශාලත්වයේ ස්ථීර තුවාලයක් ඇති නොකර එකම ප්‍රතිකාරයට බලපෑම් කළ හැකි බව පෙන්වන ලදී.[90]  ස්නායු ශල්‍යමය මැදිහත් වීමක් අවශ්‍ය වන පාකින්සන් රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ගැඹුරු මොළයේ උත්තේජනය බොහෝ දුරට පලිඩෝටෝමි වෙනුවට ආදේශ කර ඇත.  වර්තමාන ඇස්තමේන්තු අනුව පාකින්සන් රෝගීන් 20,000 ක් මෙම ප්‍රතිකාර ලබාගෙන ඇත.

ඒඩ්ස්[සංස්කරණය]

වෛරස් වලට එරෙහි අඛණ්ඩ පර්යේෂණ ප්‍රයත්නයන් සඳහා අනුපූරකයක් ලෙස ඒඩ්ස් හි මානව නොවන ප්‍රිමේට ආකෘති සඳහා මැකේක් වඳුරන් තුළ ඇති HIV-2, SHIV, සහ SIV වෛරස භාවිතා කර ඇත.  ටෙනොෆොවිර්(tenofovir) නමැති ඖෂධයේ කාර්යක්ෂමතාව හා විෂවේදය මැකෙක් වදුරන් භාවිතයෙන් ඇගයීමට ලක් කර ඇති අතර එම ඖෂධයේ අධි මාත්‍රාවක්‌  දිගු කාලයක් ලබාදීම මගින් අහිතකර බලපෑම් ඇති විය හැකි බව සොයාගෙන ඇත.එම නිසා මැකෙක් වඳුරන් භාවිතයෙන් සොයාගත් මෙම ඖෂදය මිනිසුන්ට හිතකර මාත්‍රාවකට පරිවර්තනය කරන ලදි.  වෛරසය හඳුන්වාදීම කළ හැක්කේ සත්ව ආකෘතියක් යොදාගෙන පමණක් බැවින් ප්‍රති-වයිරස සමඟ රෝග නිවාරණ අත්හදා බැලීම් වලට මැකෙක් වඳුරන් යොදාගෙන ඇත.ආසාදනය අවහිර කිරීමේදී රෝග නිවාරණය ඵලදායි විය හැකි බව සොයා ගැනීම මගින් ඉඳිකටු නිරාවරණ වැනි වෘත්තීය නිරාවරණ සඳහා ප්‍රතිකාර වෙනස් කර ඇත.  එවැනි නිරාවරණ දැන් HIV විරෝධී ඖෂධ සමඟ වේගයෙන් අනුගමනය කරනු ලබන අතර, මෙම ක්‍රියාව නිසා මැනිය හැකි NHP ආකෘතියට සමාන  අස්ථිර වෛරස් ආසාදන ඇති වී තිබේ.  ඒ හා සමානව, මවගෙන් කලලරූපය සම්ප්‍රේෂණය කිරීම සහ ටෙනොෆොවිර් සහ AZT වැනි ප්‍රතිවෛරස් සහිත භ්‍රෑණ ප්‍රෝෆිලැක්සිස්, මිනිසුන්ට කළ නොහැකි මැකේක් වල පාලිත පරීක්ෂණ වලදී ඇගයීමට ලක් කර ඇති අතර, මෙම දැනුම මගින් එච්.අයි.වී ආසාදිත ගර්භනී මව්වරුන්ට ප්‍රතිවෛරස් ප්‍රතිකාර සඳහා මග පෙන්වනු ලැබේ.  "වඳුරන් හා මානව අධ්‍යයනයන්ගෙන් ලබාගත් ප්‍රතිඵල සංසන්දනය කිරීම හා සහසම්බන්ධය සත්ව ආකෘතියේ අදාළත්වය වැඩිවෙමින් පවතින වලංගු භාවයකට හා පිළිගැනීමට තුඩු දෙයි.[91][92][93]  

කාංසාව සහ මානසික අවපීඩනයට ප්‍රතිකාර කිරීම[සංස්කරණය]

ප්‍රිමේටාවුන් යොදා ගනිමින් මෙම අධ්‍යයනය කිරීමට හේතුව මිනිස් මොළයේ ඇති මස්තිෂ්ක ක්‍රියාවලියට සමාන ක්‍රියාවලියක්‌  ඔවුන්ගේ ද ඇති බැවින් නව ඖෂධීය ප්‍රතිකාර පරික්ෂා කිරීමට ඔවුන් ප්‍රයෝජනවත් විය හැකි බැවිනි.ස්නායු විද්‍යා හා ජෛව චර්යා සමාලෝචනවල පළ කරන ලද පරීක්ෂණයකින් විස්තර කර ඇත්තේ කළු පැහැති ටෆ්ටඩ් මාමොසෙට් පුරුදු අටක් maze ආකෘතියක බවයි. ඔවුන්ට ටැක්සිඩර්මීකරණය කරන ලද වල්-බළලෙකු, රැට්ල්ස්නේක්, උකුස්සෙකු මෙන්ම මේසයේ එක් පැත්තක පිරවූ සෙල්ලම් වලසෙකු ද පිරිනමන ලදී.  වඳුරන්ගේ ස්වභාවික හැසිරීම් අතර වෙනස නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා කැමරා දෙකක් සහ ද්වි-මාර්ග දර්පණයක් භාවිතා කරන ලදී. විද්‍යාඥ බැරෝස් සහ ඔහුගේ සගයන් මෙම ආකෘතිය නිර්මාණය කළේ වඳුරන්ට අඩු සීමිත පරිසරයක සැරිසැරීමට සහ ආතතියට හේතු විය හැකි බාහිර සාධක තරමක් තුරන් කිරීමට ය.[94]

චෝදනා[සංස්කරණය]

සත්ව පරික්‍ෂා කිරීමේ පහසුකම්වලට එරෙහිව සත්ව ආරක්ෂණ හෝ සත්ව අයිතිවාසිකම් කණ්ඩායම් මගින් කරන ලද අපයෝජනය පිළිබඳ වඩාත් ප්‍රචලිත චෝදනාවලට මානව නොවන ප්‍රිමේටාවුන් සම්බන්ධ වේ.

විස්කොන්සින් විශ්ව විද්‍යාලය - මැඩිසන්[සංස්කරණය]

ඇමරිකානු සංසන්දනාත්මක මනෝ විද්‍යාඥයා හැරී හාර්ලෝ විසින් විස්කොන්සින්-මැඩිසන් විශ්ව විද්‍යාලයේ 1970 ගණන්වලදී රීසස් මැකෙක් වඳුරන් පිළිබඳව කරන ලද අත්හදා බැලීම් වලදී ඊනියා "බලාපොරොත්තු සුන්වීමේ වළ" භාවිතා කරන ලදී.[95]  පර්යේෂණයේ අරමුණ වූයේ සායනික අවපාතය ඇති කිරීමයි.  සිරස් කුටිය  ලිස්සන පැති සහිත වටකුරු බෑවුමක් සහිත වානේ කිටීරයකි.. කුටියේ පතුලේ අඟල් 3/8 ක කම්බි දැලක් ඇති අතර අපද්‍රව්‍ය එම සිදුරු වලින් ඉවතට විසිවී යා හැකි පරිදි සකස් කර තිබුනි. කුටියේ ආහාර පෙට්ටියක් සහ වතුර බෝතල් රඳවනයක් තිබූ අතර වඳුරන්ට පැන යාමට නොහැකි වන පරිදි පිරමිඩයක් බදු මුදුනකින් ආවරණය කර තිබුණි.[96] හාර්ලෝ,  ළදරු වඳුරන් සති හයක් දක්වා තනිවම මෙම කුටිවල තැබුවේය.දින කිහිපයක් තුළදී ඔවුහු එහා මෙහා යාම නතර කර කුටියේ කෙළවරක සැඟවී සිටිනු දැකිය හැකි විය.වඳුරන්  කුටියෙන් ඉවත් කරන විට කැපී පෙනෙන සමාජ දුර්වලතා සහ සම වයසේ සතුන් අතර සතුරුකම ප්‍රදර්ශනය කළහ;බොහෝමයක් නැවත සුවය ලැබුවේ නැත.

කැලිෆෝනියා විශ්ව විද්‍යාලය, රිවර්සයිඩ්[සංස්කරණය]

1985 අප්‍රේල් 21 වන දින සත්ව විමුක්ති පෙරමුණේ (ALF) ක්‍රියාකාරීන් UC රිවර්සයිඩ් රසායනාගාරවලට කඩා වැදී සතුන් සිය ගණනක් ඉවත් කිරීමට කටයුතු කළහ.ප්‍රවෘත්ති සේවාවලට වැටලීම වාර්තා කළ පීටා හි විකී මිලර්ට අනුව, UC-රිවර්සයිඩ් පසුගිය වසර දෙකක කාලය තුළ ඇස් පෙනීම නැතිවීම සහ හුදකලා වීම පිළිබඳ අත්හදා බැලීම් සඳහා සතුන් භාවිතා කල අතර ඔවුන් දිගටම සතුන්ට වධහිංසා පමුණුවා ඇති බව කියවුනි.UCR නිලධාරීන්ට අනුව, සත්ව හිංසනය පිළිබඳ ALF ප්‍රකාශයන් “මුළුමනින්ම අසත්‍යය” වන අතර, මෙම වැටලීම මඟින් උපකරණ සංවර්ධනය කිරීම සහ අන්ධභාවයට ප්‍රතිකාර කිරීම ඇතුළු සමහර පර්යේෂණ ව්‍යාපෘතිවලට දිගුකාලීන හානියක් සිදුවී ඇත. මෙම වැටලීමේදී උපකරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ද බිඳ දැමූ අතර එයින් ඩොලර් ලක්ෂ ගණනක පාඩුවක් සිදුවිය.

කෝවන්ස්[සංස්කරණය]

2004 දී ජර්මනියේ දී, මාධ්‍යවේදී ෆ්‍රෙඩ්රික් මෝල්න් යුරෝපයේ විශාලතම ප්‍රිමේට පරීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානය වන මුන්ස්ටර් හි කොවෙන්ස් හි කාර්ය මණ්ඩලයේ රහසිගත දර්ශන ලබා ගත්තේය. වඳුරන් දරුණු ලෙස හැසිරවීම, ඔවුන්ට කෑගැසීම සහ සංගීතයට නටන ලෙස කාර්ය මණ්ඩලය විසින් උපදෙස් දීම වැනි දෑ මෙහිදී රූගත විය. කුඩා කම්බි කූඩුවල වඳුරන් හුදකලා වී සිටි අතර ස්වාභාවික ආලෝකයක් හෝ පාරිසරික සාරවත් බවක් එම සතුන්ට නොලැබුන අතර කාර්ය මණ්ඩලයේ කෑගැසීම් සහ ගුවන් විදුලියෙන් ඉහළ ශබ්ද මට්ටම් වලට එම සතුන් භාජනය විය.[97]ප්‍රිමේට විද්‍යාඥ ජේන් ගුඩාල් ඔවුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය විස්තර කළේ “ භයානක” ලෙසයි.

වර්ජිනියාවේ වියානා හි කොවෙන්ස් හි අධ්‍යයන අධ්‍යක්ෂකවරයෙකු ලෙස සේවය කරන පශු වෛද්‍ය විෂ විද්‍යාඥයෙක් ඇරිසෝනා හි චැන්ඩ්ලර්හි නගර නිලධාරීන්ට පැවසුවේ කෝවන්ස් වඳුරන් විසුරුවා හරින බවත් සතුන් ජීවත්ව සිටියදීත් වේදනාව දැනෙන බවත්ය.  කොවෙන්ස් චැන්ඩ්ලර් හි නව විද්‍යාගාරයක් ඉදිකිරීමට සැලසුම් කර ඇති බව දැනගත් ඔහුගේ සේවිකාව කනස්සල්ලෙන් එම නගරයට පැමිණියාය.[98]

වියානා රසායනාගාරයේ වඳුරන් තිදෙනෙකු වැලමිට මතට තල්ලු වී ඇති අතර ඇස් ඉවත් කිරීමෙන් පසු හුස්ම ගැනීමට උත්සහ දැරූ බවත්, ඔවුන්ගේ බඩවැල් මරණ පරීක්ෂණයේදී ඉවත් කරන බවත් ඇය චෝදනා කළාය.මීළඟ අධ්‍යයන අධ්‍යක්ෂවරුන්ගේ රැස්වීමේදී ඇය මේ පිළිබඳව අදහස් පළ කරන විට, ඇය පවසන්නේ එය ප්‍රතීකයක් පමණක් බවයි.  එවැනි චලනයන් ප්‍රත්‍යාවර්ත නොවන බව තමා විශ්වාස කරන නමුත් “ප්‍රමාණවත් පුහුණුව ලත් පිරිස් විසින් සිදු කරන ලද දයානුකම්පාව” යෝජනා කළ බව ඇය නගර නිලධාරීන්ට පැවසුවාය.ඇය මේ පිළිබඳව තම අධීක්ෂකවරුන් සම්බන්ධ කර ගත් විට සමච්චලයට ලක් වූ බවත්, ඔවුන් ඇයට තර්ජනය කළ බවත් ඇය චෝදනා කළාය.

කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලය[සංස්කරණය]

ගොනුව:BUAVCambridge2.jpg
ආඝාතය ඇති කිරීම සඳහා වඳුරන්ගේ මොළයේ කොටස් ඉවත් කිරීමෙන් පසු පැය 15 ක් පමණ වඳුරන් නොසලකා හැර ඇති බව BUAV චෝදනා කරයි. [99]

එක්සත් රාජධානියේ, 1998 දී රහසිගත පරීක්ෂණයකින් පසුව, ලොබි කණ්ඩායමක් වන British Union for the Abolition of Vivisection (BUAV) වාර්තා කළේ කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයේ ප්‍රිමේට පරීක්ෂණාගාරවල පර්යේෂකයන් මාර්මොසෙට් වඳුරන්ගේ හිස සොලවා ආතතිය ඇතිකර, පසුව  පශු වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර නොමැතිව පර්යේෂණාගාරය තුළ දමා යන බවයි.මන්දයත් කාර්ය මණ්ඩලය වැඩ කළේ නවයේ සිට පහ දක්වා පමණි.[100] මෙම අත්හදා බැලීම් වලදී යම් යම් චර්යාත්මක හා සංජානන කාර්යයන් ඉටු කිරීම සඳහා මුලින් පුහුණු කරන ලද මාමොසෙට් වඳුරන් භාවිතා කරන ලද අතර පසුව මොළයේ හානිවලින් පසුව නැවත පරීක්ෂා කර එම හානිය ඔවුන්ගේ කුසලතාවන්ට බලපා ඇත්තේ කෙසේද යන්න පරික්ෂා කර ඇත..එම කාර්යන් ඉටු කරගැනීම දිරිගැන්වීම සඳහා එම වඳුරන්ට ආහාර හා ජලය ලබා නොදුන් අතර සෑම පැය 24 කින්ම පැය 22 ක් ම ඔවුන්ට ජලය අහිමි විය.[101][102]

පර්යේෂණ ආරක්ෂක සංගමය(RDS) කේම්බ්‍රිජ් හි පර්යේෂණ ආරක්ෂා කළේය.  වඳුරන් සම්පූර්ණයෙන්ම නිර්වින්දනය කර ඇති බවත්, ශල්‍යකර්මයෙන් පසුව සුදුසු වේදනා නාශක ලබා දුන් බවත් RDS පැවසීය. ඔවුන් තව දුරටත් පවසන්නේ "නිර්වින්දනයෙන් සුවය ලැබීමෙන් පසු වඳුරන් ඉන්කියුබේටර් එකක තබා ආහාර හා ජලය ලබාදුන් අතර අලුයම සිට සවස් වන තුරුම නියමිත වේලාවට ඔවුන් නිරීක්ෂණය කල බවයි. පසුව ඔවුන්ට උදේ වන තුරු ඉන්කියුබේටර් වල නිදා ගැනීමට අවසර දුන් බවයි. රාත්‍රියේ ඇති වූ සංකූලතාවලින් කිසිම වඳුරෙක් මිය ගියේ නැති බවයි.[103] අධිකරණ සමාලෝචනයක් සඳහා BUAV ගේ ඉල්ලීම අධිකරණය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද අතර  ඉන් පසු BUAV අභියාචනයක් ඉදිරිපත් කළේය.[104][105]

කොලොම්බියා විශ්ව විද්‍යාලය[සංස්කරණය]

2003 දී CNN පුවත් සේවය වාර්තා කළේ කොලොම්බියා විශ්ව විද්‍යාලයේ පශ්චාත් ආචාර්ය පශු වෛද්‍යවරයෙක් වන ස්නායු ශල්‍ය වෛද්‍ය සහකාර මහාචාර්ය ඊ. සැන්ඩර් කොනොලි විසින්, බබූන් පිළිබඳ අත්හදා බැලීමේ නිරත වන, විශ්ව විද්‍යාලයේ ආයතනික සත්ව රැකවරණය හා භාවිතය පිළිබඳව ඇති කමිටුවට පැමිණිලි කළ බවයි.[106] මෙම පරීක්ෂණයේදී වම් අභ්‍යන්තර කැරොටයිඩ් ධමනි නිරාවරණය කිරීමට වම් ට්‍රාන්ස්බෝර්බිටල් ක්‍රානෙක්ටොමීට සම්බන්ධ වී ඇති අතර මොළයට රුධිර සැපයුම අඩාල කර ඇත.[107]ආඝාතය ඇති වන තෙක් මෙම රුධිර නාලයට කලම්පයක් තබා ඇති අතර, පසුව neuroprotective ඖෂධයක්‌ පරීක්‍ෂා කර එය ලාභදායී නම් ආඝාතයෙන් පෙළෙන මිනිසුන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා යොදා ගැනීමට තීරණය කර තිබුනි.[108]

කොනොලි මෙම ක්‍රමවේදය වැඩි දියුණු කළේ ප්‍රයිමේටාවුන් ගේ ආඝාතයෙන් ඇතිවන ආසාදන ඇති කිරීම සදහා වන අතර එමඟින් ආඝාත ප්‍රතිකාර කණ්ඩායම්වල වෙනස්කම් හඳුනා ගැනීම වැඩිදියුණු කරමින්  කෘන්තක ආකෘතිවලින් ලබා ගත නොහැකි වැදගත් තොරතුරු සපයනු ඇත යන විශ්වාසයෙනි[109].ස්නායු විශේෂඥ වෛද්‍ය රොබට් හොෆ්මන් පවසන පරිදි, ශල්‍යකර්මයෙන් පසු දින තුනක් හෝ දහයක් තිස්සේ "භයානක" විය හැකි “ගැඹුරු ආබාධිත තත්වයක්” තුළ බබූන් ජීවත් වී ඇත.[110]කොනොලිගේ ප්‍රකාශිත සත්ව ආකෘතිය සඳහන් කරන්නේ සතුන් දින තුනක් ජීවතුන් අතර සිටි බවත්, සාර්ථකව ස්වයං රැකවරණය ඇති සතුන් දින 10 ක් පණපිටින් සිටි බවත්ය.  සතුන්ට සදාචාරාත්මකව සැලකීම සම්බන්දව පුද්ගලයින් මෙම අත්හදා බැලීමට දැඩි විරෝධය පළ කර ඇති අතර කොලොම්බියාවේ බබූන් සහ අනෙකුත් සතුන්ට තවදුරටත් හිරිහැර කිරීම නැවැත්වීම සඳහා NIH සහ අනෙකුත් ෆෙඩරල් ආයතන වෙත ලිපි කිහිපයක් ලියා ඇත.[111][112]

   

එක්සත් ජනපද කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව විසින් කරන ලද පරීක්ෂණයකින් සොයා ගැනුණේ"අත්හදා බැලීම් ... ෆෙඩරල් මාර්ගෝපදේශ උල්ලංඝනය කර ඇති බවට කිසිදු සාක්ෂියක් නොමැත." යන්නයි. කොලොම්බියා වෛද්‍ය විද්‍යාලයේ පර්යේෂණ පීඨාධිපති පැවසුවේ කොනොලි සත්ව අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරීන්ගේ තර්ජන හේතුවෙන් අත්හදා බැලීම් නතර කළ නමුත් ඔහුගේ වැඩ කටයුතු මානුෂීය වටිනාකමක් ඇති බව තමන් තවමත් විශ්වාස කරන බවයි.

පර්යේෂකයන්ට සිදුවූ පහර දීම්[සංස්කරණය]

2006 දී, ක්‍රියාකාරීන් UCLA හි ප්‍රිමේට පර්යේෂකයෙකුට ඔහුගේ විද්‍යාගාරයේ අත්හදා බැලීම් නවත්වන ලෙස බල කළහ.  ඔහුගේ නම, දුරකථන අංකය සහ ලිපිනය UCLA Primate Freedom Project වෙබ් අඩවියේ පළ කරන ලද අතර, ඔහුගේ පර්යේෂණ පිළිබඳ විස්තරයක් ද සඳහන් කර තිබූ අතර එහි දැක්වෙන්නේ "දර්ශනය පිළිබඳ අත්හදා බැලීම් සඳහා මැකෙක් වඳුරන් 30 දෙනෙකු ඝාතනය කිරීමට ඔහුට ප්‍රදානයක් ලැබී ඇති බවයි.එහිදී සෑම වඳුරෙක්ම පළමුව  පණ නැති කර, පසුව පැය 120 ක් දක්වා වූ එක් සැසියක් සඳහා භාවිතා කරන ලද අතර අවසානයේ ඔවුන් මරණයට පත් වූ බවයි.[113]ඔහුගේ නිවසින් පිටත මෙම උද්ඝෝෂණ පැවැත්වුනු අතර  තවත් UCLA ප්‍රිමේට පර්යේෂකයෙකුගේ නිවස යැයි විශ්වාස කෙරෙන ආලින්දයේ මොලොටොව් කොක්ටේල් එකක් තබා තිබුණි.  ඒ වෙනුවට, එය අහම්බෙන් විශ්ව විද්‍යාලයට සම්බන්ධ නැති වයෝවෘද්ධ කාන්තාවකගේ ආලින්දයේ ඉතිරි විය. සත්ව විමුක්ති පෙරමුණ ප්‍රහාරයේ වගකීම භාර ගත්තේය.[114][115]

උද්ඝෝෂනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පර්යේෂකයා ප්‍රිමේට් ෆ්‍රීඩම් ව්‍යාපෘතියට “ඔබ දිනුම්” සහ “කරුණාකර මගේ පවුලට කරදර නොකරන්න” යනුවෙන් ඊමේල් පණිවිඩයක් යවා ඇත.[116] 2007 ජුනි මාසයේදී UCLA හි තවත් සිදුවීමක දී, සත්ව විමුක්ති බලකාය විසින් බළලුන් සහ රීසස් වඳුරන් පිළිබඳ අත්හදා බැලීම් සිදු කරන යූසීඑල්ඒ ළමා අක්ෂි වෛද්‍යවරයෙකුගේ මෝටර් රථය යට බෝම්බයක් තබා තිබුනි.බෝම්බයේ දෝෂ සහිත ෆියුස් තිබූ අතර එය පුපුරා ගියේ නැත.[117]කෙසේ වෙතත් UCLA දැන් සත්ව වෛද්‍ය වාර්තා සඳහා තොරතුරු දැන ගැනීමේ නිදහස පනත ප්‍රතික්ෂේප කරයි. [ උපුටා දැක්වීම අවශ්‍යයි ] සත්ව විමුක්ති පෙරමුණ(ALF) විසින් කරන ලද ප්‍රහාරයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස UCLA පර්යේෂක එඩිත් ලන්ඩන්ගේ නිවස 2007 ඔක්තෝබර් 20 වන දින ජලයෙන් යටවිය.  මිනිසුන් නොවන ප්‍රිමේටාවුන් භාවිත කිරීමට ඇබ්බැහි වීම පිළිබඳව ලන්ඩන් විසින් පර්යේෂණ පවත්වනු ලැබූ අතර, පර්යේෂණ සඳහා සතුන් භාවිතා කිරීම සම්බන්ධයෙන් කිසිදු නීති රීති උල්ලංඝනය කිරීමක් පිළිබඳව ALF විසින් කිසිදු ප්‍රකාශයක් කර නොමැත.[118][119]ලන්ඩන් මෙයට ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ LA ටයිම්ස් පුවත්පතේ “මම රසායනාගාර සතුන් භාවිතා කරන්නේ ඇයි” යන මාතෘකාව යටතේ විවෘත තීරුවක් ලිවීමෙනි.[120]

2009 දී මත්ද්‍රව්‍යවලට ඇබ්බැහි වීම සහ වෙනත් මානසික ආබාධ පිළිබඳව පර්යේෂණ කළ UCLA ස්නායු ජීව විද්‍යාඥයෙකුගේ මෝටර් රථය දෙවන වතාවටත් ගිනි තැබීමට පියවර  ගෙන තිබුනි.[121]

චීනය[සංස්කරණය]

බෝවන රෝග පර්යේෂණ වලදී, චීනය මානව නොවන ප්‍රයිමේට් පිළිබඳ පර්යේෂණ පැවැත්වීම සඳහා එක්සත් ජනපදයට වඩා වැඩි මුදලක් ආයෝජනය කරයි.  “තෝරාගත් නියෝජිතයන් සහ විෂ ද්‍රව්‍ය” යනු මහජන සෞඛ්‍යයට විශාලතම අවදානමක් ඇති කරන ද්‍රව්‍ය 60 කට අධික සංඛ්‍යාවක් අන්තර්ගත ලැයිස්තුවකි.. චීනය එක්සත් ජනපදයට වඩා මෙම තෝරාගත් නියෝජිතයන් සහ විෂ ද්‍රව්‍ය සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමට මානව නොවන ප්‍රයිමේටාවුන් භාවිතා කරයි.[122]

මෙයද බලන්න[සංස්කරණය]

  • යුරෝපයේ විශාලතම ප්‍රාථමික පරීක්ෂණ මධ්‍යස්ථානය වන ජෛව වෛද්‍ය ප්‍රාථමික පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය
  • මහා වානර ව්යාපෘතියක්
  • මහා වානර පර්යේෂණ තහනම
  • ජාත්‍යන්තර ප්‍රාථමික ආරක්ෂණ ලීගය
  • ජාතික ප්‍රාථමික පර්යේෂණ ප්‍රදර්ශන ශාලාව
  • ප්‍රිමයිට් නිදහස් ව්‍යාපෘතිය
  • ව්‍යාපෘති R&R: එක්සත් ජනපද රසායනාගාරවල චිම්පන්සියන් සඳහා මුදා හැරීම සහ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම
  • විධායක වඳුරන්ගේ වණ

යොමුව[සංස්කරණය]

  1. ↑ "EU Seventh Report on the Statistics on the Number of Animals used for Experimental and Scientific Purposes in the Member States of the European Union". europa.eu. EU. p. 4. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  2. ↑ "US 2012 Statistics", Speaking of Research
  3. ↑ "EU Seventh Report on the Statistics on the Number of Animals used for Experimental and Scientific Purposes in the Member States of the European Union". europa.eu. EU. p. 4. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  4. ↑ The ethics of research involving animals. Nuffield Council on Bioethics. 2005. 2008-08-07 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2008-07-16.
  5. ↑ Morelle, Rebecca. "UK experts back primate research", BBC News, December 12, 2006.
  6. ↑ "UN Declaration of Human Rights". un.org. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  7. ↑ "UN Declaration of Human Rights". un.org. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  8. ↑ "Declaration on Great Apes" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2008-08-20 at the Wayback Machine, Great Ape Project.
  9. ↑ Steve Connor (June 3, 2006). "Scientists 'should be allowed to test on apes'". The Independent.
  10. ↑ "Ban all experiments on the higher primates". The Independent. March 28, 2001.
  11. ↑ Helene Guldberg (March 29, 2001). "The great ape debate". Spiked online. May 21, 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය August 7, 2020.
  12. ↑ "International Bans | Laws | Release & Restitution for Chimpanzees". releasechimps.org. සම්ප්‍රවේශය 2019-11-08.
  13. ↑ "Animal Welfare Act 1999 No 142 (as at 08 September 2018), Public Act 85 Restrictions on use of non-human hominids – New Zealand Legislation". www.legislation.govt.nz. සම්ප්‍රවේශය 2019-11-07.
  14. ↑ McNeil, Donald G. When Human Rights Extend to Nonhumans, The New York Times, July 13, 2008; Roberts, Martin. Spanish parliament to extend rights to apes, Reuters, June 25, 2008; Glendinning, Lee. Spanish parliament approves 'human rights' for apes, The Guardian, June 26, 2008; Singer, Peter. Of great apes and men, The Guardian, July 18, 2008.
  15. ↑ Guldberg, Helen. The great ape debate සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2011-05-21 at the Wayback Machine, Spiked online, March 29, 2001. Retrieved August 12, 2007.
  16. ↑ Langley, Gill. Next of Kin: A Report on the Use of Primates in Experiments සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-11-28 at the Wayback Machine, British Union for the Abolition of Vivisection, p. 12.
  17. ↑ "Inside The Head Of An Ape". sciencedaily.com. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  18. ↑ "Testing on apes 'might be needed'", BBC News, June 3, 2006.
  19. ↑ "The Boyd Group Papers on the use of Non-Human Primates in research and testing", The Boyd Group, British Psychological Society, 2002.
  20. ↑ http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:276:0033:0079:en:PDF
  21. ↑ "The 3Rs - NC3Rs". www.nc3rs.org.uk. 1 August 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  22. ↑ "BMEL - German Federal Ministry of Food and Agriculture - Improving animal welfare in Germany". www.bmel.de (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2017-03-28."One key element in this regard is the near total ban on the use of apes as laboratory animals." (more precisely great apes, according to the German version)
  23. ↑ Research on primates - Max Planck Institutes - Research on great apes is not permitted; it has not been performed in Germany since 1991.
  24. ↑ German Ministry of Food and Agriculture - Use of laboratory animals 2015 (German) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2018-03-24 at the Wayback Machine"Menschenaffen wurden in Deutschland zuletzt 1991 für wissenschaftliche Zwecke verwendet."
  25. ↑ "Covance Cruelty". PETA. 2006-12-03 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  26. ↑ Conlee, Kathleen M; Hoffeld, Erika H; Stephens, Martin L (2004). "A Demographic Analysis of Primate Research in the United States" (PDF). ATLA (Alternatives to Laboratory Animals). 32 (Sup 1): 315–322. doi:10.1177/026119290403201s52. PMID 23577480. 2008-06-25 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  27. ↑ RSPCA Primates
  28. ↑ Conlee, Kathleen M; Hoffeld, Erika H; Stephens, Martin L (2004). "A Demographic Analysis of Primate Research in the United States" (PDF). ATLA (Alternatives to Laboratory Animals). 32 (Sup 1): 315–322. doi:10.1177/026119290403201s52. PMID 23577480. 2008-06-25 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  29. ↑ "Worldwide Historical Animal Research Statistics" https://speakingofresearch.com/facts/animal-research-statistics/historical-animal-research-statistics/, Speaking of Research.
  30. ↑ "EU statistics". speakingofresearch.com. 24 April 2014. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  31. ↑ "Statistics of Scientific Procedures on Living Animals", Great Britain, 2004, p. 87.
  32. ↑ "Senate completes NIH doubling in 2003" (PDF). aaas.org. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  33. ↑ Full Scale Evaluation of the Regional Primate Research Centers Program—Final Report (Office of Science Policy and Public Liaison, National Center for Research Resources/NIH. 2000)
  34. ↑ ""Is Primate-Modeled Research Crucial? Pathways to Progress Autumn, 2003. Americans For Medical Advancement" (PDF). 2007-09-27 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-22.
  35. ↑ "Background and References for Pathways to Progress, Autumn 2003". curedisease.com. 14 August 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  36. ↑ "ONPRC Outdoor shelters". ohsu.edu. 23 June 2003 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  37. ↑ "CNPRC expanding". ucdavis.edu. 22 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  38. ↑ "Search". New Iberia Research Center. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  39. ↑ "NIH Guide: ESTABLISHMENT OF SPECIFIC PATHOGEN FREE RHESUS MACAQUE COLONIES". grants.nih.gov. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  40. ↑ "Panther Tracts at Primate Products". primateproducts.com. 3 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  41. ↑ "2004–2008 Strategic Plan: Challenges and Critical Choices" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2008-09-16 at the Wayback Machine, National Center for Research Resources, National Institutes of Health.
  42. ↑ "Annual Statistics of Scientific Procedures on Living Animals, Great Britain, 2016 Home Office; Statistics of Scientific Procedures on Living Animals, Great Britain, 2016, Table 1a and 1b
  43. ↑ "Where do primates used for research purposes come from?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-11-24 at the Wayback Machine, American Society of Primatologists.
  44. ↑ Council, National Research (29 July 2003). International Perspectives: The Future of Nonhuman Primate Resources: Proceedings of the Workshop Held April 17-19, 2002. doi:10.17226/10774. ISBN 978-0-309-08945-6. PMID 25057671. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018. {{cite book}}: |website= ignored (help)
  45. ↑ Council, National Research (29 July 2003). International Perspectives: The Future of Nonhuman Primate Resources: Proceedings of the Workshop Held April 17-19, 2002. doi:10.17226/10774. ISBN 978-0-309-08945-6. PMID 25057671. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018. {{cite book}}: |website= ignored (help)
  46. ↑ Council, National Research (29 July 2003). International Perspectives: The Future of Nonhuman Primate Resources: Proceedings of the Workshop Held April 17-19, 2002. doi:10.17226/10774. ISBN 978-0-309-08945-6. PMID 25057671. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018. {{cite book}}: |website= ignored (help)
  47. ↑ International Perspectives: The Future of Nonhuman Primate Resources, Proceedings of the Workshop Held April 17–19, pp. 63–68.
  48. ↑ "Home Office Statistics 2006" (PDF). homeoffice.gov.uk. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  49. ↑ Langley, Gill. "Next of Kin: A Report on the Use of Primates in Experiments" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-07-04 at the Wayback Machine, British Union for the Abolition of Vivisection, June 2006, p.33-34.
  50. ↑ Langley, Gill. "Next of Kin: A Report on the Use of Primates in Experiments" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-07-04 at the Wayback Machine, British Union for the Abolition of Vivisection, June 2006, p.37.
  51. ↑ "Scientific study of primate research – call for evidence සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2006-10-02 at the Wayback Machine, Research Defence Society, March 24, 2005.
  52. ↑ Langley, Gill. "Next of Kin: A Report on the Use of Primates in Experiments," British Union for the Abolition of Vivisection, June 2006, p. 32.
  53. ↑ Reinhardt, Viktor and Cowley, Doug. Training Stumptailed Monkeys (Macaca arctoides) to Cooperate during In-Homecage Treatment, Laboratory Primate Newsletter, Volume 29, number 4, October 4, 1990.
  54. ↑ Reinhardt, V. et al. "Restraint methods of laboratory non-human primates: a critical review" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-12-16 at the Wayback Machine, Animal Welfare 1995, 4: 221–238.
  55. ↑ https://www.nytimes.com/2013/07/09/science/unlikely-partners-freeing-chimps-from-the-lab.html
  56. ↑ Cohen, Jon (26 January 2007). "The Endangered Lab Chimp". Science. 315 (5811): 450–452. doi:10.1126/science.315.5811.450. PMID 17255486.
  57. ↑ "Federal Bill Introduced to End Invasive Research on Chimpanzees". 2011-07-18 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-11-08.
  58. ↑ "Release and Restitution for Chimpanzees in U.S. Laboratories: Facilities and Numbers". releasechimps.org. 23 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  59. ↑ Grimm, David (29 July 2016). "Chimpanzee sanctuaries open door to more research". Science. 353 (6298): 433–434. doi:10.1126/science.353.6298.433. PMID 27471286.
  60. ↑ සංරක්ෂිත පිටපත, http://langint.pri.kyoto-u.ac.jp/ai/, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2020-08-07 
  61. ↑ Chimpanzee lab and sanctuary map සංරක්ෂණය කළ පිටපත මාර්තු 7, 2008 at the Wayback Machine, Humane Society of the United States.
  62. ↑ Chimpanzee Research: Overview of Research Uses and Costs සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2008-03-07 at the Wayback Machine, Humane Society of the United States.
  63. ↑ Lovgren, Stefan. Should Labs Treat Chimps More Like Humans?, National Geographic News, September 6, 2005.
  64. ↑ "See Sue Ellen (#440) and Billy Jo (#447)". neavs.org. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  65. ↑ "Wildlife Waystation Fact Sheet". wildlifewaystation.org. 5 April 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  66. ↑ Chimps Deserve Better සංරක්ෂණය කළ පිටපත පෙබරවාරි 15, 2008 at the Wayback Machine, Humane Society of the United States.
  67. ↑ Wenka, Project R&R, New England Anti-Vivisection Society.
  68. ↑ Langley, Gill. Next of Kin: A Report on the Use of Primates in Experiments සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-11-28 at the Wayback Machine, British Union for the Abolition of Vivisection, p. 15, citing VandeBerg, JL et al. "A unique biomedical resource at risk," Nature 437:30–32.
  69. ↑ Wadman, Meredith (15 June 2011). "Animal rights: Chimpanzee research on trial". Nature. 474 (7351): 268–271. doi:10.1038/474268a. PMID 21677722. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  70. ↑ "Chimpanzees in Biomedical and Behavioral Research: Assessing the Necessity". iom.edu. 2 August 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  71. ↑ "Statement by NIH Director Dr. Francis Collins on the Institute of Medicine report addressing the scientific need for the use of chimpanzees in research". nih.gov. 18 September 2015. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  72. ↑ 72.0 72.1 "Statement by NIH Director Dr. Francis Collins on the Institute of Medicine report addressing the scientific need for the use of chimpanzees in research". National Institutes of Health. December 15, 2011. සම්ප්‍රවේශය December 19, 2011.
  73. ↑ Wadman, Meredity (December 16, 2011). "US Chimpanzee Research to be Curtailed". Nature.com. සම්ප්‍රවේශය December 19, 2011.
  74. ↑ Greenfieldboyce, Nell (21 September 2012). "Government Officials Retire Chimpanzees From Research". NPR. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2012.
  75. ↑ Lisa Myers; Diane Beasley (17 October 2012). "Goodall praises NIH decision to remove some chimps from research, but controversy erupts over their next home". nbcnews.com. සම්ප්‍රවේශය 22 October 2012.
  76. ↑ "Council of Councils > Use of Chimpanzees in NIH-Supported Research - DPCPSI". dpcpsi.nih.gov. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  77. ↑ "NIH to reduce significantly the use of chimpanzees in research". nih.gov. 28 July 2015. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  78. ↑ Flinn, Ryan (23 January 2013). "U.S. Panel Calls for Limits on Medical Use of Chimpanzees". Bloomberg.com. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2013.
  79. ↑ Working Group on the Use of Chimpanzees in National Institutes of Health (NIH)-Supported Research (22 January 2013). "Council of Councils Working Group on the Use of Chimpanzees in NIH-Supported Research Report" (PDF). NIH.
  80. ↑ Dizard, Wilson (15 November 2013). "Federal government to transfer laboratory chimps to sanctuaries". Aljazeera America. සම්ප්‍රවේශය 3 December 2013.
  81. ↑ Fears, Darryl (11 June 2013). "Fish and Wildlife proposes endangered listing for captive chimpanzees". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2013.
  82. ↑ Service, U.S. Fish and Wildlife. "Endangered Species Program - What We Do - Foreign Species - Overview". www.fws.gov. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  83. ↑ "NIH Will No Longer Support Biomedical Research on Chimpanzees". nih.gov. 18 November 2015. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  84. ↑ Reardon, Sara (2015). "NIH to retire all research chimpanzees". Nature. doi:10.1038/nature.2015.18817. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  85. ↑ Press Release (24 June 2020). "Pet Grocery Market 2020 - Challenges and Opportunities Under COVID-19 Pandemic". Happy & Polly. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2020.
  86. ↑ Press Release (30 January 2014). "Top Pharmaceutical Company Stops Chimpanzee Use in Research". The Humane Society of the United States. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2014.
  87. ↑ Virus-typing of polio by Salk.
  88. ↑ "Tireless polio research effort bears fruit and indignation". www.post-gazette.com. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  89. ↑ "NMAH - Polio: Two Vaccines". americanhistory.si.edu. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  90. ↑ "The History of Deep Brain Simulation" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2017-03-31 at the Wayback Machine (Overview of development of DBS in Parkinson's) at "The Parkinson's Appeal for Deep Brain Simulation."
  91. ↑ AIDS Reviews 2005;7:67–83 Antiretroviral Drug Studies in Nonhuman Primates: a Valid Animal Model for Innovative Drug Efficacy and Pathogenesis Experiments සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2008-12-17 at the Wayback Machine
  92. ↑ "PMPA: Experimental Drug That Completely Protects Monkeys Exposed To SIV". thebody.com. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  93. ↑ "Medical Roundup". thebody.com. 6 January 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  94. ↑ [“Measuring Fear and Anxiety in the Marmoset (Callithrix Penicillata) with a Novel Predator Confrontation Model: Effects of Diazepam.” Behavioural Brain Research, 108, 205–11. Retrieved from: 10.1016/S0166-4328(99)00153-9.]
  95. ↑ Blum, Deborah (1994). The Monkey Wars. Oxford University Press. pp. 95. ISBN 9780198025405 – via Internet Archive (preview). The Monkey Wars.
  96. ↑ Suomi, Stephen John. Experimental Production of Depressive Behavior in Young Rhesus Monkeys: A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (Psychology) at the University of Wisconsin–Madison. University of Wisconsin–Madison, 1971, p. 33. Thesis available in physical form on request; see https://search.library.wisc.edu/catalog/999575603502121
  97. ↑ Undercover footage of staff in Covance screaming at and mocking monkeys, video.
  98. ↑ "Former Study Director Reports Hideous, Systematic Cruelty at Covance; PETA Calls For Federal Investigation of Alleged Atrocities", People for the Ethical Treatment of Animals, November 28, 2006.
  99. ↑ Laville, Sandra. "Lab monkeys 'scream with fear' in tests" The Guardian, February 8, 2005.
  100. ↑ Laville, Sandra (February 8, 2005). "Lab monkeys 'scream with fear' in tests". The Guardian. London.
  101. ↑ "Cruelty Free International". www.buav.org. 7 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  102. ↑ "Cruelty Free International". www.buav.org. 6 December 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  103. ↑ "Archived copy". 2006-10-02 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2006-11-19.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  104. ↑ "Archived copy" (PDF). 2006-08-19 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2006-11-19.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  105. ↑ http://www.bailii.org/cgi-bin/markup.cgi?doc=/ew/cases/EWHC/Admin/2005/530.html&query=buav&method=all
  106. ↑ "E. Sander Connolly Jr. - Columbia Neurosurgery". columbianeurosurgery.org. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  107. ↑ "A Modified Transorbital Baboon Model of Reperfused Stroke" Huang (2000)
  108. ↑ "Collaboration may be the cure for what ails drug development" Erickson (2003)
  109. ↑ "A Modified Transorbital Baboon Model of Reperfused Stroke" Huang (2000)
  110. ↑ Hoffman (2003) සංරක්ෂණය කළ පිටපත නොවැම්බර් 7, 2006 at the Wayback Machine
  111. ↑ "Letter to the Office of Laboratory Animal Welfare" (PDF). columbiacruelty.com. 8 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  112. ↑ "Letter to the USDA" (PDF). columbiacruelty.com. 2 September 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  113. ↑ "HugeDomains.com - UclaPrimateFreedom.com is for sale (Ucla Primate Freedom)". www.uclaprimatefreedom.com. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018. {{cite web}}: Cite uses generic title (help)
  114. ↑ "Archived copy". 2007-10-12 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-10-26.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  115. ↑ "Inside Higher Ed's News". www.insidehighered.com. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  116. ↑ "Archived copy". 2008-05-17 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2008-05-17.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  117. ↑ "Archived copy". 2008-02-15 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2008-02-15.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) UCLA Monkey Madness
  118. ↑ [1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2008-03-06 at the Wayback Machine Daily Bruin, UCLA Paper, on London incident
  119. ↑ [2] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-10-31 at the Wayback Machine ALF Communique on London incident
  120. ↑ [3] Why I use Animals, LA Times Op-Ed by Dr. London
  121. ↑ "FBI probing arson attack on UCLA researcher's car [UPDATED]". latimes.com. 9 March 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2018.
  122. ↑ Adrien, Claudia (2018-10-10). "China ahead of United States in non-human primate infectious disease research". Homeland Preparedness News (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2018-10-25.

බාහිර සබැඳි[සංස්කරණය]

"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=මිනිසුන්_නොවන_ප්‍රිමේටාවුන්_පිළිබඳව_කෙරෙන_පරීක්ෂණ&oldid=592953" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි