කාර්මික සංවිධානය
කාර්මික සංවිධානය යනු ආර්ථික විද්‍යාවේදී ආයතන වල ස්වභාවය පරික්ෂා කරන වෙළඳපොල ව්‍යුහය හා එහි අන්තර් ගත ක්‍රියා පරික්ෂා කරන ක්‍රමයකි. එය කාර්මික ආර්ථික විද්‍යාව නමින් ද හඳුන්වයි. එනමුත් වඩාත් ගැලපෙන නම වනුයේ "අසම්පුර්ණ තරඟකාරිත්වයේ ආර්ථිකය" යන නමයි. කාර්මික ආයතන වෙනම කේෂ්ත්‍රයක් ලෙස වර්ග කිරීමට Edword Chamberlin Edwod S Messon හා Joe.S. Bain හට ගෞරවය හිමිවිය යුතුයි.
දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයෙන් පසු කාර්මික ආයතන ආදර්ශනය, SCP (Structre Conduct performance) ආකෘතියට සිදුවිය. 1980 පසුව ආයතනයන්ගේ කල්පිත (Goare theory) අනුව ගොඩනැගි ඇත.
සුලභ වෙළඳපොල අදර්ශනයක් පහත පරිදි වේ.
- සම්පුර්ණ තරඟකාරිත්වය (perfect competition)
- ඒකාධිකාර තරඟ (Monopolistic Competition)
- කතිපයධිකාරය (Oligopoly)
- ඔලිගොප්සොනි
- ඒකාධිකාර
- මොනොපොලිසොනි
කාර්මික ආයතන ඉහත වෙළඳපොල ආදර්ශයන් යටතේ පහත පරිදි තරඟ වඳී
- මිල විවයන (Price discrimination)
- බාණ්ඩ ප්‍රභේදනය
- කල්පවතින භාණ්ඩ
- අත්දැකිම් අනුව භාණ්ඩ
- ද්විකින වෙළඳපොල
- දුස්සන්ධාන (Osllusion)
- සංඥා කිරිම
- අනෙක් ආයතනය සමඟ ඒකාබද්ධ විම හෝ ඒවා මිලට ගැනීම
- වෙළඳපොලට අවතීරණය, පිටවීම
තරඟකාරි වෙළඳපොල ක්‍රමයේ අඩු වියදම් හා අඩු මිල ලබා ගැනීමට ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇත. (Stipherd.W. 1997)
ඉහත විෂයට ප්‍රයෝගික හා කල්පිතමය පැත්තක් ඇත. ......ගේ පොතට අනුව "එක් තලයක ක්ෂේත්‍රය සාරාංශ ගත, තරඟකාරි බව හා ඒකාධිපති බව පිළිබඳ තාත්වික කල්පිත ඇති අතර, දෙවන තලයට අනුව සත්‍ය වෙළඳපොලවල් පදනම් කරගත්, ඒවායේ ක්‍රියාකාරිත්වය පිළිබඳ හදරන ක්‍රමයකි.
Gare Theory සංකල්පය බහුලව භාවිතා විම නිසා ක්ෂුද්‍ර ආර්ථි විද්‍යාවේ අනෙකුත් රිකිල වන ආයනික ආර්ථික, ආයතනික මුල්‍යමය බව, ආදිය දැනටත් භාවිතා වේ. විශ්වාස භාවයට හා තරඟකාරිත්වය පිළිබඳ ප්‍රතිපත්ති වලටත් කාර්මික ආයතනන වල විශාල බලපෑමක් ඇත.
පොදු වෙළෙද පොළ වයුහයන්
[සංස්කරණය]මෙම ක්ෂේත්‍රයේදී අධ්‍යයන කරන පොදු වෙළෙද පොළ වයුහයන් පහත දක්වා ඇත.
- පුර්ණ තරඟකාරී වෙළෙඳ පොළ
- ඒකාධිකාරි වෙළෙඳපොළ
- කථිපයාධිකාරි වෙළෙඳ පොළ
- නිෂ්පාදකයන් සදහා ගැණුම්කරුවන් අඩු වෙළෙඳපොළ
- ඒකාධිකාරය
- ක්‍රයේකාදිකාරය (එක් ගැණුම්කරුවෙකු පමණක් ඇති වෙළෙඳ පොළ තත්ත්වය)
පහත සිද්දි වලින් ඇති වන ඉහත වෙළෙද පොළ වයුහයන් යටතේ ප්‍රතිඵල පිලිබදව කාර්මික සංවිධාන විමර්ශනය කරනු ලබයි.
- මිල උච්චාවචනය
- නිෂ්පාදන විවිධත්වයන්
- කල්පවත්නා භාණ්ඩ
- කුඩා වෙළෙඳ පොළ වල් වල ඇති ආයතනවල හැසිරීම් වලට බලපෑම් කරන ප්‍රධාන නොව වෙළෙඳ පොළ වල් හෝ දෙවන පෙළ වෙළෙඳපොළවල්
- වංචාවල්
- ප්‍රතිඥාගාර හා වෙළෙඳ දැන්වීම් මෙන් සංඥා නිකුත් කිරීම.
- ඒකාබද්ධ හා ලාභය
- ඇතුල්වීම් සහ පිටවීම
අඩු වියදම් හා අඩු මිල ගණන් වල ප්‍රතිඵල තරඟකාරී වෙළඳපොළ ව්‍යුහයක් මගින ඉදිරිපත් කෙරෙහි. (ශේපර්ඩ්, ඩබ්ලිව්. 1997: 4 මෙම විශයට න්‍යායාත්මක පැත්තක් හා ප්‍රයෝගික පැත්තක් ඇත. එක අධ්‍යයන පොතකට අනුව : “එක මට්ටමකදී තරඟය හා ඒකාධිකාරය ගැන තාත්වික සංකල්ප සාරාංශ කොට ඇත. දෙවන මට්ටමේදී මෙම මාතෘකාවෙන් සත්‍ය වෙලළඳ පොල වල්, කණ්ඩායම් පෙළඹවීම සහ සත්‍ය ආයතන වල හිරවීම් පිළිබද අදහස් වේ” (ශේපර්ඩ්, එබ්ලිව් . 1985 : 1)
කාර්මික ආර්ථිකයේ තරඟ න්‍යාය වඩාත් සවිස්තරව භාවිතා කරමින් තිබෙන අතර මෙය සුක්ෂම ආර්ථිකයේ අනෙක් අංශ කරාද යොමු කර ඇත.
කාර්මික ආර්ථිකයේ වෙළෙද පොළ තරඟ න්‍යාය වඩාත් සවිස්තරව භාවිතා කරමින් තිබෙන අතර සුක්ෂම ආර්ථිකයේ අංශ වගේම සංවිධාන ආර්තිකය හා සමාගම් රක්ෂණය යන අංශ කරාද යොමු වී ඇත. ප්‍රතිභාර නීතිහා තරඟ කාරීත්ව ප්‍රතිපත්ති කෙරෙහි වැදගත් ප්‍රායෝගික බලපෑම් ඇති කිරීමට කාර්මික ආර්ථික වලට හැකියාවක් පවතී.