මෙක්සිකෝවේ භූගෝලය
මෙක්සිකෝව උතුරු ඇමරිකාවේ දකුණු කොටසේ අක්ෂාංශ 14° සහ 33°N සහ දේශාංශ 86° සහ 119°W අතර පිහිටා ඇති අතර, මුළු භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 1,972,550 (වර්ග සැතපුම් 761,606) වන අතර, මුළු භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලොව 13 වන විශාලතම රට වේ. එය පැසිෆික් සාගරයේ සහ කැලිෆෝනියා බොක්කෙහි වෙරළ තීරයන් මෙන්ම මෙක්සිකෝ බොක්ක සහ කැරිබියන් මුහුද ද ඇති අතර, දෙවැන්න අත්ලාන්තික් සාගරයේ කොටසක් වන දෙවැන්නයි.[1] මෙම මුහුද තුළ දූපත් කිලෝමීටර 6,000 (වර්ග සැතපුම් 2,317) ක් පමණ ඇත (දුරස්ථ පැසිෆික් ග්වාඩලූප් දූපත සහ රෙවිලගිගෙඩෝ දූපත් ඇතුළුව). මෙක්සිකෝවේ සියලුම ප්‍රදේශ පාහේ උතුරු ඇමරිකානු තහඩුවේ පිහිටා ඇති අතර, බජා කැලිෆෝනියා අර්ධද්වීපයේ කුඩා කොටස් පැසිෆික් සහ කොකෝස් තහඩු වල ඇත. භූ භෞතික වශයෙන්, සමහර භූගෝල විද්‍යාඥයින් මධ්‍යම ඇමරිකාව තුළ ටෙහුආන්ටෙපෙක් ඉස්ත්මස් හි නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය (මුළු ප්‍රමාණයෙන් 12% ක් පමණ) ඇතුළත් කරයි.[2] කෙසේ වෙතත්, භූ දේශපාලනික වශයෙන්, මෙක්සිකෝව කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය සමඟ උතුරු ඇමරිකාවේ කොටසක් ලෙස සම්පූර්ණයෙන්ම සැලකේ.[3]
මෙක්සිකානු මධ්‍යම සහ උතුරු ප්‍රදේශවලින් බහුතරයක් ඉහළ උන්නතාංශවල පිහිටා ඇති අතර, එම නිසා ඉහළම උන්නතාංශ මෙක්සිකෝව නැගෙනහිර සිට බටහිරට තරණය කරන ට්‍රාන්ස්-මෙක්සිකානු ගිනිකඳු තීරයේ දක්නට ලැබේ: පිකෝ ද ඔරිසාබා (මීටර් 5,700 හෝ අඩි 18,701), පොපොකැටෙපෙට්ල් (මීටර් 5,462 හෝ අඩි 17,920) සහ ඉස්ටචිහුවාට්ල් (මීටර් 5,286 හෝ අඩි 17,343) සහ නෙවාඩෝ ද ටොලුකා (මීටර් 4,577 හෝ අඩි 15,016). උතුරු උතුරු ඇමරිකාවේ සිට රොකී කඳුකරයේ දිගුව වන සියෙරා මැඩ්‍රේ ඔරියන්ටල් සහ සියෙරා මැඩ්‍රේ ඔක්සිඩෙන්ටල් ලෙස හැඳින්වෙන කඳු වැටි දෙකක් උතුරේ සිට දකුණට රට තරණය කළ අතර සිව්වන කඳු වැටිය වන සියෙරා මැඩ්‍රේ ඩෙල් සුර් මිචෝආකන් සිට ඔක්සාකා දක්වා දිව යයි. මෙක්සිකානු භූමිය ගිනිකඳු වලට ගොදුරු වේ.[4]
මෙක්සිකෝවේ සුවිශේෂී කලාප නවයක් ඇත: බජා කැලිෆෝනියා, පැසිෆික් වෙරළබඩ පහත්බිම්, මෙක්සිකානු සානුව, සියෙරා මැඩ්‍රේ පෙරදිග, සියෙරා මැඩ්‍රේ ඔක්සිඩෙන්ටල්, කෝඩිලෙරා නියෝ-වොල්කැනිකා, ගල්ෆ් වෙරළබඩ තැනිතලාව, දකුණු කඳුකරය සහ යුකැටන් අර්ධද්වීපය.[5] යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ වැදගත් භූ විද්‍යාත්මක ලක්ෂණයක් වන්නේ චික්සුලුබ් ආවාටය වන අතර, විද්‍යාත්මක එකඟතාවය නම් චික්සුලුබ් බලපෑම ක්‍රිටේසියස්-පැලියෝජීන් වඳවීමේ සිදුවීමට වගකිව යුතු බවයි. මෙක්සිකෝව විශාල වුවද (එහි දුරම භූමි ලක්ෂ්‍යවල සිට දිග සැතපුම් 2,000 (කිලෝමීටර් 3,219) ට වඩා ටිකක් වැඩි), එහි භූමි ප්‍රමාණයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් ශුෂ්කත්වය, පස හෝ භූමි ප්‍රදේශය හේතුවෙන් කෘෂිකර්මාන්තයට නොගැලපේ. 2018 දී ඇස්තමේන්තුගත ඉඩම් වලින් 54.9% ක් කෘෂිකාර්මික වේ; 11.8% ක් වගා කළ හැකි ය; 1.4% ක් ස්ථිර භෝග වල පවතී; 41.7% ක් ස්ථිර තණබිම් වේ; සහ 33.3% වනාන්තර වේ.[4] මෙක්සිකෝව ගංගා කිහිපයකින් ජලය සපයන අතර, දිගම ගංගාව රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් වන අතර එය එක්සත් ජනපදය සමඟ ස්වාභාවික නැගෙනහිර මායිමක් ලෙස සේවය කරයි.[6] අනෙක් අතට, උසුමාසින්ටා ගඟ මෙක්සිකෝව සහ ග්වාතමාලාව අතර ස්වාභාවික දකුණු මායිමක් ලෙස සේවය කරයි.[7]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
රටේ ප්‍රමාණය සහ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් මෙක්සිකෝවේ දේශගුණය විවිධ වේ. පිළිකා නිවර්තනය රට සෞම්‍ය සහ නිවර්තන කලාපවලට ඵලදායී ලෙස බෙදා ඇත. පිළිකා නිවර්තන කලාපයට උතුරින් පිහිටි භූමිය ශීත මාසවලදී සිසිල් උෂ්ණත්වයක් අත්විඳියි. පිළිකා නිවර්තන කලාපයට දකුණින්, උෂ්ණත්වය වසර පුරා තරමක් නියත වන අතර උන්නතාංශයේ කාර්යයක් ලෙස පමණක් වෙනස් වේ. මෙය මෙක්සිකෝවට ලෝකයේ වඩාත්ම විවිධාකාර කාලගුණ පද්ධති වලින් එකක් ලබා දෙයි. සමුද්‍ර වායු ස්කන්ධ මැයි සිට අගෝස්තු දක්වා සෘතුමය වර්ෂාපතනය ගෙන එයි. මෙක්සිකෝවේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට, විශේෂයෙන් උතුරට, වියළි දේශගුණයක් ඇති අතර, දකුණේ නිවර්තන පහත් බිම්වල සමහර ප්‍රදේශවල වාර්ෂික වර්ෂාපතනය සාමාන්‍යයෙන් මිමී 2,000 (අඟල් 78.7) ට වඩා වැඩිය. උදාහරණයක් ලෙස, මොන්ටෙරේ, හර්මොසිලෝ සහ මෙක්සිකාලි වැනි උතුරේ බොහෝ නගර ගිම්හානයේදී 40 °C (104 °F) හෝ ඊට වැඩි උෂ්ණත්වයක් අත්විඳියි. සොනෝරන් කාන්තාරයේ උෂ්ණත්වය 50 °C (122 °F) හෝ ඊට වැඩි වේ.[8]
මෙක්සිකෝවේ ප්‍රධාන දේශගුණික වර්ග 7ක් ඇත.[9] උණුසුම් උප-ආර්ද්‍රතා දේශගුණය මීටර් 900ක් දක්වා වෙරළබඩ වන අතර බොහෝ දුරට මෙක්සිකෝවේ දකුණු ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ; වියළි සහ කාන්තාර දේශගුණයන් රටේ උතුරු අර්ධයේ දක්නට ලැබේ; සෞම්‍ය ආර්ද්‍රතා සහ උප-ආර්ද්‍රතා බොහෝ දුරට මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ මීටර් 1,800ක් සහ ඊට වැඩි උන්නතාංශයක තණබිම් වල දක්නට ලැබෙන අතර සීතල දේශගුණය සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 3,500ක් සහ ඊට වැඩි උන්නතාංශයක දක්නට ලැබේ. රටේ බොහෝ භූමි ප්‍රදේශවල සෞම්‍ය සිට වියළි දේශගුණයක් ඇත.[9] කර්කශ නිවර්තන කලාපයට දකුණින් මීටර් 1,000 (අඩි 3,281) දක්වා උන්නතාංශයක් සහිත ප්‍රදේශ (වෙරළබඩ තැනිතලා දෙකෙහිම මෙන්ම යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ දකුණු කොටස්), වාර්ෂික මධ්‍ය උෂ්ණත්වය 24 සහ 28 °C (75.2 සහ 82.4 °F) අතර වේ. මෙහි උෂ්ණත්වය වසර පුරා ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර, ශීත සහ ගිම්හාන මධ්‍ය උෂ්ණත්වය අතර 5 °C (9 °F) වෙනසක් පමණි. පැසිෆික් වෙරළ තීරය සුනාමි වැනි ස්වාභාවික උපද්‍රව වලට යටත් වන අතර කැම්පේච් බොක්කෙහි දකුණු වෙරළ තීරය සහ උතුරු බජා කැලිෆෝනියාව හැර මෙක්සිකානු වෙරළ දෙකම ගිම්හාන සහ සරත් සමයේදී බරපතල සුළි කුණාටු වලට ගොදුරු වේ. කර්කශ නිවර්තන කලාපයට උතුරින් පිහිටි පහත් බිම් ප්‍රදේශ ගිම්හානයේදී උණුසුම් හා තෙතමනය සහිත වුවද, ශීත ඍතුවේ දී වඩාත් මධ්‍යස්ථ තත්වයන් නිසා ඒවායේ සාමාන්‍යයෙන් අඩු වාර්ෂික උෂ්ණත්ව සාමාන්‍යයන් (20 සිට 24 °C දක්වා හෝ 68.0 සිට 75.2 °F දක්වා) ඇත.[8]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]
ජෛව විවිධත්වයෙන් මෙක්සිකෝව ලෝකයේ සිව්වන ස්ථානයේ[10] සිටින අතර එය මහා විවිධත්වයෙන් යුත් රටවල් 17 න් එකකි. විවිධ විශේෂ 200,000 කට වඩා ඇති මෙක්සිකෝව ලෝකයේ ජෛව විවිධත්වයෙන් 10–12% ක නිවහන වේ.[11] මෙක්සිකෝව දන්නා විශේෂ 707 ක් සහිත උරගයින් අතර ජෛව විවිධත්වයෙන් පළමු ස්ථානයේ ද, විශේෂ 438 ක් සහිත ක්ෂීරපායින් අතර දෙවන ස්ථානයේ ද, විශේෂ 290 ක් සහිත උභයජීවීන් අතර සිව්වන ස්ථානයේ ද, විවිධ විශේෂ 26,000 ක් සහිත ශාක අතර සිව්වන ස්ථානයේ ද සිටී.[12] මෙක්සිකෝව පරිසර පද්ධතිවල ලෝකයේ දෙවන රට ලෙසත්, සමස්ත විශේෂවල සිව්වන ස්ථානයේ ද සැලකේ.[13] විශේෂ 2,500 ක් පමණ මෙක්සිකානු නීති මගින් ආරක්ෂා කර ඇත.[13] 2002 දී, මෙක්සිකෝව ලෝකයේ දෙවන වේගවත්ම වන විනාශ අනුපාතය ඇති අතර එය බ්‍රසීලයට පමණක් දෙවැනි වේ.[14] එය 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 6.82/10 ක් ලබා ගත් අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 63 වන ස්ථානයට පත්විය.[15] SGI ට අනුව, විශේෂයෙන් මෙක්සිකෝවේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල වන විනාශය සහ පාංශු ඛාදනය පවතී. 2022 වාර්තාවේ සඳහන් වූයේ ප්‍රධාන නගරවල පාරිසරික ආරක්ෂණ නීති වැඩිදියුණු වී ඇති නමුත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක නොවී හෝ නියාමනයකින් තොරව පවතින බවයි.[16]
මෙක්සිකෝවේ වර්ග කිලෝමීටර් 170,000 (වර්ග සැතපුම් 65,637) "ආරක්ෂිත ස්වභාවික ප්‍රදේශ" ලෙස සැලකේ. මේවාට ජෛවගෝල රක්ෂිත 34ක් (වෙනස් නොවන පරිසර පද්ධති), ජාතික වනෝද්‍යාන 67ක්, ස්වභාවික ස්මාරක 4ක් (ඒවායේ සෞන්දර්යාත්මක, විද්‍යාත්මක හෝ ඓතිහාසික වටිනාකම සඳහා සදාකාලිකව ආරක්ෂා කර ඇත), ආරක්ෂිත ශාක හා සත්ත්ව ප්‍රදේශ 26ක්, ස්වාභාවික සම්පත් ආරක්ෂාව සඳහා ප්‍රදේශ 4ක් (පස, ජල විද්‍යාත්මක ද්‍රෝණි සහ වනාන්තර සංරක්ෂණය) සහ අභයභූමි 17ක් (විවිධ විශේෂවලින් පොහොසත් කලාප) ඇතුළත් වේ.[11] මෙක්සිකෝවට ආවේණික ශාක ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල වගා කර ඔවුන්ගේ ජාතික ආහාරවලට ඒකාබද්ධ කර ඇත. මෙක්සිකෝවේ ස්වදේශීය සූපශාස්ත්‍ර අමුද්‍රව්‍ය අතරට බඩ ඉරිඟු, තක්කාලි, බෝංචි, ස්කොෂ්, චොකලට්, වැනිලා, අලිගැට පේර, පේර, චයෝට්, එපසෝට්, කැමෝට්, ජිකාමා, නෝපාල්, සුචිනි, තේජෝකොටේ, හුයිට්ලකෝචේ, සපෝට්, මමී සපෝට් සහ හබනෙරෝ සහ ජලාපීනෝ වැනි විශාල මිරිස් වර්ග ඇතුළත් වේ. මෙම නම් බොහොමයක් නහුවාට්ල් හි ස්වදේශීය භාෂාවෙන් පැමිණේ. වගා කරන ලද අග්ගිස් පතොක් වලින් සාදන ලද ආසවනය කරන ලද මධ්‍යසාර පානය වන ටෙකීලා ප්‍රධාන කර්මාන්තයකි. එහි ඉහළ ජෛව විවිධත්වය නිසා මෙක්සිකෝව ජාත්‍යන්තර පර්යේෂණ ආයතන විසින් ජෛව ප්‍රක්ෂේපණ සඳහා නිතර යොමු වන ස්ථානයක් ද වී ඇත.[17] පළමු ඉතා සාර්ථක අවස්ථාව වූයේ 1947 දී ඩයෝස්ජෙනින් ඉහළ අන්තර්ගතයක් ඇති "බාබස්කෝ" (ඩයෝස්කෝරියා සංයුක්ත) අල සොයා ගැනීමයි, එය 1950 සහ 1960 ගණන්වල කෘතිම හෝමෝන නිෂ්පාදනයේ විප්ලවීය වෙනසක් ඇති කළ අතර අවසානයේ ඒකාබද්ධ මුඛ උපත් පාලන පෙති සොයා ගැනීමට හේතු විය.[18]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Vargas, Jorge A. (2011). Mexico and the Law of the Sea: Contributions and Compromises. Martinus Nijhoff Publishers. p. 405. ISBN 9789004206205. 4 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2020.
- ^ "Nord-Amèrica, in Gran Enciclopèdia Catalana". Grec.cat. 15 May 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2013.
- ^ Parsons, Alan; Jonathan Schaffer (May 2004). Geopolitics of oil and natural gas. Economic Perspectives. U.S. Department of State.
- ^ a b [1] Mexico Fact Book. accessed 6 May 2022
- ^ Fact Book සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 ඔක්තෝබර් 2023 at the Wayback Machine Mexico. Accessed 4 May 2022
- ^ Monforti, Jessica Lavariega; Graham, Margaret A. "The Rio Grande". obo (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 5 June 2024.
- ^ "Usumacinta River | Yucatan, Guatemala, Belize, & Map" "Brittanica", retrieved on October 16, 2024.
- ^ a b "Mexico | History, Map, Flag, Population, & Facts | Britannica". Encyclopedia Britannica Mexico. https://www.britannica.com/place/Mexico/drainage. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 May 2022.
- ^ a b "ATLAS / ATMOSFERA" "SEMARNAT", retrieved on October 10, 2024.
- ^ "Ocupa México cuarto lugar mundial de biodiversidad". El Economista (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2017.
- ^ a b "Biodiversidad de México". SEMARNAT. 7 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2007.
- ^ "Biodiversidad en México". CONEVYT. 7 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2007.
- ^ a b "Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México". CONABIO. 12 October 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2007.
- ^ "Mexico's 'devastating' forest loss". BBC News. 4 March 2002. 16 January 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2011.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (8 December 2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ "SGI 2022 | Mexico | Environmental Policies". 18 April 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2024.
- ^ Hayden, Cori. 2003. When Nature Goes Public: The Making and Unmaking of Bioproscpecting in Mexico. Princeton University Press.
- ^ Laveaga, Gabriela Soto (2009). Jungle Laboratories: Mexican Peasants, National Projects, and the Making of the Pill. Duke University Press. ISBN 978-0-8223-9196-8.[page needed]