Jump to content

සියෙරා ලියෝන් හි භූගෝලය

විකිපීඩියා වෙතින්
සියෙරා ලියොන් සිතියම
Koppen දේශගුණික වර්ගීකරණය සියෙරා ලියොන් සිතියම

සියෙරා ලියොන් පිහිටා ඇත්තේ බටහිර අප්‍රිකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ වන අතර, බොහෝ දුරට අක්ෂාංශ 7° සහ 10°N (කුඩා ප්‍රදේශයක් දකුණින් 7°) සහ දේශාංශ 10° සහ 14°W අතර පිහිටා ඇත. රට උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් ගිනියාව, ගිනිකොන දෙසින් ලයිබීරියාව සහ බටහිරින් සහ නිරිත දෙසින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වේ.[1]

සියෙරා ලියොන්හි මුළු භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,740 (වර්ග සැතපුම් 27,699), භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,620 (වර්ග සැතපුම් 27,653) සහ ජලය වර්ග කිලෝමීටර 120 (වර්ග සැතපුම් 46) ලෙස බෙදා ඇත.[2] රටට වෙනස් භූගෝලීය කලාප හතරක් ඇත. නැඟෙනහිර සියෙරා ලියොන් හි සානුව උස් කඳු වලින් ඡේදනය වී ඇති අතර, රටේ උසම ස්ථානය වන බින්ටුමනි කන්ද මීටර් 1,948 (අඩි 6,391) දක්වා ළඟා වේ. මෝවා ගඟේ ජලාපවහන ද්‍රෝණියේ ඉහළ කොටස මෙම කලාපයේ දකුණේ පිහිටා ඇත.

රටේ මධ්‍යය යනු සියරා ලියොන්හි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 43%ක් පමණ වන වනාන්තර, පඳුරු සහ ගොවිබිම්[1] අඩංගු පහත් බිම් තැනිතලා ප්‍රදේශයකි. මෙහි උතුරු කොටස ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික් පරිසර කලාපයේ කොටසක් ලෙස ලෝක වනජීවී අරමුදල විසින් වර්ගීකරණය කර ඇති අතර දකුණ වැසි වනාන්තර සහිත තැනිතලා සහ ගොවිබිම් වේ.

බටහිරින්, සියෙරා ලියොන් සතුව අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර් 400 ක් (සැතපුම් 249) පමණ ඇති අතර, එයට බහුල සාගර සම්පත් සහ ආකර්ෂණීය සංචාරක විභවයන් දෙකම ලබා දෙයි. වෙරළ තීරයේ පහත් බිම් ගිනියානු කඩොලාන වගුරු බිම් ඇත. ජාතික අගනුවර වන ෆ්‍රීටවුන් සියෙරා ලියොන් වරායට යාබදව පිහිටා ඇති වෙරළබඩ අර්ධද්වීපයක පිහිටා ඇත.

දේශගුණය නිවර්තන කලාපීය වන අතර, කෘෂිකාර්මික චක්‍රය තීරණය කරන සෘතු දෙකකින් යුක්ත වේ: මැයි සිට නොවැම්බර් දක්වා වැසි සමය සහ දෙසැම්බර් සිට මැයි දක්වා වියළි සමය, හර්මැට්ටන් ඇතුළත් වන අතර, සහරා කාන්තාරයෙන් ඔබ්බට සිසිල්, වියළි සුළං හමන විට සහ රාත්‍රී කාලය. උෂ්ණත්වය 16 °C (60.8 °F) තරම් අඩු විය හැක. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 26 °C (78.8 °F) වන අතර වසර තුළ 26 සිට 36 °C (78.8 සිට 96.8 °F) දක්වා වෙනස් වේ.[3][4]

ජෛව විවිධත්වය

[සංස්කරණය]

සියෙරා ලියොන් භෞමික පරිසර කලාප හතරකට නිවහන වේ: ගිනියානු කඳුකර වනාන්තර, බටහිර ගිනියානු පහත්බිම් වනාන්තර, ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික් සහ ගිනියානු කඩොලාන.[5]

සියෙරා ලියොන්හි භූමි හායනය සඳහා වගකිව යුතු යැයි කියනු ලබන හෝ දායක වන මානව ක්‍රියාකාරකම් අතරට තිරසාර නොවන කෘෂිකාර්මික ඉඩම් භාවිතය, දුර්වල පාංශු සහ ජල කළමනාකරණ පිළිවෙත්, වන විනාශය, ස්වභාවික වෘක්ෂලතා ඉවත් කිරීම, ඉන්ධන දැව පරිභෝජනය සහ තරමක් දුරට අධික ලෙස තෘණ කිරීම සහ නාගරීකරණය ඇතුළත් වේ.[6]

වාණිජ දැව සඳහා මෙන්ම කෘෂිකර්මාන්තයට ඉඩ සැලසීම සඳහා වන විනාශය ප්‍රධාන අවධානයට ලක්වන අතර එය රටට ස්වභාවික ආර්ථික ධනය විශාල වශයෙන් අහිමි කිරීමක් නියෝජනය කරයි.[6] 1980 ගණන්වල සිට සියරා ලියොන් හි වනාන්තර ඉඩම් නාටකාකාර ලෙස අඩු කරන ලද - ගව තණබිම් වැනි - ඉඩම් පරිවර්තනය සඳහා පතල් කැණීම සහ කැපීම සහ පුළුස්සා දැමීම. එය විමෝචනය ගැන සැලකිලිමත් වන රටවල් අතර ලැයිස්තුගත කර ඇත, ඉහළ වනාන්තර විනාශයක් (LFHD) සහිත අඩු වනාන්තර ආවරණයක් ඇත.[7] උතුරේ ටමා-ටොන්කෝලි වන රක්ෂිතයේ දැඩි දැව කැපීම තවදුරටත් සිදුවෙමින් පවතින බවට කනස්සල්ලක් පවතී. දැව කපන්නන් ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් නැගෙනහිර පළාතේ කොනෝ දිස්ත්‍රික්කයේ නිමිනි දක්වා ව්‍යාප්ත කර ඇත. ජුයි, බස්නාහිර ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික්කය, බස්නාහිර ප්‍රදේශය; ලෝමා කඳු ජාතික වනෝද්‍යානය, කොයිනාඩෝගු, උතුරු පළාත; සහ නැගෙනහිර පළාතේ, කෙනෙමා දිස්ත්‍රික්කයේ කම්බුයි රක්ෂිතයේ මෙහෙයුම් ආරම්භ කිරීමට සැලසුම් කර ඇත.[7] රටෙහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 2.76/10ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 154 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[8]

අප්‍රිකානු වල් බල්ලා වන ලයිකෝන් පික්ටොස් සඳහා වාසස්ථාන හායනය වැඩි වී ඇති අතර, මෙම කැනිඩ් සියෙරා ලියොන් හි වඳ වී ගොස් ඇති බව සලකනු ලැබේ.[9]

2002 වන තෙක් සියෙරා ලියොන් හි වන කළමනාකරණ පද්ධතියක් නොතිබුනේ සිවිල් යුද්ධය නිසා දස දහස් ගණනකගේ මරණයට හේතු විය. සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු වන විනාශය 7.3% කින් වැඩි වී ඇත.[10] කඩදාසි මත, ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ 55ක් 2003 වන විට සියෙරා ලියොන්හි 4.5%ක් ආවරණය කර ඇත. මෙය ජාතීන් බහුල ස්වභාවික ධනය පහත වැටීමට හේතු වී ඇත. රටේ දන්නා උස් ශාක විශේෂ 2,090 ක්, ක්ෂීරපායින් 147 ක්, පක්ෂීන් 626 ක්, උරගයින් 67 ක්, උභයජීවීන් 35 ක් සහ මත්ස්‍ය විශේෂ 99 ක් ඇත.[10] යුද්ධය අතරතුර අසීමිත දඩයම් කිරීම අලි ඇතුන්, සිංහයන් සහ මී හරකුන් ඇතුළු බොහෝ සත්ව ගහනය අඩුවීමට හේතු විය. මෙම සතුන්ගෙන් බොහොමයක් දැන් සොයා ගත හැක්කේ අභයභූමිවල පමණි. tsetse fly දැන් කලාපයේ ආධිපත්‍යය දරන අතර නිදි අසනීප රෝගය පැතිරීම වැඩි වීමට හේතු වී තිබේ. කෙසේ වෙතත්, සියරා ලියොන් හි පක්ෂි ගහනය බොහෝ දුරට සමාන වන අතර කුකුළා, බකමූණෝ සහ ගිජුලිහිණියන් වැනි දේශීය පක්ෂීන් ඇතුළත් වේ. ටිවායි දූපත් වනජීවී අභයභූමිය සහ ගෝලා වන රක්ෂිතය සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු වන ජීවීන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා මානුෂීය උත්සාහයන් සඳහා උදාහරණ දෙකක් පමණි.[11]

මෑත වසරවලදී සියරා ලියොන් මුහුදේ නීති විරෝධී ධීවර යාත්‍රා සංඛ්‍යාව වැඩි වී ඇති ආකාරය පාරිසරික යුක්ති පදනම ලේඛනගත කර ඇත. නීතිවිරෝධී මසුන් ඇල්ලීමේ ප්‍රමාණය මත්ස්‍ය සම්පත සැලකිය යුතු ලෙස ක්ෂය වී ඇති අතර, දේශීය ධීවර ප්‍රජාවට පැවැත්ම සඳහා වැදගත් සම්පතක් අහිමි කර ඇත. දශකයකට අධික සිවිල් යුද්ධයෙන් තවමත් යථා තත්ත්වයට පත්වෙමින් සිටින රටක බොහෝ ප්‍රජාවන් සඳහා එකම ආදායම් මාර්ගය ධීවර කර්මාන්තය සපයන බැවින් තත්ත්වය විශේෂයෙන් බරපතළය.[12]

2005 ජූනි මාසයේදී, කුරුල්ලන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ රාජකීය සංගමය (RSPB) සහ බර්ඩ් ලයිෆ් ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් සියෙරා ලියොන් හි ඉතිරිව ඇති වැසි වනාන්තරවල වැදගත් කොටසක් වන ගිනිකොනදිග සියරා ලියොන් හි ගෝලා වනාන්තරයේ[13] සංරක්ෂණ-තිරසාර සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියකට සහාය දීමට එකඟ විය. .

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ a b LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. p. 7. ISBN 978-0-7614-2334-8.
  2. ^ "Sierra Leone". The World Factbook. CIA. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2011.
  3. ^ Blinker, Linda (September 2006). Country Environment Profile (CEP) Sierra Leone. Freetown, Sierra Leone: Consortium Parsons Brinckerhoff. p. 12. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2013.
  4. ^ LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. pp. 8–9. ISBN 978-0-7614-2334-8.
  5. ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  6. ^ a b UNCCD (2004). "National Report on the Implementation of the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD): Sierra Leone" (PDF). p. 39. 18 පෙබරවාරි 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 නොවැම්බර් 2011.
  7. ^ a b Angelsen, Arild; et al. (2009). "Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation (REDD): An Options Assessment Report" (PDF). Meridian Institute for the Government of Norway. pp. 75–77. 29 July 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 November 2011.
  8. ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
  9. ^ Hogan, C. Michael (2009). Painted Hunting Dog: Lycaon pictus සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 දෙසැම්බර් 2010 at the Wayback Machine. GlobalTwitcher.com.
  10. ^ a b Butler, Rhett (2005). Sierra Leone: Environmental Profile, mongabay.com
  11. ^ "Freetown | Sierra Leone, History, Map, & Facts | Britannica". www.britannica.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-11-14. සම්ප්‍රවේශය 2023-11-21.
  12. ^ "Sierra Leone". Environmental Justice Foundation. 17 September 2009. 10 October 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  13. ^ BBC News, Sierra Leone sets up forest park, 10 December 2007