පොදු නීතිය

පොදු නීතිය යනු ව්‍යවස්ථායකය විසින් සම්මත කළ නීති හෝ විධායක කි‍්‍රයාවන් හේතුකොටගෙන නොව අධිකරණ හා ඊට සමාන විනිශ්චය සභාවන් විසින් දෙන ලද තීන්දු මත පදනම්ව ගොඩනැගුනු නිතියකි. පොදු නීති ක‍්‍රමයන්හි නීතිය නිර්මාණය කිරීම සහ/හෝ පිරිසිදු කිරීම සිදුකරනු ලබන්නේ විනිසුරුවරුන් විසිනි. විභාග වෙමින් පවත්නා නඩුවක තීරණය පෙර නඩු තීන්දු මත පදනම්වන අතර එය අනාගත නඩු තීරණයන් කෙරෙහිද බලපැවැත්වෙනු ඇත. කිසිදු අධිකාරීත්ව ප‍්‍රතිපාදනයක් නිතියේ නොමැති අවස්ථාවන්හිදී පූර්වාදර්ශී නඩු තීන්දුවක් ලබාදෙමින් නීතිය නිර්මාණය කිරීමේ හැකියාව පොදු නීති විනිසුරුවරුන්ට ඇත. මෙම පූර්වාදර්ශී නඩු තින්දුවේ හරය පොදු නීතිය ලෙසින් හඳුන්වනු ලැබෙන අතර අනාගත නඩු තීන්දු එමඟින් බැඳෙයි. අතීතයේදී ඊට සමාන ගැටලූවක් නිරාකරණය කරනු ලැබ ඇත්නම් පෙර නඩු තීන්දුවේදී අනුගමනය කරනු ලැබූ තාර්කික පදනම මෙම නඩු තීන්දුවේදීද අනුගමනය කිරීමට විනිසුරුවරු බැඳී සිටිති (මෙම මූලධර්මය අධිකරණ පූර්ව නිදර්ශන න්‍යාය ලෙසින් හැඳින්වේ).

ඉහතින් දැක්වූ දර්ශීය නීති පද්ධතියට වඩා භාවිතයේදී පොදු නීතිය ඉතා සංකීර්ණ වෙයි. කිසියම් අධිකරණයක තීන්දුවකින් තවත් අධිකරණයක් බැඳෙන්නේ දෙකම එකම අධිකරණ බලප‍්‍රදේශයක් තුල පිහිටන විටදීය. එකම අධිකරණ බලප‍්‍රදේශයක් තුල පවා සමහර අධිකරණයන්ට සෙසු අධිකරණයන්ට වඩා වැඩි බලතල පවතී. උදාහරණයක් ලෙස බොහෝ අධිකරණ බලප‍්‍රදේශයන් තුල ඇපැල් අධිකරණයන් විසින් ලබාදෙන නඩු තීන්දුවලින් පහල අධිකරණ බැඳී සිටින අතර අභියාචනාධිකරණ නොවන අධිකරණයන් විසින් ලබාදෙන තීන්දු සම්බන්ධයෙන් බැඳීමක් නොවේ. ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථා නීතිය, ව්‍යවස්ථාපිත නීතිය සහ නියාමන නිතීන් සමඟ පොදු නීතියේ මිශ‍්‍රවීම් සංකීර්ණ තත්වයන් නිර්මාණය කරයි. කෙසේ වෙතත් අධිකරණ පූර්ව නිර්ශන න්‍යාය හෙවත් සමාන නඩු සමාන රීතීන් යොදාගනිමින් විභාග කළයුතුය යන මූලධර්මය පොදු නීතියේ හදවත ලෙස සෑම පොදු නීති පද්ධතියක් තුලම අන්තර්ගත වේ.

බි‍්‍රතාන්‍යයේ නෛතික උරුමය හා සම්බන්ධකම් ඇති රටවල් බොහොමයක මෙම පොදු නීතිය පැතිර පවතී. එක්සත් රාජධානිය, එක්සත් ජනපදය (නැපෝලියානු සංග‍්‍රහයේ බලපැම දක්නට ඇති ලූයිසියානා ජනපදයේ හැර) කැනඩාව ඇතුළු බි‍්‍රතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට යටත්ව තිබූ පූර්ව යටත්විජිතයන් ඒ අතර ප‍්‍රධාන වෙයි.

පොදු නීතියේ ඉතිහාසය

පොදු නීතිය නිර්මාණය වූයේ 12 සහ 13 වන සියවස් තුල එංගලන්තයේදීය. මෙම සාමූහික නඩු තීරණයන් සම්පරrg/දායයන්, සිරිත් සහ පූර්වාදර්ශයන් මත පදනම් විය. පූර්වාදර්ශයන් හා සිරිත් නෛතික කිරණයනයාදාමය තුල වැදගත් භූමිකාවක් ඉටුකළ සමාජයන්හි ඵෙතිහාසිකව පැවැති තත්වය හා සමාන තත්වයක් මෙම නෛතික ආයතනයන් හා සංස්කෘතිය තුල දක්නට ලැබින. ජර්මානු නීතිය හා ඉස්ලාමීය නීතිය මෙවැනි නීති පද්ධතීන්ට උදාහරණයන්ය. පොදු නීතියේදී භාවිතා කළ මෙම තර්කනය ධර්මාධර්ම විචාරය නොඑසේනම් සිද්ධිය මත පදනම්වූ තර්කනය ලෙසින් හැඳින්වේ. තෝරත ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ වරදකාරී කිර්ජරයාවන්ට (නොසැලකිල්ල සහ වුවමනාවෙන්ම සිදුකළ කිරේ දයාවන් යන දෙකටම) වන්දි ලබාදීම, ගිවිසුම් පිලිගන්නා හා නියාමනය කරන ආකෘතියක් ලෙස නීතිය ගොඩනැංවීම ආදී සිවිල් නඩු කටයුතු සඳහා පොදු නීතිය අදාල කරනු ලැබිණ. පොදු නීති කරය් මයේ අධිකරණයන් තුල අනුගමනය කරනු ලැබූ කාර්ය පටිපාටියවූයේ පොදු නීතිය විසින්ම වර්ධනය කරන ලද කරයේ මයක් වූ චෝදනාත්මක කරයු මයයි.

පොදු නීති කෘත්‍ය

පොදු නීතිය පිලිබඳ ඵෙතිහාසික අවසානාත්මක ග‍්‍රන්ථයක් වන්නේ ශී‍්‍රමත් විලියම් බ්ලැක්ස්ටෝන් විසින් රචිත 1765- 1769 කාළයේදී පළවන වරට ප‍්‍රකාශයට පත්වූ කමෙන්ටි‍්‍රස් ඔන් ද ලෝ්ස් ඔෆ් ඉන්ග්ලන්ඞ් ය. 1979 වනතුරුම එහි පළවන මුද්‍රණයේ කඩදාසියෙන් බඳින ලද වෙලූම් 4 ක් ඉතිරිව පැවතුනි. වර්තමානයේදී එහි එක්සත් රාජධානියේ ඉංගී‍්‍රසි කොටස පොදු හා ව්‍යවස්ථාපිත ඉංගී‍්‍රසි නීතිය ආවරණය කරන හාල්ස්බරිස් ලෝස් ඔෆ් ඉංග්ලන්ඞ් මඟින් ආවරනය කරනු ලබයි.

එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට නම් කරනු ලැබිමට පෙර මැසචුසෙට්ස්හි ඉහල අධිකරණ විනිසුරකු ලෙස කටයුතු කරන අතරේ කණිෂ්ඨ ඔලිවර් වෙන්ඩල් හොල්ම්ස් විසින් ද කොමන් ලෝස් නම් කුඩා කෘතියක් ප‍්‍රකාශයට පත්කරනු ලැබිණ. එය අදද ක්ෂේත‍්‍රය තුල විශිෂ්ඨ කෘතියක් ලෙසින් සැලකෙයි. බ්ලැක්ස්ටෝන් මෙන් නොව හොල්ම්ස්ගේ කෘතිය නීතිය යනු කුමක්ද යන්න සංක්‍ෂිප්තව සාකච්ජා කරමින් පොදු නීති කි‍්‍රයාවලිය විස්තර කරයි.

එක්සත් ජනපදයේ ඇමරිකානු නීති ආයතනය විසින් සංස්කරණය කරනු ලැබූ විවිධ විෂය කරුණු (ගිවිසුම්, තෝරත, නඩු තීන්දු ආදී) සම්බන්ධයෙන් වන පිළිප‍්‍රකාශයන් එකී ක්ෂේත‍්‍රයන් තුල පොදු නීතියේ එකතූන් ලෙස සැලකිය හැක. මේවා ඇමරිකානු අධිකරණයනහි නිතර උපුටා දක්වනු ලබන අතර සංගෘහිත කරනු නොලැබූ පොදු නීතියක් ලෙසින් මේවා යොදාගනු ලබයි. බැඳීම් සහගත නඩු තීන්දු හැරුනුවිට අධිකරණයන්හි ඉහල පිලිගැනීමක් සහිත අධිකාරයන් ලෙස මේවා සලකනු ලැබේ. පොදු නීතිය සංග‍්‍රහගත කිරීම සිය මූලික පරමාර්ථය වූ කෝපස් ජූරිස් සෙකෙන්ඩම් නම් විශ්වකෝෂයද විවිධ අධිකරණයන්හි සැලකිල්ලට නිතර ලක්වන්නකි.

ස්කොට්ගේ පොදු නීතිය කෘතිය මිනීමැරුම හා සොරකම පිලිබඳ කරුණු ආවරණය කරනු ලබන අතර සිරිත්, නෛතික ලේඛණයන් හා පූර්ව නඩු තීන්දු එහි මූලාශ‍්‍රයන් වෙයි. එහිදී ආධාරක කොටගෙන ඇති නෛතික ලිවීම් ආයතනික පඨිතයන් ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර බොහෝදුරට 17, 18 හා 19 වන සියවස් වලට අයත් ඒවා වෙයි.

පොදු නීති පද්ධතිය

එංගලන්තය සහ වේල්සය, උතුරු අයර්ලන්තය, අයර්ලන්තය, එක්සත් ජනපදයේ පෙඩරල් නීතිය සහ ප‍්‍රාන්ත නීති (ලූයිස්යානා හැර) , කැනඩාවේ පෙඩරල් නීතිය සහ පළාත් නීති (ක්විබෙක් සිවිල් නීතිය හැර), ඕස්ටේ‍්‍රලියාව (පෙඩරල් හා ප‍්‍රාන්ත) , නවසීලන්තය, දකුණු අපි‍්‍රකාව, ඉන්දියාව, මැලේසියාව, බෲනායි, පාකිස්ථානය, සිංගප්පූරුව, හොංකොං සහ බොහොමයක් ඉංගී‍්‍රසි කථාකරන සහ පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලීය රටවල් (මෝල්ටාව සහ ස්කොට්ලන්තය හැර) යන සියල්ලේ නීතියේ පදනම වන්නේ පොදු නීතියයි. මහා බි‍්‍රතාන්‍යය හෝ එංගලන්තය විසින් කිසියම් කාළයක් සිය ආධිපත්‍යයට නතුකොටගෙන සිටි සෑම රටකම පාහේ පොදු නීතිය කි‍්‍රයාත්මක වන නමුත් ඉංගී‍්‍රසීන්ට පෙර වෙනත් ජාතීන් විසින් යටත්කොටගෙන සිටි ක්විබෙක් (තරමක් දුරට ප‍්‍රංශ නීතිය අනුගමනය කරයි) , දකුණු අපි‍්‍රකාව සහ ශී‍්‍ර ලංකාව (රෝම ලන්දේසි නීතිය භාවිතා කරයි) වැනි රටවල් කිහිපයක් පමණක් මෙයින් වෙනස් වෙයි. මෙයට හේතුව එම රටවල ඊට පෙර සිවිල් නීති පද්ධතියක් කි‍්‍රයාත්මකවීම ආරම්භවී තිබීමය.

පෘථිගීසි සිවිල් නීති සංග‍්‍රහය අනුගමනය කරන ගෝවේ හැරුනුවිට ඉන්දියාවේ පොදු නීතිය ඉංගී‍්‍රසි නීතියේ සහ දේශීය හින්දු නීතියේ සංකලනයකි. නිකරගුවාවේ නීති පද්ධතිය 1600 සිට 1905 දක්වා රටේ නැගෙනහිර අර්ධය පාලනය කළ ඉංගී‍්‍රසීන්ගේ බලපෑම නිසාවෙන් ඉංගී‍්‍රසි පොදු නීතියේද, 1909 සිට 1933 දක්වා වන ඇමරිකානු මැදිහත්වීම්ද, සාමෝසා (1933-1979) පාලන කාළය තුල වූ ඇමරිකානු මැදිහත්වීම්ද, වර්තමාන ඇමරිකානු සංස්කෘතිය සහ ආයතනයන්හි බලපෑමද හේතුකොටගෙන මේ සියල්ලෙන් ආභාෂය ලබා ඇත .

පොදු නීති ක‍්‍රමයට පවත්නා ප‍්‍රධාන විකල්පය වන්නේ සිවිල් නීති ක‍්‍රමයයි. යුරෝපා මහාද්වීපයේ සහ සෙසු ලෝකයේ වැඩි ප‍්‍රමාණයක භාවිතා වන්නේ එයයි. පැරණි සෝවියට් දේශයට අයත්ව තිබූ රටවල් සහ එහි බලපෑමට ලක්වූ රටවල් සමාජවාදී නීති පද්ධතියක් අනුගමනය කරන ලදී (ඒවායින් සමහරක් සිවිල් නීති පද්ධතියක් භාවිතා කරයි උදා. ලිතුවේනියාව).

සිවිල් නීතිය සහ පොදු නීතිය අතර විභේදනය බොඳවෙමින් පවතී. සිවිල් නීති රටවල නඩු තීන්දු කෙරෙහි අවධානය වැඩිවීම මෙන්ම පොදු නීති රටවල ව්‍යවස්ථාපිත ප‍්‍රතපාදනයන් වෙත වැඩි අවධානයක් යොමුවීමද මෙයට හේතුව වෙයි. උදාහරණයක් ලෙස එක්සත් ජනපදයේ අපරාධ නීතිය සහ වානිජ නීතිය සංගෘහිත කරනු ලැබ ඇත.

පොදු නීතිය සහ සිවිල් නීති ක‍්‍රමය මිශ‍්‍ර‍්‍රිත නීති ක‍්‍රමයක් ඊශ‍්‍රායලයේ පවතී. එරට නීතිය සංගෘහිත කිරීමේ කි‍්‍රයාවලිය ඇරඹී ඇති අතර රහි මූලික මූලධර්මයන් ඇමරිකානු හා ඉංගී‍්‍රසි නීතීන්ගේ ආභාෂය ලබා ඇත.

එක්සත් ජනපදයේ කැලිෆෝනියා ප‍්‍රාන්තයේ පොදු නීතිය පදනම් වූ නීති ක‍්‍රමයක් පවතී. නමුත් සිවිල් නීති අධිකරණ ක‍්‍රමයේදී මෙන් නීතිය සංගෘහිත කරනු ලැබ ඇත. මෙසේ වීමට හේතුවී ඇතිතේ 19 වන සියවසේදී ඊට පෙර පැවැති ස්පාඥ්ඥ සිවිල් නීතිය පදනම් කරගත් ක‍්‍රමය සංගෘහිත කරනු ලැබිමයි. කැලිෆෝනියාව මෙන්ම එක්සත් ජනපදයේ බටහිරට වන්නට පිහිටි බොහොමයක් ප‍්‍රාන්තයන් සිවිල් නීතියේ අංගයක් වන සමූහ දේපල සංකල්පය ආදේශ කෙටගෙන ඇත.

ඕලන්ද යටත්විජිත යුගයේ සිටම සිවිල් නීති ඉතිහාසයකට උරුමකම් කියන නිව්යෝර්ක් ප‍්‍රාන්තය 19 වන සියවසේදී සිය නීතීන් සංගෘහිත කිරීම ආරම්භ කරන ලදී. ඕලන්ද ජාතිකයන් විසින් පිහිටවනු ලැබූ නව නෙදර්ලන්ත ජනපදයේ නීතියද ඕලන්ද නීතිය විය. ඉංගී‍්‍රසීන් මෙම ජනපදයන් යටත් කොටගත් පසු ඔවුහු එවකට එම ජනපදයන්හි පැවැති සිවිල් නීතිය ඒ ආකාරයෙන්ම කි‍්‍රයාත්මක කිරීමට අවසර දෙනු ලැබිණ. කෙසේවෙතත් ඕලන්ද සංක‍්‍රමණික පදිංචිකරුවෝ ඉංගී‍්‍රසීන්ට විරුද්ධව කැරලි ගසා එම ප‍්‍රදේශයේ බලය යළි අත්පත් තරගන්නා ලදී. කෙසේ වෙතත් අවසානයේදී ඉංගී‍්‍රසීහු නැවත සිය බලය තහවුරු කරගත් අතර අනතුරුව සියලූම යටත් ප‍්‍රාන්තයන්හි ඉංගී‍්‍රසි පොදු නීතිය කි‍්‍රයාවේ යොදවනු ලැබිණි. එනමුත් රෝම ලන්දේසි නිතියේ බලපෑම මෙම ප‍්‍රාන්තයන්හි 19 වන සියවසේ අග භාගය දක්වාම දැකගත හැකිවිය.

පොදු නීති කෘති

ඔහුගේ කොමන්ට්‍රීස් ඔන් ද ලෝස් ඔෆ් ඉන්ග්ලන්ඩ් කෘතියේ දක්වා ඇති ආකාරයට ශ්‍රීමත් විලියම් බ්ලැක්ස්ටන්ගේ නිදර්ශනයක්.

පොදු නීතිය පිලිබඳ ඵෙතිහාසික අවසානාත්මක ග්‍රන්ථයක් වන්නේ ශ්‍රීමත් විලියම් බ්ලැක්ස්ටෝන් විසින් රචිත 1765- 1769 කාලයේදී පළමුවන වරට ප්‍රකාශයට පත්වූ කොමන්ට්‍රීස් ඔන් ද ලෝස් ඔෆ් ඉන්ග්ලන්ඩ් ය. 1979 වනතුරුම එහි පලමුවන මුද්‍රණයේ කඩදාසියෙන් බඳින ලද වෙළුම් 4 ක් ඉතිරිව පැවතුනි. වර්තමානයේදී එහි එක්සත් රාජධානියේ ඉංග්‍රීසි කොටස පොදු හා ව්‍යවස්ථාපිත ඉංග්‍රීසි නීතිය ආවරණය කරන හාල්ස්බරිස් ලෝස් ඔෆ් ඉංග්ලන්ඞ් මඟින් ආවරනය කරනු ලබයි.

එක්සත් ජනපද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට නම් කරනු ලැබිමට පෙර මැසචූසෙට්ස්හි ඉහල අධිකරණ විනිසුරකු ලෙස කටයුතු කරන අතරේ කණිෂ්ඨ ඔලිවර් වෙන්ඩල් හොල්ම්ස් විසින් ද කොමන් ලෝස් නම් කුඩා කෘතියක් ප්‍රකාශයට පත්කරනු ලැබිණ. එය අද වන තුරුත් ක්ෂේත්‍රය තුල විශිෂ්ඨ කෘතියක් ලෙසින් සැලකෙයි. බ්ලැක්ස්ටෝන් මෙන් නොව හොල්ම්ස්ගේ කෘතිය නීතිය යනු කුමක්ද යන්න සංක්ෂිප්තව සාකච්ඡා කරමින් පොදු නීති ක්‍රියාවලිය විස්තර කරයි.

එක්සත් ජනපදයේ ඇමරිකානු නීති ආයතනය විසින් සංස්කරණය කරනු ලැබූ විවිධ විෂය කරුණු (ගිවිසුම්, තෝරත, නඩු තීන්දු ආදී) සම්බන්ධයෙන් වන පුනප්‍රකාශයන් එකී ක්ෂේත්‍රයන් තුල පොදු නීතියේ එකතූන් ලෙස සැලකිය හැක. මේවා ඇමරිකානු අධිකරණයෙහි නිතර උපුටා දක්වනු ලබන අතර සංගෘහිත කරනු නොලැබූ පොදු නීතියක් ලෙසින් මේවා යොදාගනු ලබයි. බැඳීම් සහගත නඩු තීන්දු හැරුනුවිට අධිකරණයන්හි ඉහල පිලිගැනීමක් සහිත අධිකාරයන් ලෙස මේවා සලකනු ලැබේ. පොදු නීතිය සංග්‍රහ සංක්ෂේපය කිරීම සිය මූලික පරමාර්ථය වූ කෝපස් ජූරිස් සෙකෙන්ඩම් නම් විශ්වකෝෂයද විවිධ අධිකරණයන්හි සැලකිල්ලට නිතර ලක්වන්නකි.

ස්කොට්ගේ පොදු නීතිය කෘතිය මිනීමැරුම හා සොරකම පිලිබඳ කරුණු ආවරණය කරනු ලබන අතර සිරිත්, නෛතික ලේඛණයන් හා පූර්ව නඩු තීන්දු එහි මූලාශ්‍රයන් වෙයි. එහිදී ආධාරක කොටගෙන ඇති නෛතික ලිවීම් ආයතනික පඨිතයන් ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර බොහෝදුරට 17, 18 හා 19 වන සියවස් වලට අයත් ඒවා වෙයි.