Jump to content

මෙක්සිකෝවේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

යුරෝපීය සම්බන්ධතා වලට පෙර ස්වදේශික ශිෂ්ටාචාර (1519 ට පෙර)

[සංස්කරණය]
ටියෝටිහුවාකන් එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී (ක්‍රි.ව. 1 සිට ක්‍රි.ව. 500 දක්වා) ලොව 6 වන විශාලතම නගරය විය.
මායා නගරයේ චිචෙන් ඉට්සා හි කුකුල්කන් දේවාලය (එල් කැස්ටිලෝ)
එකල ඇමරිකාවේ ඇස්ටෙක් අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වූ මෙක්සිකෝ-ටෙනොච්ටිට්ලන් හි කලාත්මක නිරූපණය. 1521 දී ටෙනොච්ටිට්ලන් වටලෑමේදී නගරය සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ වී මෙක්සිකෝ නගරය ලෙස නැවත ගොඩනඟන ලදී.

මෙක්සිකෝවේ පැරණිතම මානව කෞතුක වස්තු වන්නේ මෙක්සිකෝ නිම්නයේ ගිනි උදුන අසල තිබී හමු වූ ගල් මෙවලම් කැබලි සහ වසර 10,000 කට පමණ පෙර රේඩියෝ කාබන් දින නියම කර ඇත.[1] මෙක්සිකෝව යනු බඩ ඉරිඟු, තක්කාලි සහ බෝංචි ගෘහාශ්‍රිතකරණයේ ස්ථානයක් වන අතර එමඟින් කෘෂිකාර්මික අතිරික්තයක් ඇති විය. මෙය ක්‍රි.පූ. 5000 දී පමණ ආරම්භ වූ පැලියෝ-ඉන්දියානු දඩයම්කරුවන්ගෙන් උදාසීන කෘෂිකාර්මික ගම්මාන වෙත සංක්‍රමණය වීමට හැකි විය.[2] මෙසෝඇමරිකාවේ ආරම්භක කාල පරිච්ඡේදය ශිෂ්ටාචාරයේ ස්වාධීන තොටිල්ලන් හයෙන් එකක් ලෙස සැලකේ, මෙම යුගයේ ආගමික හා සංකේතාත්මක සම්ප්‍රදායන්, බඩ ඉරිඟු වගාව, කලාත්මක හා ගෘහ නිර්මාණ සංකීර්ණ මෙන්ම මෙක්සිකානු සංස්කෘතීන්ගෙන් මෙසෝඇමරිකානු සංස්කෘතික ප්‍රදේශයේ ඉතිරි කොටස දක්වා ව්‍යාප්ත වූ විජෙසිමල් (පාදක 20) සංඛ්‍යාත්මක පද්ධතියක්[3] වැනි සුවිශේෂී සංස්කෘතික ලක්ෂණවල ආරම්භය දක්නට ලැබුණි. මෙම කාල පරිච්ඡේදයේදී, ගම්මාන ජනගහනය අනුව වඩාත් ඝන බවට පත් වූ අතර, ශිල්පීන් පන්තියක් සමඟ සමාජීය වශයෙන් ස්ථරීකරණය වී, ප්‍රධාන රාජ්‍යයන් බවට වර්ධනය විය. බලවත්ම පාලකයින්ට ආගමික හා දේශපාලන බලය තිබූ අතර, විශාල උත්සව මධ්‍යස්ථාන ඉදිකිරීම සංවිධානය කළහ.[4]

මෙක්සිකෝවේ පැරණිතම සංකීර්ණ ශිෂ්ටාචාරය වූයේ ඔල්මෙක් සංස්කෘතිය වන අතර එය ක්‍රි.පූ. 1500 දී පමණ ගල්ෆ් වෙරළ තීරයේ සමෘද්ධිමත් විය. ඔල්මෙක් සංස්කෘතික ලක්ෂණ මෙක්සිකෝව හරහා චියාපාස්, ඔක්සාකා සහ මෙක්සිකෝ නිම්නයේ අනෙකුත් සංස්කෘතීන් දක්වා ව්‍යාප්ත විය.[5] පසුකාලීන පූර්ව-සම්භාව්‍ය යුගයේදී, මායා සහ සැපොටෙක් ශිෂ්ටාචාර පිළිවෙලින් කැලක්මුල් සහ මොන්ටේ ඇල්බන් හි සංකීර්ණ මධ්‍යස්ථාන සංවර්ධනය කරන ලදී. මෙම කාල පරිච්ඡේදය තුළ පළමු සැබෑ මෙසෝඇමරිකානු ලේඛන පද්ධති එපි-ඔල්මෙක් සහ සැපොටෙක් සංස්කෘතීන් තුළ සංවර්ධනය කරන ලදී. මෙසෝඇමරිකානු ලේඛන සම්ප්‍රදාය සම්භාව්‍ය මායා හයිරොග්ලිෆික් අක්ෂර මාලාවේ එහි උච්චතම ස්ථානයට ළඟා වූ අතර, පැරණිතම ලිඛිත ඉතිහාසයන් මෙම යුගයේ සිට පැවත එන්නකි. 1521 දී ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු ලිවීමේ සම්ප්‍රදාය වැදගත් වූ අතර, ස්වදේශික ලේඛකයින් ඔවුන්ගේ භාෂා අකාරාදී අක්ෂරවලින් ලිවීමට ඉගෙන ගත් අතර, රූපමය පෙළ නිර්මාණය කිරීම දිගටම කරගෙන ගියේය.[6][7]

මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ, සම්භාව්‍ය යුගයේ උච්චතම අවස්ථාව වූයේ ටියෝටිහුවාකාන් හි නැගීම දුටු අතර එය හමුදා සහ වාණිජ අධිරාජ්‍යයක් නිර්මාණය කළේය. 150,000 කට අධික ජනගහනයක් සහිත ටියෝටිහුවාකන්, පූර්ව-කොලොම්බියානු ඇමරිකාවේ විශාලතම පිරමිඩීය ව්‍යුහයන් කිහිපයක් තිබුණි.[8] ක්‍රි.ව. 600 දී පමණ ටියෝටිහුවාකන් බිඳවැටීමෙන් පසු, මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ ෂොශිචැල්කෝ සහ චොලුලා වැනි වැදගත් දේශපාලන මධ්‍යස්ථාන කිහිපයක් අතර තරඟයක් ඇති විය. මෙම අවස්ථාවේදී, එපි-ක්ලැසික් සමයේදී, නාහුවා ජනයා උතුරේ සිට මෙසෝඇමරිකාවට දකුණට සංක්‍රමණය වීමට පටන් ගත් අතර, ඔටෝ-මැන්ගුවියානු භාෂා කතා කරන්නන් අවතැන් කිරීමත් සමඟ මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ දේශපාලනිකව හා සංස්කෘතික වශයෙන් ප්‍රමුඛ විය. මුල් පශ්චාත්-සම්භාව්‍ය යුගයේදී (ක්‍රි.ව. 1000–1519 පමණ), මධ්‍යම මෙක්සිකෝව ටොල්ටෙක් සංස්කෘතිය විසින් ද, ඔක්සාකා මික්ස්ටෙක් විසින් ද, පහත්බිම් මායා ප්‍රදේශය චිචෙන් ඉට්සා සහ මායාපන් හි වැදගත් මධ්‍යස්ථාන තිබුණි. පශ්චාත් සම්භාව්‍ය යුගයේ අවසානය වන විට, ඇස්ටෙක්වරු (හෝ මෙක්සිකාව) ආධිපත්‍යය පිහිටුවූ අතර, මධ්‍යම මෙක්සිකෝවේ සිට ග්වාතමාලාවේ දේශසීමාව දක්වා විහිදුනු ටෙනොචිට්ලන් (නූතන මෙක්සිකෝ නගරය) නගරය පදනම් කරගත් දේශපාලන සහ ආර්ථික අධිරාජ්‍යයක් ස්ථාපිත කරන ලදී.[9]

ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණය සහ යටත් විජිත යුගය (1519–1821)

[සංස්කරණය]
කෝර්ටෙස් සහ ඔහුගේ භටයින් විසින් තියෝකලි කුණාටුවෙන් අල්ලා ගැනීම (1848 දී පින්තාරු කරන ලදී)

ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යය 1493 සිට කැරිබියන් දූපත් වල ජනපද පිහිටුවුවද ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් මෙක්සිකෝව ගැන මුලින්ම දැනගත්තේ 1518 ජුවාන් ඩි ග්‍රිජල්වා ගවේෂණ සමයේදීය. ස්පාඤ්ඤයේ ඇස්ටෙක් අධිරාජ්‍යය ආක්‍රමණය කිරීම ආරම්භ වූයේ 1519 පෙබරවාරි මාසයේදී හර්නාන් කෝර්ටේස් ස්පාඤ්ඤ නගරයක් වන වෙරක්රුස් ආරම්භ කළ අවස්ථාවේදීය. 1521 දී ටෙනොච්ටිට්ලන් අල්ලා ගැනීම සහ එහි නටබුන් මත ස්පාඤ්ඤ අගනුවර වන මෙක්සිකෝ නගරය පිහිටුවීම වසර 300 ක යටත් විජිත යුගයක ආරම්භය වූ අතර, එම කාලය තුළ මෙක්සිකෝව නුවෙවා එස්පානා (නව ස්පාඤ්ඤය) ලෙස හැඳින්විණි. මෙක්සිකෝව ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ මැණිකක් බවට පත් කළ සාධක දෙකක් වූයේ කප්පම් ගෙවූ සහ අනිවාර්ය ශ්‍රමය ඉටු කළ විශාල, ධූරාවලිමය වශයෙන් සංවිධානය වූ මෙසෝඇමරිකානු ජනගහනයේ පැවැත්ම සහ උතුරු මෙක්සිකෝවේ විශාල රිදී නිධි සොයා ගැනීමයි.[10]

ගුවානජුවාටෝ යනු නිව් ස්පාඤ්ඤයේ ධනවත්ම සහ ධනවත්ම නගරවලින් එකකි.

ඇස්ටෙක් අධිරාජ්‍යයේ නටබුන් වලින් නව ස්පාඤ්ඤ රාජධානිය නිර්මාණය විය. ස්පාඤ්ඤ පාලනයේ කුළුණු දෙක වූයේ රාජ්‍යය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය වන අතර, දෙකම ස්පාඤ්ඤ කිරීටයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. 1493 දී පාප් වහන්සේ ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුවට එහි විදේශීය අධිරාජ්‍යය සඳහා පුළුල් බලතල ලබා දී තිබූ අතර, ඔටුන්න එහි නව ප්‍රදේශවල ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ව්‍යාප්ත කළ යුතු බවට වූ කොන්දේසිය මත එය පැවතුනි. 1524 දී, පළමුවන චාල්ස් රජු එහි විදේශීය ප්‍රදේශවල රාජ්‍ය බලය අධීක්ෂණය කිරීම සඳහා ස්පාඤ්ඤය පදනම් කරගත් ඉන්දීය කොදෙව් කවුන්සිලය නිර්මාණය කළේය; නිව් ස්පාඤ්ඤයේ ඔටුන්න මෙක්සිකෝ නගරයේ ඉහළ උසාවියක්, රියල් ඕඩියන්සියා ('රාජකීය ප්‍රේක්ෂකයින්' හෝ 'රාජකීය විනිශ්චය සභාව') ස්ථාපිත කළ අතර, පසුව 1535 දී නිව් ස්පාඤ්ඤයේ උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කළේය. උප රාජකීයයා රාජ්‍යයේ ඉහළම නිලධාරියා විය. ආගමික ක්ෂේත්‍රය තුළ, 1530 දී මෙක්සිකෝ රදගුරු පදවිය නිර්මාණය කරන ලද අතර 1546 දී මෙක්සිකෝ අගරදගුරු පදවිය දක්වා උසස් කරන ලද අතර, අගරදගුරුතුමා පල්ලියේ ධූරාවලියේ ප්‍රධානියා විය. කැස්ටිලියානු ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පාලකයන්ගේ භාෂාව විය. කතෝලික ඇදහිල්ලට පමණක් අවසර දී තිබූ අතර, කතෝලික නොවන අය සහ අසම්මත අදහස් දරන කතෝලිකයන් (ඉන්දියානුවන් හැර) 1571 දී පිහිටුවන ලද මෙක්සිකානු විමර්ශනයට යටත් විය.[11]

ස්පාඤ්ඤ හමුදා හමුදා, සමහර විට ස්වදේශික සහචරයින් සමඟ, යටත් විජිත යුගය පුරා භූමි ප්‍රදේශය අත්පත් කර ගැනීමට හෝ කැරලි මැඩපැවැත්වීමට ගවේෂණ මෙහෙයවීය. වරින් වර ජනාකීර්ණ උතුරු නිව් ස්පාඤ්ඤයේ කැපී පෙනෙන ඇමරින්ඩියන් කැරලි අතරට චිචිමෙකා යුද්ධය (1576–1606),[12] ටෙපෙහුආන් කැරැල්ල (1616–1620),[13] සහ පුවෙබ්ලෝ කැරැල්ල (1680), 1712 ට්සෙල්ටල් කැරැල්ල කලාපීය මායා කැරැල්ලක් විය.[14] බොහෝ කැරලි කුඩා පරිමාණ සහ දේශීය වූ අතර, පාලක ප්‍රභූන්ට ප්‍රධාන තර්ජනයක් නොවීය.[15] ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ලන්දේසි මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ ප්‍රහාරවලින් මෙක්සිකෝව ආරක්ෂා කර ගැනීමට සහ ඔටුන්න හිමි ආදායම් ඒකාධිකාරය ආරක්ෂා කිරීමට, විදේශ වෙළඳාම සඳහා විවෘතව තිබුණේ වරායන් දෙකක් පමණි - අත්ලාන්තික් සාගරයේ වේරාක්‍රස් (ස්පාඤ්ඤයට සම්බන්ධ) සහ පැසිෆික් සාගරයේ ඇකපුල්කෝ (පිලිපීනයට සම්බන්ධ). වඩාත් ප්‍රසිද්ධ මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ ප්‍රහාර අතර 1663 කැම්පෙචේ ගෝනිය[16] සහ 1683 වේරාක්‍රස් ප්‍රහාරය වේ.[17] කිරීටයට වැඩි සැලකිල්ලක් දැක්වූයේ විදේශීය ආක්‍රමණය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයයි, විශේෂයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය 1762 දී සත් අවුරුදු යුද්ධයේදී හවානා සහ මැනිලා යන ස්පාඤ්ඤ වරායන් අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසුවය. එය ස්ථාවර හමුදාවක් නිර්මාණය කළේය, වෙරළබඩ බලකොටු වැඩි කළේය, සහ උතුරු ප්‍රෙසිඩියෝ සහ මෙහෙයුම් ඇල්ටා කැලිෆෝනියාවට පුළුල් කළේය. මෙක්සිකෝ නගරයේ නාගරික දුප්පතුන්ගේ අස්ථාවරත්වය 1692 සොකාලෝ හි ඇති වූ කැරැල්ලේදී පැහැදිලි විය. බඩ ඉරිඟු මිල පිළිබඳ කෝලාහලය බල ආසනවලට පූර්ණ පරිමාණ ප්‍රහාරයක් දක්වා වර්ධනය වූ අතර, උපරාජික මාලිගාව සහ අගරදගුරුතුමාගේ නිවසට මැරයන් විසින් පහර දෙන ලදී.[18]

නිදහස් යුගය (1808–1855)

[සංස්කරණය]
1810 සැප්තැම්බර් 16 වන දින ජේ.ජේ. ඩෙල් මොරල් විසින් රචිත මිගෙල් හිඩාල්ගෝ වයි කොස්ටිල්ලාගේ ඩොලෝරස්ගේ කෑගැසීම. ආයුධ සඳහා කැඳවීම ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත පාලනයට එරෙහිව මෙක්සිකෝවේ නිදහස් යුද්ධයේ ආරම්භය සනිටුහන් කරයි.

1810 සැප්තැම්බර් 16 වන දින ලෞකික පූජක මිගෙල් හිඩාල්ගෝ වයි කොස්ටිලා ගුවානාජුවාටෝ හි ඩොලෝරස් කුඩා නගරයේදී "නරක රජයට" එරෙහිව ප්‍රකාශ කළේය. Cry of Dolores (ස්පාඤ්ඤ: Grito de Dolores) ලෙස හඳුන්වන මෙම උත්සවය සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 16 වැනි දින මෙක්සිකෝවේ නිදහස් දිනය ලෙස සමරනු ලැබේ.[19] 1808 දී නැපෝලියන් බොනපාට් ස්පාඤ්ඤය ආක්‍රමණය කිරීම හේතුවෙන් ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ ඇති වූ කැලඹීම, එහි නව ලෝක ප්‍රදේශ බොහොමයක් නිදහස ලැබීමට හේතු විය. හිඩාල්ගෝ සහ ඔහුගේ සොල්දාදුවන් කිහිප දෙනෙකු අවසානයේ අල්ලා ගන්නා ලදී, හිඩාල්ගෝව බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, 1811 ජූලි 31 වන දින වෙඩි තැබීමේ කණ්ඩායමක් විසින් ඔවුන් ඝාතනය කරන ලදී. මෙක්සිකෝවේ නිදහසෙන් පසු පළමු වසර 35 දේශපාලන අස්ථාවරත්වය සහ මෙක්සිකානු රාජ්‍යය අස්ථිර රාජාණ්ඩුවක සිට බිඳෙනසුලු ෆෙඩරල් ජනරජයක් දක්වා වෙනස් වීම මගින් සලකුණු විය.[20]හමුදා කුමන්ත්‍රණ, විදේශ ආක්‍රමණ, කොන්සර්වේටිව්වරුන් සහ ලිබරල්වාදීන් අතර දෘෂ්ටිවාදාත්මක ගැටුම් සහ ආර්ථික එකතැන පල්වීම සිදුවිය.

1810 සැප්තැම්බර් 28 වන දින, හොසේ ඩියාස් ඩෙල් කැස්ටිලෝ විසින් හිඩාල්ගෝගේ හමුදාව විසින් ගුවානාජුවාටෝ හි අල්හොන්ඩිගා ඩි ග්‍රනාඩිටාස් අල්ලා ගැනීම
1821 සැප්තැම්බර් 27 වන දින ඇපකරුවන් තිදෙනාගේ හමුදාව මෙක්සිකෝ නගරයට ඇතුළු වීම.

අලුතින් ස්වාධීන වූ මෙක්සිකෝව යුරෝපයෙන් ව්‍යවස්ථාපිත රාජාණ්ඩුවක් සොයන බැවින්, හිටපු රාජකීය හමුදා ජෙනරාල් ඇගස්ටින් ඩි ඉටුර්බයිඩ් රීජන්ට් බවට පත් විය. යුරෝපීය රාජකීය පවුලක කිසිදු සාමාජිකයෙකු එම තනතුරට අකමැති වූ විට, ඉටුර්බයිඩ් විසින්ම I වන අගස්ටින් අධිරාජ්‍යයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මෙක්සිකෝවේ ස්වාධීනත්වය පිළිගත් පළමු රට එක්සත් ජනපදය වූ අතර, අධිකරණයට තානාපතිවරයෙකු යවා මෙක්සිකෝවට මැදිහත් නොවන ලෙස මොන්රෝ මූලධර්මය හරහා යුරෝපයට පණිවිඩයක් යවන ලදී. අධිරාජ්‍යයාගේ පාලනය කෙටි කාලීන විය (1822–1823) සහ කැසා මාටා සැලැස්මේ හමුදා නිලධාරීන් විසින් ඔහුව බලයෙන් පහ කරන ලදී.[21] රජතුමා බලහත්කාරයෙන් ධුරයෙන් ඉවත් කිරීමෙන් පසු, මධ්‍යම ඇමරිකාව සහ චියාපාස් මධ්‍යම ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ජනරජය පිහිටුවීම සඳහා සංගමයෙන් ඉවත් විය. 1824 දී පළමු මෙක්සිකානු ජනරජය පිහිටුවන ලදී. හිටපු කැරලිකාර ජෙනරාල් ගුවාඩලූප් වික්ටෝරියා ජනරජයේ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත්විය - ජනාධිපති ධුරය දැරූ බොහෝ හමුදා ජෙනරාල්වරුන්ගෙන් පළමුවැන්නා විය. 1829 දී, නිදහස ලබා ගත් ඉගුවාලා සැලැස්මට අත්සන් කළ හිටපු කැරලිකාර ජෙනරාල් සහ දරුණු ලිබරල් විසෙන්ට් ගුවෙරේරෝ මතභේදාත්මක මැතිවරණයකින් ජනාධිපති බවට පත්විය. 1829 අප්‍රේල් සිට දෙසැම්බර් දක්වා ඔහුගේ කෙටි ධුර කාලය තුළ ඔහු වහල්භාවය අහෝසි කළේය.[22] ඔහුගේ කොන්සර්වේටිව් උප සභාපති, හිටපු රාජකීය ජෙනරාල් ඇනස්ටේෂියෝ බුස්ටමැන්ටේ, ඔහුට එරෙහිව කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවූ අතර ගුවෙරේරෝ අධිකරණමය වශයෙන් ඝාතනය කරන ලදී.[23]

මෙක්සිකෝවේ ස්වාධීනත්වය පවත්වා ගැනීමට සහ ශක්‍ය රජයක් පිහිටුවීමට ඇති හැකියාව ප්‍රශ්නාර්ථයක් විය. 1820 ගණන්වලදී ස්පාඤ්ඤය එහි පැරණි යටත් විජිතය නැවත අත්පත් කර ගැනීමට උත්සාහ කළ නමුත් අවසානයේ එහි ස්වාධීනත්වය පිළිගත්තේය. මෙක්සිකෝවේ නොසන්සුන්තාව අතරතුර තම පුරවැසියන්ට හිමි පාඩු නැවත ලබා ගැනීමට ප්‍රංශය උත්සාහ කළ අතර 1838-1839 ඊනියා පේස්ට්‍රි යුද්ධයේදී ගල්ෆ් වෙරළ තීරය අවහිර කළේය.[24] ජෙනරාල් ඇන්ටෝනියෝ ලෝපෙස් ද සැන්ටා ඇනා මෙම ගැටුම් දෙකෙහිම ඔහුගේ භූමිකාව නිසා ජාතික වීරයෙකු ලෙස මතු විය; සැන්ටා ඇනා ඊළඟ වසර 25 තුළ දේශපාලනය ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, එය බොහෝ විට "සැන්ටා ඇනාගේ යුගය" ලෙස හැඳින්වෙන අතර, 1855 දී ඔහු බලයෙන් පහ කරන තෙක්.[25]

ජනාධිපති ඇන්ටෝනියෝ ලෝපෙස් ද සැන්ටා ඇනාගේ නායකත්වයෙන් යුත් මෙක්සිකානු හමුදාව සහ ඇමරිකානු හමුදා අතර එල් ඇලමෝ සටන (1836).

මෙක්සිකෝව උතුරේ මෙක්සිකෝව හිමිකරගත් භූමිය පාලනය කළ ස්වදේශික කණ්ඩායම් සමඟ ද සටන් කළේය. නිදසුනක් වශයෙන්, කොමන්චේ ජනාකීර්ණ මධ්‍යම සහ උතුරු ටෙක්සාස්හි විශාල භූමි ප්‍රදේශයක් පාලනය කළේය.[26] එම ප්‍රදේශය ස්ථාවර කිරීමට සහ සංවර්ධනය කිරීමට අවශ්‍ය වීම - සහ මධ්‍යම මෙක්සිකෝවෙන් ස්වල්ප දෙනෙක් මෙම දුරස්ථ හා සතුරු භූමියට නැවත පදිංචි වීමට තෝරාගෙන තිබීම - මෙක්සිකානු රජය එම එක්සත් ජනපදයට මායිම් වූ කලාපයක් වන වර්තමාන ටෙක්සාස් වෙත ඇන්ග්ලෝ-ඇමරිකානු සංක්‍රමණය දිරිමත් කළේය. නීතියෙන් මෙක්සිකෝව කතෝලික රටක් විය; ඇන්ග්ලෝ-ඇමරිකානුවන් ප්‍රධාන වශයෙන් දකුණු එක්සත් ජනපදයෙන් පැමිණි රෙපරමාදු ඉංග්‍රීසි කතා කරන්නන් විය. සමහරු ඔවුන්ගේ කළු වහලුන් ගෙන ආ අතර, එය 1829 න් පසු මෙක්සිකානු නීතියට පටහැනි විය. 1835 දී, සැන්ටා ඇනා මෙක්සිකෝවේ රජයේ පාලනය මධ්‍යගත කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, 1824 ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා බලය ඔහුගේ අතේ තැබීය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, රට පුරා සිවිල් යුද්ධය පැතිර ගියේය. නව ආණ්ඩු තුනක් නිදහස ප්‍රකාශ කළහ: ටෙක්සාස් ජනරජය, රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් ජනරජය සහ යුකැටන් ජනරජය.[27]:129–137 මෙක්සිකෝවට එල්ල වූ විශාලතම පහර වූයේ 1846 දී මෙක්සිකානු-ඇමරිකානු යුද්ධයේදී එක්සත් ජනපදය මෙක්සිකෝව ආක්‍රමණය කිරීමයි. 1848 දී ග්වාඩලූප් හිඩාල්ගෝ ගිවිසුමෙන් මුද්‍රා තැබූ එහි විරල ජනාකීර්ණ උතුරු ප්‍රදේශයෙන් වැඩි කොටසක් මෙක්සිකෝවට අහිමි විය. එම විනාශකාරී පාඩුව නොතකා, අයුට්ලා හි ලිබරල් විප්ලවයෙන් නෙරපා හැර පිටුවහල් කිරීමට පෙර සැන්ටා ඇනා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පැමිණියේය.

ලිබරල් යුගය (1855–1911)

[සංස්කරණය]
ලිබරල් ජනාධිපති බෙනිටෝ ජුවාරෙස්ගේ ප්‍රතිමූර්තිය. විශේෂයෙන් 19 වන සියවසේ මැද භාගයේදී රට නවීකරණය කිරීමට, එහි ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීමට සහ ලිබරල් ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රවර්ධනය කිරීමට ඔහු දැරූ උත්සාහයන් සඳහා ප්‍රසිද්ධය.

සැන්ටා ඇනා බලයෙන් පහ කිරීම සහ ලිබරල්වාදීන් විසින් සිවිල් රජයක් පිහිටුවීම මගින් මෙක්සිකෝවේ ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය යැයි සැලකූ නීති පැනවීමට ඔවුන්ට ඉඩ සැලසුණි. ලිබරල් ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් මෙක්සිකෝවේ ආර්ථිකය සහ ආයතන ලිබරල් මූලධර්ම ඔස්සේ නවීකරණය කිරීමට උත්සාහ කරන ලදී. ඔවුන් 1857 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර, පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කරමින්, පල්ලියට සහ හමුදාවට ඔවුන්ගේ විශේෂ වරප්‍රසාද (fueros) ඉවත් කළහ; පල්ලිය සතු දේපළ විකිණීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජා ඉඩම් විකිණීම සහ අධ්‍යාපනය ලෞකිකකරණය කිරීම අනිවාර්ය කළහ.[28] කොන්සර්වේටිව්වරු කැරලි ගැසූ අතර, ප්‍රතිවාදී ලිබරල් සහ කොන්සර්වේටිව් ආණ්ඩු අතර සිවිල් යුද්ධයක් ඇති කළහ (1858–1861).

ලිබරල්වාදීන් යුධ පිටියේදී කොන්සර්වේටිව් හමුදාව පරාජය කළ නමුත්, කොන්සර්වේටිව්වරු ප්‍රංශ ජාතිකයන්ගේ විදේශ මැදිහත්වීම හරහා බලය ලබා ගැනීම සඳහා තවත් විසඳුමක් සොයමින්, මෙක්සිකෝවේ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස යුරෝපීය රජෙකු පත් කරන ලෙස III වන නැපෝලියන් අධිරාජ්‍යයාගෙන් ඉල්ලා සිටියහ. ප්‍රංශ හමුදාව මෙක්සිකානු හමුදාව පරාජය කර, මෙක්සිකානු කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගේ සහාය ඇතිව සහ ප්‍රංශ හමුදාව විසින් මුක්කු කරන ලද මෙක්සිකෝවේ අලුතින් පිහිටුවන ලද සිංහාසනය මත මැක්සිමිලියන් හැබ්ස්බර්ග් පත් කළහ. බෙනිටෝ ජුවාරෙස් යටතේ ලිබරල් ජනරජය අභ්‍යන්තර පිටුවහල් කරන ලද රජයක් වූ නමුත් 1865 අප්‍රේල් මාසයේදී එක්සත් ජනපදයේ සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමත් සමඟ, නැවත එක්සත් වූ එක්සත් ජනපද රජය මෙක්සිකානු ජනරජයට ආධාර කිරීමට පටන් ගත්තේය. වසර දෙකකට පසු, ප්‍රංශ හමුදාව සිය සහයෝගය ඉවත් කර ගත් නමුත් මැක්සිමිලියන් මෙක්සිකෝවේ රැඳී සිටියේය. රිපබ්ලිකන් හමුදා ඔහුව අල්ලා ගත් අතර ඔහු ඝාතනය කරන ලදී. "ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලද ජනරජය" ජනාධිපති ලෙස ජුවාරෙස් නැවත පැමිණීම දුටුවේය.[29]

ප්‍රංශ ආක්‍රමණිකයන් සමඟ ඔවුන්ගේ සහයෝගීතාවය නිසා කොන්සර්වේටිව්වරු මිලිටරිමය වශයෙන් පරාජයට පත් වූවා පමණක් නොව, දේශපාලනික වශයෙන් අපකීර්තියට පත් වූ අතර ලිබරල්වාදය දේශප්‍රේමයට සමාන පදයක් විය.[30] යටත් විජිත රාජකීය හමුදාවේ සහ පසුව මුල් ජනරජයේ හමුදාවේ මූලයන් තිබූ මෙක්සිකානු හමුදාව විනාශ වූ අතර ප්‍රතිසංස්කරණ යුද්ධයෙන් සහ ප්‍රංශ ජාතිකයන් සමඟ ගැටුමෙන් නව හමුදා නායකයින් මතු වී සිටියහ, විශේෂයෙන් සින්කෝ ද මායෝ හි වීරයෙකු වූ පෝර්ෆිරියෝ ඩියාස්, දැන් සිවිල් බලය සොයමින් 1867 දී ජුවාරෙස්ට නැවත තේරී පත්වීමේදී අභියෝග කළේය. පසුව ඩියාස් කැරලි ගැසූ නමුත් ජුවාරෙස් විසින් ඔහුව තලා දැමීය. නැවත මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු, ජුවාරෙස් 1872 ජූලි මාසයේදී ධුරයේ දී මිය ගිය අතර, ලිබරල් සෙබස්තියන් ලර්ඩෝ ද ටෙජාඩා ජනාධිපති බවට පත් වූ අතර, නීතියේ ආධිපත්‍යය, සාමය සහ සාමය සඳහා "රාජ්‍යයේ ආගමක්" ප්‍රකාශ කළේය. ලර්ඩෝ නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වූ විට, ඩියාස් සිවිල් ජනාධිපතිවරයාට එරෙහිව කැරලි ගසා ටක්ස්ටෙපෙක් සැලැස්ම නිකුත් කළේය. ඩියාස්ට වැඩි සහයෝගයක් ලැබුණු අතර ලර්ඩෝට එරෙහිව ගරිල්ලා යුද්ධයක් දියත් කළේය. යුධ පිටියේ ඩියාස්ගේ ජයග්‍රහණය අද්දර, ලර්ඩෝ ධුරයෙන් පිටුවහල් කිරීමට පලා ගියේය.[31]

මැක්සිමිලියන් අධිරාජ්‍යයාගේ ඝාතනය, 1867 ජූනි 19. ජෙනරාල් ටොමස් මෙජියා, වමේ; මැක්සිමියන්, මධ්යස්ථානය; ජෙනරාල් මිගෙල් මිරාමන්, හරි. 1868 එඩ්වඩ් මැනට් විසින් පින්තාරු කිරීම

1810 සිට 1876 දක්වා මෙක්සිකෝවේ ඇති වූ කැලඹීමෙන් පසු, ලිබරල් ජෙනරාල් පෝර්ෆිරියෝ ඩියාස් (රාජ්‍යය 1876–1911) ගේ වසර 35ක පාලනය මෙක්සිකෝවට "පිළිවෙල සහ ප්‍රගතිය" ලෙස සංලක්ෂිත කාල පරිච්ඡේදයක් තුළ වේගයෙන් නවීකරණය වීමට ඉඩ සැලසීය. පෝර්ෆිරියාටෝ ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහ වර්ධනය, සැලකිය යුතු විදේශ ආයෝජන සහ බලපෑම, දුම්රිය මාර්ග ජාලයේ සහ විදුලි සංදේශවල ව්‍යාප්තිය සහ කලා හා විද්‍යාවන්හි ආයෝජන මගින් සංලක්ෂිත විය.[32] ඩියාස් උපදේශක කණ්ඩායමක් සමඟ පාලනය කළ අතර එය සයන්ටිෆිකෝස් ('විද්‍යාඥයින්') ලෙස ප්‍රසිද්ධ විය.[33] වඩාත්ම බලගතු සයන්ටිෆිකෝ වූයේ මුදල් ලේකම් ජෝස් ඉව්ස් ලිමන්ටෝර් ය.[34] පෝර්ෆිරියානු පාලන තන්ත්‍රය ධනාත්මකවාදයෙන් බලපෑමට ලක් විය.[35] ජාතික සංවර්ධනය සඳහා විද්‍යාත්මක ක්‍රමවේදයන් යෙදීමට පක්ෂව ඔවුන් දේවධර්මය සහ විඥානවාදය ප්‍රතික්ෂේප කළහ. ලිබරල් ව්‍යාපෘතියේ අනිවාර්ය අංගයක් වූයේ ලෞකික අධ්‍යාපනයයි. ඩයස් රජය යාකිවරුන්ට එරෙහිව දිග්ගැස්සුනු ගැටුමකට නායකත්වය දුන් අතර එය අවසන් වූයේ යාකි දහස් ගණනක් යුකැටන් සහ ඔක්සාකා වෙත බලහත්කාරයෙන් නැවත පදිංචි කිරීමෙනි. නිදහසේ ශත සංවත්සරය ළං වන විට, ඩියාස් සම්මුඛ සාකච්ඡාවක් ලබා දුන් අතර එහිදී ඔහු පැවසුවේ ඔහු වයස අවුරුදු 80 ක් වන 1910 මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවන බවයි. දේශපාලන විරුද්ධත්වය මර්දනය කර තිබූ අතර නව පරම්පරාවේ නායකයින් සඳහා මාර්ග කිහිපයක් තිබුණි. නමුත් ඔහුගේ නිවේදනය දේශපාලන ක්‍රියාකාරකම්වල උමතුවක් ඇති කළ අතර, ධනවත් ඉඩම් හිමි පවුලක උරුමක්කාරයෙකු වන ෆ්‍රැන්සිස්කෝ අයි. මැඩෙරෝගේ අපේක්ෂකත්වය අපේක්ෂා කළ නොහැකි විය. ඩියාස් තම අදහස වෙනස් කර මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වී මැඩෙරෝව සිරගත කළ විට මැඩෙරෝ පුදුම සහගත දේශපාලන සහයෝගයක් දිනා ගත්තේය. සැප්තැම්බර් නිදහස් ශත සංවත්සර සැමරුම පෝර්ෆිරියාටෝගේ අවසාන සැමරුම විය. 1910 දී ආරම්භ වූ මෙක්සිකානු විප්ලවය "මෙක්සිකෝව හමා ගිය සුළඟ" ලෙස හැඳින්වෙන දශකයක සිවිල් යුද්ධයක් දුටුවේය.[36]

මෙක්සිකානු විප්ලවය (1910–1920)

[සංස්කරණය]
1910 මැතිවරණයේදී වංචනික ලෙස ඩියාස්ට අභියෝග කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ අයි. මැඩෙරෝ, 1911 මැයි මාසයේදී ඩියාස්ට ඉල්ලා අස්වීමට බල කළ විට ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.

මෙක්සිකානු විප්ලවය දශකයක් පුරා පැවති පරිවර්තනීය ගැටුමකි.[37] එය ආරම්භ වූයේ 1910 වංචනික මැතිවරණයෙන් පසු ජනාධිපති ඩියාස්ට එරෙහිව විසිරී ගිය නැගිටීම්, 1911 මැයි මාසයේදී ඔහු ඉල්ලා අස්වීම, කැරලිකාර හමුදා බලමුලු ගැන්වීම, පැරණි ආරක්ෂක භටයෙකුගේ අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ධුරය සහ 1911 සරත් සෘතුවේ දී ධනවත්, සිවිල් ඉඩම් හිමියෙකු වන ෆ්‍රැන්සිස්කෝ අයි. මැඩෙරෝගේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණය සමඟිනි. 1913 පෙබරවාරි මාසයේදී, එක්සත් ජනපදයේ සහාය ඇතිව හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් මැඩෙරෝගේ රජය පෙරලා දැමූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ෆෙඩරල් හමුදා ජෙනරාල් වික්ටෝරියානෝ හුවර්ටාගේ නියෝජිතයන් විසින් මැඩෙරෝ ඝාතනය කරන ලදී. විප්ලවය අතරතුර, ටෆ්ට් හි එක්සත් ජනපද රිපබ්ලිකන් පරිපාලනය මැඩෙරෝට එරෙහිව හුවර්ටා කුමන්ත්‍රණයට සහාය දුන් නමුත් 1913 මාර්තු මාසයේදී ඩිමොක්‍රටික් වුඩ්‍රෝ විල්සන් ජනාධිපති ලෙස ආරම්භ වූ විට, විල්සන් හුවර්ටාගේ පාලනය පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළ අතර ව්‍යවස්ථාවාදීන්ට ආයුධ විකිණීමට අවසර දුන්නේය. 1914 දී උපායමාර්ගිකව වෙරාක්‍රස් වරාය අත්පත් කර ගැනීමට විල්සන් හමුදාවන්ට නියෝග කළ අතර එය ඉවත් කරන ලදී.[38] උතුරේ හුවර්ටා විරෝධී බලවේග, කොහුයිලා ආණ්ඩුකාර වෙනුස්ටියානෝ කැරන්සාගේ නායකත්වයෙන් යුත් ව්‍යවස්ථාමය හමුදාව සහ දකුණේ එමිලියානෝ සපාටා යටතේ ගොවි හමුදාවක් එක්ව 1914 දී ෆෙඩරල් හමුදාව පරාජය කළ අතර ඉතිරි වූයේ විප්ලවවාදී බලවේග පමණි.[39]

හුවර්ටාට එරෙහිව විප්ලවවාදීන්ගේ ජයග්‍රහණයෙන් පසු, ඔවුන් සාමකාමී දේශපාලන විසඳුමක් සඳහා මැදිහත් වීමට උත්සාහ කළ නමුත්, සන්ධානය බෙදී ගොස් මෙක්සිකෝව නැවතත් සිවිල් යුද්ධයකට ඇද දැමීය. උතුරු අංශයේ අණදෙන නිලධාරියා වූ ව්‍යවස්ථාවාදී ජෙනරාල් පැන්චෝ විලා, කැරන්සා සමඟ බිඳී සපාටා සමඟ මිත්‍ර විය. කැරන්සාගේ හොඳම ජෙනරාල් අල්වාරෝ ඔබ්‍රෙගන් 1915 දී සෙලායා සටනේදී ඔහුගේ හිටපු සගයා වූ විලා පරාජය කළ අතර, විලාගේ උතුරු හමුදා දියවී ගියේය. කැරන්සා මෙක්සිකෝවේ තථ්‍ය නායකයා බවට පත් වූ අතර, එක්සත් ජනපදය ඔහුගේ රජය පිළිගත්තේය.[39] දකුණේ සැපාටාගේ හමුදා ගරිල්ලා යුද්ධයට ආපසු ගියහ. 1915 දී විප්ලවවාදී බලවේග විසින් පැන්චෝ විලා පරාජය කිරීමෙන් පසු, ඔහු නිව් මෙක්සිකෝවේ කොලොම්බස් වෙත ආක්‍රමණශීලී වැටලීමක් මෙහෙයවූ අතර, විලා අල්ලා ගැනීමට අසාර්ථක උත්සාහයක් ලෙස ජෙනරාල් ජෝන් ජේ. පර්ෂින්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් භටයින් 10,000 ක් යැවීමට එක්සත් ජනපදය පෙළඹුණි. උතුරු මෙක්සිකෝවේ සිටින එක්සත් ජනපද හමුදා වලට එරෙහිව කැරන්සා පසුබැස ගියේය. එක්සත් ජනපදය පළමු ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වන විට ගවේෂණ හමුදා ඉවත් විය.[40] බොහෝ විට අභ්‍යන්තර ගැටුමක් ලෙස සලකනු ලැබුවද, විප්ලවයට සැලකිය යුතු ජාත්‍යන්තර අංග තිබුණි:[41] ජර්මනිය 1917 දී මෙක්සිකෝව තම පැත්තට ගැනීමට උත්සාහ කළ අතර, එක්සත් ජනපදය සහ මෙක්සිකෝව අතර යුද්ධයක් ඇති කිරීමට කේතනය කරන ලද විදුලි පණිවුඩයක් යවා මෙක්සිකානු-ඇමරිකානු යුද්ධයේදී අහිමි වූ භූමිය නැවත ලබා ගැනීමට මෙක්සිකෝව සමඟ එක් විය.[42] නමුත් මෙක්සිකෝව ගැටුමේදී මධ්‍යස්ථව සිටියේය.

1914 මෙක්සිකානු විප්ලවය අතරතුර ජාතික මාලිගයේ ටොමස් උර්බිනා, පැන්චෝ විලා සහ එමිලිනෝ සපාටා

1916 දී, මෙක්සිකානු විප්ලවයේ ජයග්‍රාහකයින් 1917 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාමය සමුළුවකදී රැස් වූ අතර, එය 1917 පෙබරවාරි මාසයේදී අනුමත කරන ලදී. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් රජයට ඉඩම් ඇතුළු සම්පත් අත්පත් කර ගැනීමට බලය ලබා දුන් අතර, ශ්‍රමයට අයිතිවාසිකම් ලබා දුන් අතර, 1857 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පූජක විරෝධී විධිවිධාන ශක්තිමත් කළේය.[39] සංශෝධන සහිතව, එය මෙක්සිකෝවේ පාලන ලේඛනය ලෙස පවතී. විප්ලවවාදී යුද්ධය එවකට මෙක්සිකෝවේ මිලියන 15 ක ජනගහනයෙන් 900,000 ක් මිය ගිය බව ගණන් බලා ඇත.[43][44] බලය තහවුරු කරමින්, ජනාධිපති කැරන්සා 1919 දී ගොවි නායක එමිලියානෝ සපාටා ඝාතනය කළේය. කැරන්සා විප්ලවය අතරතුර ගොවීන්ගේ සහයෝගය ලබාගෙන තිබුණද, බලයට පත් වූ පසු, ඔහු ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ ස්ථාපිත කිරීමට එතරම් දෙයක් නොකළ අතර, එය බොහෝ දෙනෙකු විප්ලවයට සටන් කිරීමට පෙළඹවීය. කැරන්සා රාජසන්තක කළ ඉඩම් කිහිපයක් ඒවායේ මුල් හිමිකරුවන්ට ආපසු ලබා දුන්නේය. ජනාධිපති කැරන්සාගේ හොඳම ජෙනරාල්වරයා වූ ඔබ්‍රෙගන්, ඔහුගේ පරිපාලනයේ කෙටි කාලයක් සේවය කළ නමුත් 1920 ජනාධිපතිවරණයට තරඟ කිරීම සඳහා තමාව ස්ථානගත කර ගැනීම සඳහා ඔහුගේ උපන් ප්‍රාන්තය වන සොනෝරා වෙත ආපසු ගියේය. කැරන්සාට නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වීමට නොහැකි වූ බැවින්, ජනාධිපති ධුරය පිටුපස බලයේ රැඳී සිටීමට අදහස් කරමින් ඔහු වෙනුවට සිවිල් වැසියෙකු තෝරා ගත්තේය. ඔබ්‍රෙගන් සහ තවත් සොනෝරන් විප්ලවවාදී ජෙනරාල්වරුන් දෙදෙනෙකු 1920 දී මෙක්සිකෝ නගරයෙන් පලා ගොස් මිය ගිය කැරන්සා බලයෙන් පහ කරමින් අගුවා ප්‍රීටා සැලැස්ම සකස් කළහ. ජෙනරාල් ඇඩොල්ෆෝ ඩි ලා හුවර්ටා අන්තර්වාර ජනාධිපති බවට පත් වූ අතර, පසුව ජෙනරාල් අල්වාරෝ ඔබ්‍රෙගන් තේරී පත් විය.

දේශපාලන ඒකාබද්ධ කිරීම සහ ඒකපාර්ශ්වික පාලනය (1920–2000)

[සංස්කරණය]
1929 සිට 2000 දක්වා රට තුළ අඛණ්ඩ බලයක් දැරූ මැක්සිමාටෝ හි පාලකයා සහ ආයතනික විප්ලවවාදී පක්ෂයේ නිර්මාතෘ ප්ලූටාර්කෝ එලියාස් කැල්ස්

පශ්චාත්-විප්ලවවාදී කාලපරිච්ඡේදයේ (1920–1946) පළමු කාර්තු සියවස සංලක්ෂිත වූයේ අල්වාරෝ ඔබ්‍රෙගන් (1920–24), ප්ලූටාර්කෝ එලියාස් කැල්ස් (1924–28), ලාසාරෝ කාර්ඩෙනාස් (1934–40) සහ මැනුවෙල් අවිලා කැමචෝ (1940–46) ඇතුළු මෙක්සිකෝවේ ජනාධිපතිවරුන් ලෙස සේවය කළ විප්ලවවාදී ජෙනරාල්වරුන්ගෙනි. මෙක්සිකානු රජයේ පශ්චාත්-විප්ලවවාදී ව්‍යාපෘතිය රට තුළ පිළිවෙලක් ගෙන ඒමට, දේශපාලනයට හමුදා මැදිහත්වීම අවසන් කිරීමට සහ උනන්දුවක් දක්වන කණ්ඩායම්වල සංවිධාන නිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කළේය. 1929 දී ආරම්භ වූ දා සිට මෙක්සිකානු දේශපාලනය ආධිපත්‍යය දැරූ තනි පක්ෂයේ අංශ ලෙස කම්කරුවන්, ගොවීන්, නාගරික කාර්යාල සේවකයින් සහ කෙටි කාලයක් සඳහා හමුදාව පවා ඇතුළත් කරන ලදී. ඔබ්‍රෙගන් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ උසිගැන්වූ අතර සංවිධානාත්මක ශ්‍රමයේ බලය ශක්තිමත් කළේය. ඔහු එක්සත් ජනපදයෙන් පිළිගැනීමක් ලබා ගත් අතර විප්ලවය අතරතුර දේපළ අහිමි වූ සමාගම් සහ පුද්ගලයින් සමඟ හිමිකම් පියවීමට පියවර ගත්තේය. ඔහු තම අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස තම හිටපු සොනෝරන් විප්ලවවාදී ජෙනරාල් කැල්ස් පත් කළ අතර එය අසාර්ථක මිලිටරි කැරැල්ලකට හේතු විය. ජනාධිපති ලෙස, කැල්ස් කතෝලික පල්ලිය සහ කතෝලික ගරිල්ලා හමුදාවන් සමඟ විශාල ගැටුමක් ඇති කළ අතර, එය ගිවිසුමකින් අවසන් විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් ජනාධිපතිවරයා නැවත තේරී පත්වීම තහනම් කළද, ඔබ්‍රෙගන් නැවත තරඟ කිරීමට කැමති වූ අතර, අඛණ්ඩව නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ සැලසෙන පරිදි ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන ලදී; ඔහු 1928 මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළ නමුත් කතෝලික ක්‍රියාකාරිකයෙකු විසින් ඝාතනය කරන ලද අතර, අනුප්‍රාප්තික දේශපාලන අර්බුදයක් ඇති කළේය. කැල්ස්ට නැවත ජනාධිපති වීමට නොහැකි වූ බැවින්, ජනාධිපති අනුප්‍රාප්තිය කළමනාකරණය කිරීම සඳහා ව්‍යුහයක් පිහිටුවීමට ඔහු උත්සාහ කළ අතර, ආයතනික විප්ලවවාදී පක්ෂය ආරම්භ කළ අතර, එය 20 වන සියවසේ ඉතිරි කාලය සඳහා මෙක්සිකෝවේ ආධිපත්‍යය දැරීය.[45]

ජනාධිපති ධුරය නොදැරුවද, කැල්ස් රටින් නෙරපා හැර බොහෝ ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කළ මැක්සිමාටෝ (1929-1934) ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ කැල්ස් ප්‍රධාන දේශපාලන චරිතය ලෙස රැඳී සිටියේය. මෙයට 1938 මාර්තු මාසයේදී මෙක්සිකානු තෙල් අත්පත් කර ගැනීම ඇතුළත් වූ අතර, එමඟින් මෙක්සිකානු ඊගල් පෙට්‍රෝලියම් සමාගම ලෙස හැඳින්වෙන එක්සත් ජනපදය සහ ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි තෙල් සමාගම ජනසතු කරන ලද අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රජයට අයත් පෙමෙක්ස් නිර්මාණය විය. කාර්ඩනාස්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ මැනුවෙල් අවිලා කැමචෝ (1940–1946) වඩාත් මධ්‍යස්ථ වූ අතර, මෙක්සිකෝව සැලකිය යුතු සගයෙකු වූ දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී එක්සත් ජනපදය සහ මෙක්සිකෝව අතර සබඳතා බෙහෙවින් වැඩිදියුණු විය. 1946 සිට පශ්චාත් විප්ලවවාදී යුගයේ පළමු සිවිල් ජනාධිපතිවරයා වූ මිගෙල් ඇලෙමන්ගේ මැතිවරණයෙන් පසු, මෙක්සිකෝව කාර්මිකකරණය, නාගරීකරණය සහ නාගරික සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ අතර අසමානතාවය වැඩි වීම මගින් සංලක්ෂිත වූ මෙක්සිකානු ආශ්චර්යය ලෙස හැඳින්වෙන ආර්ථික සංවර්ධන ආක්‍රමණශීලී වැඩසටහනක් ආරම්භ කළේය.[46] ලොව පුරා බෝග නිෂ්පාදනයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමකට තුඩු දුන් තාක්ෂණික ව්‍යාපාරයක් වන හරිත විප්ලවය 20 වන සියවසේ මැද භාගයේදී සොනෝරා හි යාකි නිම්නයේ ආරම්භ විය.[47]

1968 විරෝධතා අතරතුර සොකාලෝ හි සන්නද්ධ මෝටර් රථ

ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනයක් සමඟින්, මෙක්සිකෝව 1968 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙල පැවැත්වීමෙන් එය ලෝකයට පෙන්වීමට උත්සාහ කළේය. රජය නව පහසුකම් ගොඩනැගීම සඳහා විශාල සම්පත් වැය කළ අතර, විශ්ව විද්‍යාල සිසුන් සහ අනෙකුත් අය අතර දේශපාලන නොසන්සුන්තාවයක් ඇති කළේය. ක්‍රීඩා උළෙල සැලසුම් සහගතව ආරම්භ කිරීමට පෙර සති ගණනාවක් මධ්‍යම මෙක්සිකෝ නගරයේ විරෝධතා පැවතුන අතර, ගුස්ටාවෝ ඩියාස් ඕර්ඩාස්ගේ රජය මර්දනය කළේය. කූටප්‍රාප්තිය වූයේ ගතානුගතික ඇස්තමේන්තු මත පදනම්ව විරෝධතාකරුවන් 300 ක් පමණ සහ සමහර විට 800 ක් පමණ මිය ගිය ට්ලැටෙලොල්කෝ සංහාරයයි.[48][49] සමහරුන්ට ආර්ථිකය දිගටම වර්ධනය වුවද, සමාජ අසමානතාවය අතෘප්තියට සාධකයක් විය. වර්තමානයේ මෙක්සිකානු අපිරිසිදු යුද්ධය ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන PRI පාලනය වැඩි වැඩියෙන් අධිකාරීවාදී වූ අතර සමහර අවස්ථාවලදී පීඩාකාරී විය.[50]

NAFTA අත්සන් කිරීමේ උත්සවය, 1992 ඔක්තෝබර්. වමේ සිට දකුණට: (සිටගෙන සිටින) ජනාධිපති කාලෝස් සලිනාස් ද ගොර්ටාරි (මෙක්සිකෝව), ජනාධිපති ජෝර්ජ් එච්. ඩබ්ලිව්. බුෂ් (එක්සත් ජනපදය), සහ අගමැති බ්‍රයන් මල්රෝනි (කැනඩාව).

1980 ගනන්වල PRI හි සම්පූර්ණ දේශපාලන ආධිපත්‍යයේ පළමු ඉරිතැලීම් මතු විය. බජා කැලිෆෝනියා හි, PAN අපේක්ෂකයා ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස තේරී පත් විය. ඩි ලා මැඩ්රිඩ් විසින් PRI සඳහා අපේක්ෂකයෙකු ලෙස කාලෝස් සලිනාස් ද ගොර්ටාරි තෝරා ගත් විට, එම නිසා පූර්ව ජනාධිපති ජයග්‍රාහකයෙකු වූ හිටපු ජනාධිපති ලාසාරෝ කාර්ඩනාස්ගේ පුත් කුආටෙමොක් කාර්ඩනාස්, PRI සමඟ බිඳී 1988 මැතිවරණයේදී සැලිනාස්ට අභියෝග කළේය. 1988 දී දැවැන්ත මැතිවරණ වංචාවක් සිදු වූ අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ සැලිනාස් මැතිවරණය කිසිදා නොවූ තරම් පටු ප්‍රතිශතයකින් ජයග්‍රහණය කළ බවයි. සොරකම් කරන ලද මැතිවරණය සම්බන්ධයෙන් මෙක්සිකෝ නගරයේ දැවැන්ත විරෝධතා ඇති විය. 1988 දෙසැම්බර් 1 වන දින සාලිනාස් දිවුරුම් දුන්නේය.[51] 1990 දී PRI, මාරියෝ වර්ගාස් ලෝසා විසින් "පරිපූර්ණ ඒකාධිපතිත්වය" ලෙස ප්‍රසිද්ධියේ විස්තර කරන ලද නමුත් ඒ වන විට PRI හි ආධිපත්‍යයට ප්‍රධාන අභියෝග එල්ල වී තිබුණි.[52][53][54]

පෙසෝ විනිමය අනුපාතය ස්ථාවර කිරීම, උද්ධමනය පාලනය කිරීම, මෙක්සිකෝව විදේශ ආයෝජන සඳහා විවෘත කිරීම සහ 1994 ජනවාරි 1 වන දින උතුරු ඇමරිකානු නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම (NAFTA) තුළ අවසන් වූ ඔවුන්ගේ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුමට සම්බන්ධ වීමට එක්සත් ජනපදය සහ කැනඩාව සමඟ සාකච්ඡා ආරම්භ කළ නව ලිබරල් ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහනක් සැලිනාස් ආරම්භ කළේය; එදිනම, චියාපාස් හි ජාතික විමුක්ති හමුදාව (EZLN) ෆෙඩරල් රජයට එරෙහිව සන්නද්ධ ගොවි කැරැල්ලක් ආරම්භ කළ අතර එය නගර කිහිපයක් අල්ලා ගත් නමුත් මෙක්සිකෝවේ තත්වය කෙරෙහි ලෝක අවධානය යොමු කළේය. සන්නද්ධ ගැටුම කෙටි කාලීන වූ අතර නව ලිබරල්වාදයට සහ ගෝලීයකරණයට එරෙහිව අවිහිංසාවාදී විපක්ෂ ව්‍යාපාරයක් ලෙස දිගටම පැවතුනි. 1994 දී, PRI හි ජනාධිපති අපේක්ෂක ලුයිස් ඩොනල්ඩෝ කොලොසියෝ ඝාතනය කිරීමෙන් පසුව, ජයග්‍රාහී PRI අපේක්ෂක අර්නස්ටෝ සෙඩිලෝ විසින් සලිනාස් වෙනුවට පත් විය. මෙක්සිකානු පෙසෝ අර්බුදයට මුහුණ දීම සඳහා සැලිනාස් සෙඩිලෝගේ රජයෙන් ඉවත් වූ අතර, ඩොලර් බිලියන 50 ක IMF ඇපකරයක් අවශ්‍ය විය. සෙඩිලෝ විසින් ප්‍රධාන සාර්ව ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ කරන ලද අතර, ආර්ථිකය වේගයෙන් යථා තත්ත්වයට පත් වූ අතර 1999 අවසානය වන විට වර්ධනය 7% කට ආසන්න මට්ටමකට ළඟා විය.[55]

සමකාලීන මෙක්සිකෝව

[සංස්කරණය]
2000 මහ මැතිවරණයෙන් විසෙන්ට් ෆොක්ස් ජයග්‍රහණය කළ අතර 1929 න් පසු පීආර්අයි වෙතින් නොවන පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත් වූ අතර 1911 දී ෆ්‍රැන්සිස්කෝ අයි. මැඩෙරෝගෙන් පසු විරුද්ධ පක්ෂයකින් තේරී පත් වූ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත්විය.

වසර 71 ක පාලනයෙන් පසුව, වත්මන් PRI 2000 ජනාධිපතිවරනයේදී විරුද්ධ කොන්සර්වේටිව් ජාතික ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (PAN) Vicente Fox වෙත පරාජය විය. 2006 ජනාධිපතිවරණයේදී, PAN පක්ෂයෙන් පැමිණි ෆෙලිපේ කැල්ඩෙරොන් ජයග්‍රාහකයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විප්ලවයේ (PRD) පක්ෂයේ වාමාංශික දේශපාලනඥයෙකු වන ඇන්ඩ්‍රෙස් මැනුවෙල් ලෝපෙස් ඔබ්‍රඩෝර් ට වඩා ඉතා පටු පරතරයකින් (0.58%) ලබා ගත්තේය.[56] කෙසේ වෙතත්, ලෝපෙස් ඔබ්‍රඩෝර් මැතිවරණයට තරඟ කර "විකල්ප රජයක්" නිර්මාණය කිරීමට පොරොන්දු විය.[57]

වසර දොළහකට පසු, 2012 ජනාධිපතිවරණයේදී, PRI නැවතත් එන්රික් පෙනා නීටෝගේ මැතිවරණයෙන් ජනාධිපති ධුරය දිනා ගත්තේය. කෙසේ වෙතත්, ඔහු 38% ක පමණ බහුතර ඡන්දයකින් ජයග්‍රහණය කළ අතර ව්‍යවස්ථාදායක බහුතරයක් නොතිබුණි.[58]

විසිඑක්වන සියවස තුළ, මෙක්සිකෝව ඉහළ අපරාධ අනුපාත, නිලධාරිවාදී දූෂණය, මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම සහ එකතැන පල්වෙන ආර්ථිකයක් සමඟ පොරබදමින් සිටියේය. 1990 ගණන්වල සිට නව ලිබරල් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟින් බොහෝ රාජ්‍ය කාර්මික ව්‍යවසායන් පෞද්ගලීකරණය කරන ලදී, නමුත් රජය සතු ඛනිජ තෙල් සමාගමක් වන පෙමෙක්ස් සෙමින් පෞද්ගලීකරණය වෙමින් පවතින අතර ගවේෂණ බලපත්‍ර නිකුත් කරනු ලැබේ.[59] රජයේ දූෂණයට එරෙහිව තල්ලුවක් ලෙස, පෙමෙක්ස් හි හිටපු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී එමිලියෝ ලොසෝයා ඔස්ටින් 2020 දී අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.[60]

නව දේශපාලන පක්ෂයක් වන MORENA ආරම්භ කිරීමෙන් පසු, ඇන්ඩ්‍රෙස් මැනුවෙල් ලෝපෙස් ඔබ්‍රඩෝර් (සාමාන්‍යයෙන් AMLO ලෙස හැඳින්වේ) 2018 ජනාධිපතිවරණයෙන් 50% කට වඩා ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය. 2012 මැතිවරණයෙන් පසු ආරම්භ කරන ලද ඔහුගේ වාමාංශික පක්ෂය විසින් මෙහෙයවන ලද ඔහුගේ දේශපාලන සන්ධානයට දේශපාලන වර්ණාවලිය පුරා පක්ෂ සහ දේශපාලනඥයන් ඇතුළත් විය. සන්ධානය ඉහළ සහ පහළ කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙකෙහිම බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ සාර්ථකත්වයට හේතු වී ඇත්තේ රටේ ප්‍රතිවිරුද්ධ දේශපාලන බලවේග ඔවුන්ගේ අවස්ථාවන් අවසන් කිරීම මෙන්ම AMLO විසින් සංහිඳියාව කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මධ්‍යස්ථ කතිකාවක් අනුගමනය කිරීමයි.[61] මෙක්සිකෝවේ COVID-19 රෝගය පිළිබඳ පළමු තහවුරු කරන ලද රෝගියා 2020 පෙබරවාරි 28 වන දින වාර්තා විය. මෙක්සිකෝවේ COVID-19 එන්නත 2020 දෙසැම්බර් මාසයේදී ආරම්භ විය.

ලෝපෙස් ඔබ්‍රඩෝර්ගේ දේශපාලන අනුප්‍රාප්තිකයා වූ ක්ලෝඩියා ෂයින්බෝම්, 2024 ජනාධිපතිවරණයෙන් අතිවිශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බලයට පත්වීමෙන් පසු මෙක්සිකෝ ඉතිහාසයේ රට මෙහෙයවූ පළමු කාන්තාව බවට පත්විය.[62] ඇය 2024 ඔක්තෝබර් 1 වන දින මෙක්සිකෝවේ ජනාධිපතිනිය ලෙස දිවුරුම් දුන්නාය.[63]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Werner 2001, පිටු අංක: 386–.
  2. ^ Susan Toby Evans; David L. Webster (2013). Archaeology of Ancient Mexico and Central America: An Encyclopedia. Routledge. p. 54. ISBN 978-1-136-80186-0.
  3. ^ Diehl, Richard A. (2004). The Olmecs: America's First Civilization. Thames & Hudson. pp. 9–25. ISBN 978-0-500-02119-4.
  4. ^ Carmack, Robert M.; Gasco, Janine L.; Gossen, Gary H. (2016). The Legacy of Mesoamerica: History and Culture of a Native American Civilization. Routledge. ISBN 978-1-317-34678-4.[page needed]
  5. ^ Colin M. MacLachlan (13 April 2015). Imperialism and the Origins of Mexican Culture. Harvard University Press. p. 38. ISBN 978-0-674-28643-6.
  6. ^ Restall, Matthew, "A History of the New Philology and the New Philology in History", Latin American Research Review - Volume 38, Number 1, 2003, pp.113–134
  7. ^ Sampson, Geoffrey (1985). Writing Systems: A Linguistic Introduction. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1756-4.[page needed]
  8. ^ Cowgill, George L. (21 October 1997). "State and Society at Teotihuacan, Mexico". Annual Review of Anthropology. 26 (1): 129–161. doi:10.1146/annurev.anthro.26.1.129. OCLC 202300854. S2CID 53663189.
  9. ^ "Ancient Civilizations of Mexico". Ancient Civilizations World. 12 January 2017. 12 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2019.
  10. ^ Lockhart, James and Stuart B. Schwartz. Early Latin America. Cambridge: Cambridge University Press 1983, 59
  11. ^ Chuchiak, John F. IV, "Inquisition" in Encyclopedia of Mexico. Chicago: Fitzroy Dearborn 1997, pp. 704–708
  12. ^ Schmal, John P. (17 July 2003). "The Indigenous People of Zacatecas". Latino LA: Comunidad. 14 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2019.
  13. ^ Charlotte M. Gradie (2000). "The Tepehuan Revolt of 1616: Militarism, Evangelism, and Colonialism in Seventeenth-Century Nueva Vizcaya". The Americas. 58 (2). Salt Lake City: University of Utah Press: 302–303. doi:10.1353/tam.2001.0109. S2CID 144896113.
  14. ^ Wasserstrom, Robert (1980). "Ethnic Violence and Indigenous Protest: The Tzeltal (Maya) Rebellion of 1712". Journal of Latin American Studies. 12: 1–19. doi:10.1017/S0022216X00017533. S2CID 145718069.
  15. ^ Taylor, William B. (1 June 1979). Drinking, Homicide, and Rebellion in Colonial Mexican Villages (1st ed.). Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0804711128.
  16. ^ White, Benjamin (31 January 2017). "Campeche, Mexico – largest pirate attack in history, now UNESCO listed". In Search of Lost Places. 15 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2019.
  17. ^ Knispel, Sandra (13 December 2017). "The mysterious aftermath of an infamous pirate raid". University of Rochester Newsletter. 15 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2019.
  18. ^ Cope, R. Douglas (1994). The Limits of Racial Domination: Plebeian Society in Colonial Mexico City, 1660–1720. Madison, Wis.: University of Wisconsin.
  19. ^ "Grito de Dolores". Encyclopaedia Britannica. https://www.britannica.com/event/Grito-de-Dolores. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 12 September 2018. 
  20. ^ Van Young, Stormy Passage, 179–226
  21. ^ Benson, Nettie Lee (February 1945). "The Plan of Casa Mata". Hispanic American Historical Review. 25: 45–56. doi:10.1215/00182168-25.1.45.
  22. ^ Hale, Charles A. (1968). Mexican Liberalism in the Age of Mora. New Haven: Yale University Press. p. 224.
  23. ^ "Ways of ending slavery". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/blackhistory/article-24160. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 23 June 2022. 
  24. ^ Costeloe, Michael P.. "Encyclopedia of Latin American History and Culture". Encyclopedia of Latin American History and Culture. 4. p. 318. 
  25. ^ Van Young, Stormy Passage, "The Age of Santa Anna", 227–270
  26. ^ Weber, David J., The Mexican Frontier, 1821–1846: The American Southwest under Mexico, University of New Mexico Press, 1982
  27. ^ Angel Miranda Basurto (2002). La Evolucíon de Mėxico [The Evolution of Mexico] (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (6th ed.). Mexico City: Editorial Porrúa. p. 358. ISBN 970-07-3678-4.
  28. ^ Britton, John A.. "Encyclopedia of Mexico". Encyclopedia of Mexico. p. 739. 
  29. ^ Hamnett, Brian. "Encyclopedia of Mexico". Encyclopedia of Mexico. pp. 719–20. 
  30. ^ Britton, "Liberalism" p. 740.
  31. ^ Sullivan, Paul. "Encyclopedia of Mexico". Encyclopedia of Mexico. pp. 736–38. 
  32. ^ Adela M. Olvera (2 February 2018). "El Porfiriato en Mexico" [The Porfirio Era in Mexico]. Inside Mexico.com (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 March 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
  33. ^ Buchenau, Jürgen. "Encyclopedia of Mexico". Encyclopedia of Mexico. pp. 260–265. 
  34. ^ "Encyclopædia Britannica" (in en). Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/topic/cientifico. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 February 2017. 
  35. ^ Schmidt, Arthur. "Encyclopedia of Mexico". Encyclopedia of Mexico. pp. 746–49. 
  36. ^ Brenner, Anita (1 January 1984). The Wind that Swept Mexico: The History of the Mexican Revolution of 1910–1942 (New ed.). University of Texas Press. ISBN 978-0292790247.
  37. ^ Benjamin, Thomas. La Revolución: Mexico's Great Revolution as Memory, Myth, and History. Austin: University of Texas Press 2000
  38. ^ "The Mexican Revolution and the United States in the Collections of the Library of Congress, U.S. Involvement Before 1913". Library of Congress. 19 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
  39. ^ a b c Matute, Alvaro. "Mexican Revolution: May 1917 – December 1920" in Encyclopedia of Mexico, 862–864.
  40. ^ "Punitive Expedition in Mexico, 1916–1917". U.S. Department of State archive. 20 January 2009. 15 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
  41. ^ Katz, Friedrich. The Secret War in Mexico. Chicago: University of Chicago Press.
  42. ^ "ZIMMERMANN TELEGRAM". The National WWI Museum and Memorial. 2 March 2017. 19 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
  43. ^ "The Mexican Revolution". Public Broadcasting Service. 20 November 1910. 14 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2013.
  44. ^ Robert McCaa. "Missing millions: the human cost of the Mexican Revolution". University of Minnesota Population Center. 2 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2013.
  45. ^ Rafael Hernández Ángeles. "85º Aniversario de la Fundación del Partido Nacional Revolucionario (PNR)" [85th anniversary of the founding of the National Revolutionary Party (PRN)]. Instituto Nacional de Estudios Historicos de las Revoluciones de Mexico (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 19 July 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2019.
  46. ^ "The Mexican Miracle: 1940–1968". World History from 1500. Emayzine. 3 April 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2007.
  47. ^ Staff, M. N. D. (13 March 2024). "He left India for Mexico to solve global hunger: Meet Ravi Singh". Mexico News Daily. 14 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 March 2024. ...specifically the Yaqui Valley in Sonora... is considered the birthplace of the Green Revolution.
  48. ^ Elena Poniatowska (1975). Massacre in Mexico. Viking, New York. ISBN 978-0-8262-0817-0. 4 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 July 2018.
  49. ^ Kennedy, Duncan (19 July 2008). "Mexico's long forgotten dirty war". BBC News. 29 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2013.
  50. ^ Krauze, Enrique (January–February 2006). "Furthering Democracy in Mexico". Foreign Affairs. 10 January 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2007.
  51. ^ ""Mexico The 1988 Elections" (Sources: The Library of the Congress Country Studies, CIA World Factbook)". Photius Coutsoukis. 15 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2010.
  52. ^ Gomez Romero, Luis (5 October 2018). "Massacres, disappearances and 1968: Mexicans remember the victims of a 'perfect dictatorship'". The Conversation. 12 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2019.
  53. ^ "Vargas Llosa: "México es la dictadura perfecta"". El País. 1 September 1990. 24 October 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2019.
  54. ^ Reding, Andrew (1991). "Mexico: The Crumbling of the "Perfect Dictatorship"". World Policy Journal. 8 (2): 255–284. JSTOR 40209208.
  55. ^ Cruz Vasconcelos, Gerardo. "Desempeño Histórico 1914–2004" (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 3 July 2006 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2007.
  56. ^ Valles Ruiz, Rosa María (June 2016). "Elecciones presidenciales 2006 en México. La perspectiva de la prensa escrita" [2006 presidential Elections in Mexico. The Perspective of the Press]. Revista mexicana de opinión pública (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (20): 31–51. 21 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2019.
  57. ^ Reséndiz, Francisco (2006). "Rinde AMLO protesta como "presidente legítimo"". El Universal (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 18 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 October 2007.
  58. ^ "Enrique Pena Nieto wins Mexican presidential election". The Telegraph. 2 July 2012. 10 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2015.
  59. ^ Sharma, Gaurav (10 May 2018). "Mexico's Oil And Gas Industry Privatization Efforts Nearing Critical Phase". Forbes. 4 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 June 2020.
  60. ^ Barrera Diaz, Cyntia; Villamil, Justin; Still, Amy (14 February 2020). "Pemex Ex-CEO Arrest Puts AMLO in Delicate Situation". Rigzone. Bloomberg. 27 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 June 2020.
  61. ^ Sieff, Kevin. "López Obrador, winner of Mexican election, given broad mandate". Washington Post. 2 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2018.
  62. ^ "Ruling leftist party candidate Sheinbaum elected Mexico's first female president". 3 June 2024. 3 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2024.
  63. ^ "Claudia Sheinbaum sworn in as 1st female president of Mexico". AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 October 2024.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=මෙක්සිකෝවේ_ඉතිහාසය&oldid=734721" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි