"පටිච්චසමුප්පාදය" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්
No edit summary |
No edit summary |
||
2 පේළිය: | 2 පේළිය: | ||
{{බුදු දහම}} |
{{බුදු දහම}} |
||
පටිච්ඡ සමුප්පාදය යන්නෙහි තේරැම බොහෝ දෙනාට නොවැටහේ. එහෙයින් මේ ''පටිච්ඡ සමුප්පාදය'' පටිච්ච සමුප්පාදය ලෙස වහරති. එය වැරදිය. පටිච්ඡ සමුප්පාදය සෑදී ඇත්තේ පටි+ ඉච්ඡ+ සම+ උප්පාද යන වචන එකතු වීමෙනි. පටි යනු බැදීමයි. පටිය යන වචනය එයින් උපන් පදයකි. ඉච්ඡ යනු කැමැත්තයි. මෙය කැමැත්තයයි කීවද ''ඉච්ඡ'' යන වචනය තුළ කැමැත්ත හා අකමැත්ත යන අදහස් දෙකම අන්තර්ගතවේ. එනම් ''ගන්ධ'' යන වචනයෙන් ගද හා සුවද යන දෙකම නිරෑපණය කරන අයුරිනි. සම යනු සමානව යන්නයි. උප්පාද යනු ඉපදීමයි. එනම් මෙහි අර්ථය කැටිකරගත් විට පටිච්ඡ සමුප්පාද මූලදර්මය යනු '' |
'''පටිච්ඡ සමුප්පාදය''' යන්නෙහි තේරැම බොහෝ දෙනාට නොවැටහේ. එහෙයින් මේ ''පටිච්ඡ සමුප්පාදය'' පටිච්ච සමුප්පාදය ලෙස වහරති. එය වැරදිය. පටිච්ඡ සමුප්පාදය සෑදී ඇත්තේ '''පටි+ ඉච්ඡ+ සම+ උප්පාද''' යන වචන එකතු වීමෙනි. '''පටි''' යනු බැදීමයි. පටිය යන වචනය එයින් උපන් පදයකි. '''ඉච්ඡ''' යනු කැමැත්තයි. මෙය කැමැත්තයයි කීවද ''ඉච්ඡ'' යන වචනය තුළ කැමැත්ත හා අකමැත්ත යන අදහස් දෙකම අන්තර්ගතවේ. එනම් ''ගන්ධ'' යන වචනයෙන් ගද හා සුවද යන දෙකම නිරෑපණය කරන අයුරිනි. '''සම''' යනු සමානව යන්නයි. '''උප්පාද''' යනු ඉපදීමයි. එනම් මෙහි අර්ථය කැටිකරගත් විට පටිච්ඡ සමුප්පාද මූලදර්මය යනු '''යමකට කැමැත්තෙන් හෝ අකමැත්තෙන් බැදුනහොත් එයට සමානව උප්පත්තියක් සිදුවන බවයි''' මෙය මෙසේ පෙළ පොත්වල සටහන් කර ඇත.''පටිච්ච සමුප්පාදය'' යනු [[අවිජ්ජා|අවිද්යා]] සහගත වීම නිසා, හේතු-ඵල පැවැත්මෙන් [[සත්වයා|සත්වයන්]] නැවත නැවත උපදිමින් සංසාරයෙන් මිදීමට නොහැකිව දුකෙන් දුකට පැමිණෙන ආකාරය යි. අවිද්යාව යනු [[චතුරාර්ය සත්යය]] පිළිබඳ අවබොධතා ඥානයක් නොමැති කමයි. අවිජ්ජාව නිසා පටිච්ව සමුප්පාදය තුළ සකස්වන දෑ '''පටිච්ව සමුප්පන්න''' ධර්මයන් ය. ඒවා නම්, |
||
* '''[[සංස්කාර]]''' - කාය සංස්කාර (ආශ්වාස ප්රශ්වාස), වචී සංස්කාර (විතක්ක විචාර) සහ චිත්ත සංස්කාර (සංඥා වේදනා) යන ධර්මයන් ය<ref>මජ්ඣිමනිකායො→මූලපරියායවග්ගො→චූළයමකවග්ගො→චූළවෙදල්ලසුත්තං[http://www.tipitaka.org/sinh/cscd/s0201m.mul4.xml#para463]</ref> |
* '''[[සංස්කාර]]''' - කාය සංස්කාර (ආශ්වාස ප්රශ්වාස), වචී සංස්කාර (විතක්ක විචාර) සහ චිත්ත සංස්කාර (සංඥා වේදනා) යන ධර්මයන් ය<ref>මජ්ඣිමනිකායො→මූලපරියායවග්ගො→චූළයමකවග්ගො→චූළවෙදල්ලසුත්තං[http://www.tipitaka.org/sinh/cscd/s0201m.mul4.xml#para463]</ref> |
||
* '''[[විඤ්ඤාණ]]''' - ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මනස යන අභ්යන්තර ආයතනයකට අරමුණක් පැමිණි විට එහි හටගන්නා සිතයි; විශේෂයෙන් දැන ගන්නේ යන අරුතින් විඤ්ඤාණය නම් වේ<ref><br/>'''කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං වදෙථ? විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ'න්ති වුච්චති. කිඤ්ච විජානාති?'''<br/>පින්වත් මහණෙනි, විඤ්ඤාණය යැයි කියන්නේ කුමක් නිසා ද? පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ. කවර දෙයක් නම් විශේෂයෙන් දැන ගනි යි ද?<br/>'''අම්බිලම්පි විජානාති, තිත්තකම්පි විජානාති, කටුකම්පි විජානාති, මධුරම්පි විජානාති, ඛාරිකම්පි විජානාති, අඛාරිකම්පි විජානාති, ලොණිකම්පි විජානාති, අලොණිකම්පි විජානාති. විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ' න්ති වුච්චති'''<br/>ඇඹුල්බවත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා, තිත්තබවත්..., කටුකබවත් ..., මිහිරිබවත්..., කර රසයත්..., කර රස නැති බවත්..., ලුණු රසයත්..., ලුණු නො වන රසයත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා. පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ.<br/>සංයුත්තනිකායො→ඛන්ධවග්ගො→ඛන්ධසංයුත්තං→ඛජ්ජනීයවග්ගො→ඛජ්ජනීයසුත්තං[http://www.tipitaka.org/sinh/cscd/s0303m.mul0.xml#M2.0072]</ref> |
* '''[[විඤ්ඤාණ]]''' - ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මනස යන අභ්යන්තර ආයතනයකට අරමුණක් පැමිණි විට එහි හටගන්නා සිතයි; විශේෂයෙන් දැන ගන්නේ යන අරුතින් විඤ්ඤාණය නම් වේ<ref><br/>'''කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං වදෙථ? විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ'න්ති වුච්චති. කිඤ්ච විජානාති?'''<br/>පින්වත් මහණෙනි, විඤ්ඤාණය යැයි කියන්නේ කුමක් නිසා ද? පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ. කවර දෙයක් නම් විශේෂයෙන් දැන ගනි යි ද?<br/>'''අම්බිලම්පි විජානාති, තිත්තකම්පි විජානාති, කටුකම්පි විජානාති, මධුරම්පි විජානාති, ඛාරිකම්පි විජානාති, අඛාරිකම්පි විජානාති, ලොණිකම්පි විජානාති, අලොණිකම්පි විජානාති. විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ' න්ති වුච්චති'''<br/>ඇඹුල්බවත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා, තිත්තබවත්..., කටුකබවත් ..., මිහිරිබවත්..., කර රසයත්..., කර රස නැති බවත්..., ලුණු රසයත්..., ලුණු නො වන රසයත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා. පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ.<br/>සංයුත්තනිකායො→ඛන්ධවග්ගො→ඛන්ධසංයුත්තං→ඛජ්ජනීයවග්ගො→ඛජ්ජනීයසුත්තං[http://www.tipitaka.org/sinh/cscd/s0303m.mul0.xml#M2.0072]</ref> |
16:36, 13 නොවැම්බර් 2010 තෙක් සංශෝධනය
මෙම ලිපිය බුදු දහම හා සබැඳි ලිපි පෙළකට අයත් වේ |
බුදුරජාණන් වහන්සේ |
මූලික සංකල්ප |
|
පටිච්ඡ සමුප්පාදය යන්නෙහි තේරැම බොහෝ දෙනාට නොවැටහේ. එහෙයින් මේ පටිච්ඡ සමුප්පාදය පටිච්ච සමුප්පාදය ලෙස වහරති. එය වැරදිය. පටිච්ඡ සමුප්පාදය සෑදී ඇත්තේ පටි+ ඉච්ඡ+ සම+ උප්පාද යන වචන එකතු වීමෙනි. පටි යනු බැදීමයි. පටිය යන වචනය එයින් උපන් පදයකි. ඉච්ඡ යනු කැමැත්තයි. මෙය කැමැත්තයයි කීවද ඉච්ඡ යන වචනය තුළ කැමැත්ත හා අකමැත්ත යන අදහස් දෙකම අන්තර්ගතවේ. එනම් ගන්ධ යන වචනයෙන් ගද හා සුවද යන දෙකම නිරෑපණය කරන අයුරිනි. සම යනු සමානව යන්නයි. උප්පාද යනු ඉපදීමයි. එනම් මෙහි අර්ථය කැටිකරගත් විට පටිච්ඡ සමුප්පාද මූලදර්මය යනු යමකට කැමැත්තෙන් හෝ අකමැත්තෙන් බැදුනහොත් එයට සමානව උප්පත්තියක් සිදුවන බවයි මෙය මෙසේ පෙළ පොත්වල සටහන් කර ඇත.පටිච්ච සමුප්පාදය යනු අවිද්යා සහගත වීම නිසා, හේතු-ඵල පැවැත්මෙන් සත්වයන් නැවත නැවත උපදිමින් සංසාරයෙන් මිදීමට නොහැකිව දුකෙන් දුකට පැමිණෙන ආකාරය යි. අවිද්යාව යනු චතුරාර්ය සත්යය පිළිබඳ අවබොධතා ඥානයක් නොමැති කමයි. අවිජ්ජාව නිසා පටිච්ව සමුප්පාදය තුළ සකස්වන දෑ පටිච්ව සමුප්පන්න ධර්මයන් ය. ඒවා නම්,
- සංස්කාර - කාය සංස්කාර (ආශ්වාස ප්රශ්වාස), වචී සංස්කාර (විතක්ක විචාර) සහ චිත්ත සංස්කාර (සංඥා වේදනා) යන ධර්මයන් ය[1]
- විඤ්ඤාණ - ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මනස යන අභ්යන්තර ආයතනයකට අරමුණක් පැමිණි විට එහි හටගන්නා සිතයි; විශේෂයෙන් දැන ගන්නේ යන අරුතින් විඤ්ඤාණය නම් වේ[2]
- නාම රූප - නාම ධර්මයන් (වේදනා, සංඥා, චේතනා, ඵස්ස, මනසිකාර) සහ සතර මහා භූතයන්ගෙන් සකස් වූ රූපය; ආයතන සියල්ලෙහිම තැනුම් ඒකකය මෙය යි
- සළායතන - ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මනස යන ඉන්ද්රියන් සය ම භව පැවැත්ම ඇති කරන ලෙස සැකසී ඇති බැවින් ආයතන නම් වේ[3]; මෙම සය ආධ්යාත්මික (අභ්යන්තර) ආයතන යි[4]; ඒවාට අරමුණු වන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස, අරමුණු (මනසට අරමුණු වන දේ; ධම්ම) බාහිර ආයතන [5] නම් වේ.
- ඵස්ස (ස්පර්ශය) - ආයතනයකට අරමුණක් ලැබුණ විට එහි හටගන්නා සිත ඒ සමඟ එක් වීම යි; එවිට අරමුණ නිසා ඇතිවන
- සැප, සොම්නස්, දුක්, දොම්නස් හෝ මැදහත් බවක් ඇත් ද ඒ පිළිබඳ දැනීමක් ඇතිවේ; එකල සැප, දුක සහ නොදුක් නොසැප (අදුක්ඛමසුඛ) යන විඳීම් ඇති වේ
- යම් විඳීමක් ඇත්ද, එයම හඳුනා ගනී; එනම් සංඥා උපදී
- යමක් හඳූනා ගනී ද ඒ ගැන චේතනා පහළ වේ; අවිද්යා සහගත පුද්ගලයා ගේ එම චේතනාවම විපාක දීමට සකස් වේ
- වේදනාව - ස්පර්ශය නිසා හට ගැනෙන සැප, දුක සහ නොදුක් නොසැප (අදුක්ඛමසුඛ) විඳීම යි
- තණ්හාව - සැප, දුක සහ නොදුක් නොසැප යන සියළු විඳීම් ගැන නොනුවණින්(අයෝනිසෝමනසිකාරයෙන් යුතුව) සිතීම නිසා රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස සහ අරමුණු යන්නෙහි යම් ආස්වාදයක් ඇත් ද ඒ කෙරෙහි සිත ඇලී යයි (නන්දිරාග); මෙය ම තණ්හාව වේ. එනම් කාම තණ්හා, භව තණ්හා සහ විභව තණ්හා යනාදිය යි.
- උපාදාන - තණ්හාවෙන් යුතුව අරමුණු සොයන්නා එය ලැබුණු විට අගය කරන්නට ගනී (විනිච්ඡයෝ); එකල විඤ්ඤාණය එම අරමුණු ම ඇසුරු කරමින් ම පවතී; එනිසාම රූප, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යන පංච උපාදානස්කන්ධයට ගැන කැමැත්තෙන් ම ඇලී යයි (ඡන්දරාග); මෙසේ කෙළෙසුන් ට බැඳී යාම උපාදානය යි.
- භවය - බැඳී ගිය සිතින් චේතනා පහළ කරන විට කර්ම සකස් වනුයේ යම් ධාතුවක (කාම, රූප, අරූප යන) විඳවීම (වේදනීයං) පිණිස විපාක දෙන ආකාරයෙනි. මෙය භවය යි.
- ජාති - සත්වයකු (එනම් තණ්හාව නොඇල්මෙන් ඉතිරි නැතිව නිරුද්ධ වී නොමැති අයෙක්) මරණයට පත් වන විට සකස් වී ඇති භවයට අනුකූලව ඉපදීම ජාතියයි. විපාක දුන් කර්මයට අනුකූලව පංච උපාදානස්කන්ධ පහළ වීමත් (ඛන්ධානං පාතුභූතෝ), ආයතන සයක් ලැබීමත් (ආයතනං පටිලාභෝ) සිදු වන්නේ ජාතිය සමඟ යි.
- ජරා-මරණ - උපත ලද සත්වයා ක්රමයෙන් දිරාපත් වෙමින් මරණයට පත්වීම යි; එනම් සියළු දුක් සමූහය යි.
දුක සකස් වීම
බුදු රජාණන් වහන්සේ නොයෙක් ආකාරයෙන් විස්තර කර වදාළේ පටිච්ච සමුප්පන්නව ම දුක සකස් වන බව යි.
“ | කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස සමුදයො? චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති චක්ඛුවිඤ්ඤාණං. තිණ්ණං සඞ්ගති ඵස්සො. ඵස්සපච්චයා වෙදනා; වෙදනාපච්චයා තණ්හා. අයං දුක්ඛස්ස සමුදයො... සෝතඤ්ච පටිච්ච... ඝානඤ්ච පටිච්ච... ජිව්හඤ්ච පටිච්ච... කායඤ්ච පටිචච... මනඤ්ච පටිච්ච ධම්මෙ ච උප්පජ්ජති මනොවිඤ්ඤාණං. තිණ්ණං සඞ්ගති ඵස්සො. ඵස්සපච්චයා වෙදනා; වෙදනාපච්චයා තණ්හා. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස සමුදයො පින්වත් මහණෙනි, දුකෙහි හට ගැනීම යනු කුමක් ද? ඇසත් රූපයත් නිසයි ඇසේ විඤ්ඤාණය උපදින්නේ. ඔය තුනේ එකතු වීම ස්පර්ශයයි. ස්පර්ශය හේතුවෙන් විඳීම ඇති වෙනවා; විඳීම හේතුවෙන් තණ්හාව ඇති වෙනවා; මෙය තමයි දුකේ හට ගැනීම. කණත් නිසා... නාසයත් නිසා... දිවත් නිසා... කයත් නිසා... මනසත් මනසට අරමුණු වන දේත් නිසයි මනසේ විඤ්ඤාණය උපදින්නේ. ඔය තුනේ එකතු වීම ස්පර්ශයයි. ස්පර්ශය හේතුවෙන් විඳීම ඇති වෙනවා; විඳීම හේතුවෙන් තණ්හාව ඇති වෙනවා; පින්වත් මහණෙනි, මෙය තමයි දුකේ හට ගැනීම. |
” |
— දුක්ඛසමුදයසුත්තං [6] |
හේතු-ඵල වශයෙන් පටිච්ච සමුප්පාද පැවතීම මෙසේ වටහාගත හැක.
- අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා - අවිද්යාව හේතු කොට ගෙන සංස්කාර හට ගනී
- සංඛාර පච්චයා විඤ්ඤාණා - සංස්කාර හේතු කොට ගෙන විඤ්ඤාණය හට ගනී
- විඤ්ඤාණ පච්චයා නාමරූපං - විඤ්ඤාණය හේතු කොට ගෙන නාම රූප හට ගනී
- නාමරූප පච්වචයා සලායතනං - නාම රූප හේතු කොට ගෙන ආයතන සය හට ගනී
- සලායතන පච්චයා ඵස්සෝ - ආයතන හේතු හොට ගෙන ස්පර්ශය හට ගනී
- ඵස්ස පච්චයා වේදනා - ස්පර්ශය හේතු කොට ගෙන විඳීම් හට ගනී
- වේදනා පච්චයා තණ්හා - විඳීම් හේතු කොට ගෙන තණ්හාව හට ගනී
- තණ්හා පච්චයා උපාදානං - තණ්හාව හේතු කොට ගෙන බැඳී යයි
- උපාදාන පච්චයා භචෝ - බැඳී යාම හේතු කොට උපත පිණිස කර්ම විපාක සකස් වේ
- භව පච්චයා ජාති - උපත පිණිත කර්ම විපාක සකස් වීම හේතු කොට ඉපදෙයි
- ජාති පච්චයා ජරා මරණං - ඉපදීම හේතු කොට ජරාව, මරණය (ආදී සියලු දුක්) හට ගනී
පටිච්ව සමුප්පාදය ආර්ය න්යායය සමඟ ගලපා අවබෝධ කර ගැනීම ම දුකින් නිදහස් වීමේ මඟයි. අන් අයුරකින් කිවහොත් ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය වැඩෙන්නේ පටිච්ච සමුප්පාදය නුවණින් විමසන විටයි.
“ | යො පටිච්චසමුප්පාදං පස්සති සො ධම්මං පස්සති; යො ධම්මං පස්සති සො පටිච්චසමුප්පාදං පස්සතී යමෙක් පටිච්ච සමුප්පාදය නුවණින් දකියි ද, හෙතෙම ශ්රී සද්ධර්මය නුවණින් දකියි. යමෙක් ශ්රී සද්ධර්මය නුවණින් දකියි ද, හෙතෙම පටිච්ච සමුප්පාදය නුවණින් දකියි |
” |
— මහාහත්ථිපදොපමසුත්තං [7] |
යොමුව
- ↑ මජ්ඣිමනිකායො→මූලපරියායවග්ගො→චූළයමකවග්ගො→චූළවෙදල්ලසුත්තං[1]
- ↑
කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං වදෙථ? විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ'න්ති වුච්චති. කිඤ්ච විජානාති?
පින්වත් මහණෙනි, විඤ්ඤාණය යැයි කියන්නේ කුමක් නිසා ද? පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ. කවර දෙයක් නම් විශේෂයෙන් දැන ගනි යි ද?
අම්බිලම්පි විජානාති, තිත්තකම්පි විජානාති, කටුකම්පි විජානාති, මධුරම්පි විජානාති, ඛාරිකම්පි විජානාති, අඛාරිකම්පි විජානාති, ලොණිකම්පි විජානාති, අලොණිකම්පි විජානාති. විජානාතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා 'විඤ්ඤාණ' න්ති වුච්චති
ඇඹුල්බවත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා, තිත්තබවත්..., කටුකබවත් ..., මිහිරිබවත්..., කර රසයත්..., කර රස නැති බවත්..., ලුණු රසයත්..., ලුණු නො වන රසයත් විශේෂයෙන් දැන ගන්නවා. පින්වත් මහණෙනි, විශේෂයෙන් දැනගන්නවා යන අරුතෙනු යි විඤ්ඤාණය කියා කියන්නේ.
සංයුත්තනිකායො→ඛන්ධවග්ගො→ඛන්ධසංයුත්තං→ඛජ්ජනීයවග්ගො→ඛජ්ජනීයසුත්තං[2] - ↑ සංයුත්තනිකායො→සළායතනවග්ගො→සළායතනසංයුත්තං
- ↑ සංයුත්තනිකායො→සළායතනවග්ගො→සළායතනසංයුත්තං→අනිච්චවග්ගො→අජ්ඣත්තානිච්චසුත්තං [3]
- ↑ සංයුත්තනිකායො→සළායතනවග්ගො→සළායතනසංයුත්තං→අනිච්චවග්ගො→බාහිරානිච්චසුත්තං[4]
- ↑ සංයුත්තනිකායො→සළායතනවග්ගො→සළායතනසංයුත්තං→යොගක්ඛෙමිවග්ගො→දුක්ඛසමුදයසුත්තං [5]; (සිංහල අනුවාදය: මහමෙව්නා සදහම් ප්රකාශන [6], 239 පිටුව )
- ↑ මජ්ඣිමනිකායො→මූලපණ්ණාසපාළි→ඔපම්මවග්ගො→මහාහත්ථිපදොපමසුත්තං [7]