Jump to content

මාෂල් දූපතේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

ප්‍රාග් ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]
මාෂල් දූපත් වැසියන් රුවල් ඔරු පැදීම (රුවල් නැමීම), ක්‍රි.ව. 1899-1900.

භාෂාමය සහ මානව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන් මඟින් යෝජනා කර ඇත්තේ මාෂල් දූපත්වල පළමු ඔස්ට්‍රොනේසියානු පදිංචිකරුවන් පැමිණ ඇත්තේ සොලමන් දූපත්වලින් බවයි.[1] විකිරණශීලී කාබන් කාල නිර්ණය අනුව, ක්‍රි.පූ. 1200 තරම් ඈත අතීතයේදී බිකිනි දූපත ජනාවාස වී තිබෙන්නට ඇතැයි යෝජනා වී ඇත.[2] කෙසේ වෙතත්, නියැදි ආරක්ෂිත ස්තරීකරණ සන්දර්භවලින් එකතු කර නොතිබෙන්නට හෝ පැරණි ප්ලාවනය වූ දර කැබලිවලින් ප්‍රතිඵලවලට බලපෑම් ඇති වන්නට ඉඩ ඇත.[3] වෙනත් දූපත්වල සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යා කැණීම්වලින් ක්‍රි.ව. 1 වන සියවස පමණ වන විට මජුරෝ හි ලෝරා ගම්මානයේ සහ ක්වාජලීන් දූපතේ මානව වාසස්ථාන පැවති බවට සාක්ෂි සොයාගෙන ඇත.[4]

ඔස්ට්‍රොනේසියානු පදිංචිකරුවන් පොල්, යෝධ වගුරු තාරෝ සහ බ්‍රෙඩ්ෆෘට් ඇතුළු අග්නිදිග ආසියානු බෝග මෙන්ම ගෘහාශ්‍රිත කුකුළන් ද මාෂල් දූපත් පුරා හඳුන්වා දුන්හ. ඔවුන් වසර ගණනාවකට පසු ස්ථිරව පදිංචි වීමට පෙර සෘතුමය මසුන් ඇල්ලීමේ කඳවුරුවල පොල් තබා යාමෙන් දූපත්වල බීජ ව්‍යාප්ත කරන්නට ඇත.[5] දකුණු දූපත්වලට උතුරු දූපත්වලට වඩා අධික වර්ෂාපතනයක් ලැබේ, එබැවින් තෙත් දකුණු ප්‍රදේශවල ප්‍රජාවන් බහුලව ඇති තාරෝ සහ බ්‍රෙඩ්ෆෘට් මත යැපුණ අතර, උතුරු වැසියන් බොහෝ විට පැන්ඩනස් සහ පොල් මත යැපුණි. දකුණු දූපත්වල විශාල, ඝන ජනගහනයක් ජීවත් වන්නට ඇත.[1]

මාෂල් දූපත් වැසියන්ගේ දිගු සිතියමක් . බොහෝ ඒවා පොල් පත්‍රවල කඳන්වලින් සමන්විත දැලිසකින් සාදා ඇති අතර, කුඩා දූපත්වල සාපේක්ෂ පිහිටීම නිරූපණය කරයි.[6]

මාෂල් දූපත් වැසියන් බ්‍රෙඩ්ෆෘට්-ගස් දැව සහ පොල්-තන්තු කඹවලින් සාදන ලද වලැප්ස් මත දූපත් අතර ගමන් කළහ.[7] ඔවුන් දිශානතිය සහ ආරම්භක ගමන් මාර්ගය සැකසීම සඳහා තරු භාවිතා කරමින් යාත්‍රා කළ නමුත්, ක්ෂිතිජයට පහළින් ඇති පහත් කොරල් දූපත්වල පිහිටීම තීරණය කිරීම සඳහා සාගරයේ ඉදිමීම්වල ඇති බාධා තේරුම් ගැනීමේ නියමු තාක්ෂණයක් ද දියුණු කළහ.[8] ඔවුන් දූපත්වල දිය යට බෑවුම වටා ඉදිමීම් වර්තනය වන බව දුටුවේය. විවිධ දිශාවලින් වර්තනය වූ ඉදිමීම් හමුවූ විට, ඒවා කැපී පෙනෙන බාධා රටා නිර්මාණය කළ අතර, මාෂල් දූපත් නියමුවන්ට දූපතක දිශාව තීරණය කිරීමට එම රටා කියවිය හැකි විය.[9] මානව විද්‍යාඥයින් විසින් සම්මුඛ සාකච්ඡා කළ විට, සමහර මාෂල් දූපත් නාවිකයින් සඳහන් කළේ ඔවුන් තම ඔරු දෘශ්‍යමය වශයෙන් මෙන්ම බෝට්ටුවේ චලනයේ වෙනස්කම් දැනීමෙන් ද මෙහෙයවූ බවයි.[6] නාවිකයන් ඉදිමීම් රටා සිතියම්ගත කිරීම සඳහා දිගු සිතියම් ද සොයා ගත් නමුත්, බටහිර නාවික සිතියම් මෙන් නොව, මාෂල් දූපත් දිගු සිතියම් සිසුන්ට ඉගැන්වීම සඳහා සහ මුහුදු ගමනක් ආරම්භ කිරීමට පෙර උපදෙස් ලබා ගැනීම සඳහා මෙවලම් විය; නාවිකයින් ඔවුන් යාත්‍රා කරන විට සිතියම් රැගෙන ගියේ නැත.[10]

රුසියානු ගවේෂක ඔටෝ වොන් කොට්සෙබියු 1817 දී මාෂල් දූපත්වලට පැමිණි විට, දූපත් වැසියන් බටහිර බලපෑම්වල සුළු සලකුණු පෙන්වූහ. ඔහු නිරීක්ෂණය කළේ මාෂල් දූපත් වැසියන් පිදුරු සෙවිලි කළ වහල සහිත පැල්පත්වල ජීවත් වූ නමුත්, ඔවුන්ගේ ගම්වල මයික්‍රොනීසියාවේ වෙනත් ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබෙන විශාල අලංකාර රැස්වීම් ශාලා ඇතුළත් නොවූ බවයි. ඔවුන්ට ගෘහ භාණ්ඩ තිබුණේ නැත, ඔවුන් බිම ආවරණ සහ ඇඳුම් ලෙස භාවිතා කළ වියන ලද පැදුරු හැර. මාෂල් දූපත් වැසියන්ට විදින ලද කන් සහ පච්ච කොටා තිබුණි. නිතර ඇති වූ දුර්භික්ෂ හේතුවෙන් ජනගහන සැලසුම්කරණයක් ලෙස තුන්වන දරුවා ඉපදීමෙන් පසු මාෂල් දූපත් පවුල් ළදරු ඝාතනය සිදු කළ බව ඔහු දැන ගත්තේය. පොලිනීසියානු සාමාන්‍ය ජනයාට වඩා මාෂල් දූපත් සාමාන්‍ය ජනයාගේ තත්ත්වය පිළිබඳව ඔහු වඩාත් හිතකර දෘෂ්ටියක් දැරුවද, මාෂල් දූපත්වල ඉරොයිජ්වරුන් සැලකිය යුතු අධිකාරියක් සහ සියලු දේපළ සඳහා අයිතිවාසිකම් දැරූ බව ද ඔහු සඳහන් කළේය.[11] මාෂල් දූපත්වල දූපත් කණ්ඩායම් දෙක වන රතාක් සහ රාලික් දාමයන්, එක් එක් දූපත්වල ඉරොයිජ්ට වඩා බලය දැරූ ප්‍රධාන ප්‍රධානියෙකු හෝ ඉරොයිජ්ලැප්ලැප් විසින් පාලනය කරන ලදී.[12]

යුරෝපීය ගවේෂණය

[සංස්කරණය]
මාරියානා සහ කැරොලින් දූපත්වල මැනිලා ගැලියන්, ක්‍රි.ව. 1590 බොක්සර් කෝඩෙක්ස්.

1526 අගෝස්තු 21 වන දින, ස්පාඤ්ඤ ගවේෂක ඇලොන්සෝ ඩි සලාසාර් මාෂල් දූපත් දුටු පළමු යුරෝපීයයා විය. සැන්ටා මාරියා ඩි ලා වික්ටෝරියා හී අණ දෙන අතරතුර, ඔහු කොළ පැහැති කලපුවක් සහිත දූපතක් දුටුවේය. එය ටඔන්ගි වන්නට ඇත. දැඩි දියවැල් සහ නැවේ නැංගුරම දැමීමට නොහැකි තරම් ගැඹුරු ජලය හේතුවෙන් කාර්ය මණ්ඩලයට ගොඩබැසීමට නොහැකි වූ අතර, දින දෙකකට පසු නෞකාව ගුවාම් බලා යාත්‍රා කළේය.[13][14]

1528 ජනවාරි 2 වන දින, අල්වාරෝ ඩි සාවෙඩ්‍රා සෙරෝන්ගේ ගවේෂණය ජනාවාස නොවූ දූපතකට ගොඩ බැස්සේය. එය අයිලින්ජිනේ දූපතේ පිහිටි දූපතක් වන්නට ඇත. ඔවුන් එහි නැවත සැපයුම් ලබා ගෙන දින හයක් රැඳී සිටියහ. අසල්වැසි දූපතක ස්වදේශිකයන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ව කෙටියෙන් හමුවූහ. මෙම ගවේෂණය පච්ච කොටා සිටි ස්වදේශිකයන් නිසා දූපත්වලට 'ලොස් පින්ටාඩෝස්' හෝ "පින්තාරු කළ අය" ලෙස නම් කළේය.[15] පසුව මාෂල් දූපත් ගවේෂණය කළ ස්පාඤ්ඤ ගවේෂකයන් අතරට රුයි ලෝපෙස් ඩි විලාලෝබෝස්, මිගෙල් ලෝපෙස් ඩි ලෙගස්පි, ඇලොන්සෝ ඩි ඇරෙලානෝ සහ අල්වාරෝ ඩි මෙන්දානා ඩි නේරා ඇතුළත් විය. කෙසේ වෙතත්, 16 වැනි සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ලොග් සටහන්වල ඛණ්ඩාංක සහ භූගෝලීය විස්තර සමහර විට අපැහැදිලි වන අතර, ඔවුන් දුටු සහ සංචාරය කළ නිශ්චිත දූපත් පිළිබඳ අවිනිශ්චිතතාවයක් ඉතිරි කරයි.[16][17]

1565 ජූලි 6 වන දින, සැන් ජෙරෝනිමෝ ස්පාඤ්ඤ නෞකාව, නැවේ නියමු ලෝපේ මාටින් කැරැල්ලක් මෙහෙයවීමෙන් පසු උජෙලැන්ග් දූපතේදී පාහේ විනාශ විය.[18] කැරලිකරුවන් උජෙලැන්ග්හි නැවත සැපයුම් ලබා ගන්නා අතරතුර, කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙක් නැවේ පාලනය නැවත ලබා ගෙන, මාටින් සහ තවත් කැරලිකරුවන් විසි හය දෙනෙකු මාෂල් දූපත්වල සිරගත කළහ.[19] 16 වැනි සියවස අග වන විට, ඇමරිකා සහ පිලිපීනය අතර යාත්‍රා කළ ස්පාඤ්ඤ ගැලියන් නැව් 13°N හි මුහුදු මාවතක රැඳී සිටි අතර, ස්පාඤ්ඤ නාවිකයින් අනතුරුදායක ජලයෙන් වටවූ ලාභ නොලබන දූපත් ලෙස සැලකූ මාෂල් දූපත් මග හරිමින් ගුවාම්හි සැපයුම් ලබා ගත්හ.[20][21]

බ්‍රිතාන්‍ය නාවික කපිතාන්වරුන් වන ජෝන් මාෂල් සහ තෝමස් ගිල්බට් 1788 දී මෙම දූපත්වලට පැමිණියහ.[22] ඔවුන්ගේ නෞකා එංගලන්තයේ සිට නිව් සවුත් වේල්ස්හි බොටනි බොක්ක වෙත සිරකරුවන් රැගෙන ගිය පළමු බලඇණියේ කොටසක් වූ අතර, ගිල්බට් දූපත් සහ මාෂල් දූපත් හරහා යන විට ගුවැන්ෂු වෙත යන අතරමගදීය.[23] 1788 ජූනි 25 වන දින, බ්‍රිතාන්‍ය නැව් මිලි දූපතේ දූපත් වැසියන් සමඟ සාමකාමී අන්තර්ක්‍රියා සහ වෙළඳාම් කළහ.[24] ඔවුන්ගේ හමුවීම 1568 මෙන්දානා ගවේෂණයෙන් පසු යුරෝපීයයන් සහ මාෂල් දූපත් වැසියන් අතර පළමු සම්බන්ධතාව විය හැකිය.[12] පසුකාලීන නාවික සටහන් සහ සිතියම් දූපත් ජෝන් මාෂල්ගේ නමින් නම් කරන ලදී.[24]

1820 ගණන්වල සිට 1850 ගණන් දක්වා, මාෂල් දූපත් වැසියන් බටහිර නෞකා කෙරෙහි වැඩි වැඩියෙන් සතුරු විය. මෙය නැව් කපිතාන්වරුන් විසින් සොරකම් සඳහා ක්‍රියාත්මක කරන ලද ප්‍රචණ්ඩ දඬුවම් මෙන්ම ශාන්තිකර වතුකරවල වහල්භාවයට විකිණීම සඳහා මාෂල් දූපත් වැසියන් අපහරණය කිරීම නිසා විය හැකිය.[25] මුල්ම ප්‍රචණ්ඩ හමුවීම්වලින් එකක් 1824 පෙබරවාරියේ සිදු වූ අතර, ග්ලෝබ් නම් ඇමරිකානු තල්මසුන් දඩයම් නෞකාවෙන් සිරවී සිටි නාවිකයන් මිලි දූපතේ වැසියන් විසින් මරා දමන ලදී.[26] එවැනිම හමුවීම් 1851 සහ 1852 තරම් මෑතකදී සිදු වූ අතර, ඊබන්, ජලූයිට් සහ නම්ඩ්‍රික් දූපත්වල නැව්වලට මාෂල් දූපත් වැසියන් විසින් වෙන වෙනම ප්‍රහාර තුනක් එල්ල කරන ලදී.[25]

යටත් විජිත සමය

[සංස්කරණය]
1880 ගණන්වල අගභාගයේදී ජලූයිට් දූපතේ පැසිෆික් නාවික සමාගමේ කාර්යාල.

1857 දී, විදේශ දූත මෙහෙවර සඳහා වූ ඇමරිකානු මණ්ඩලය පවුල් දෙකක් ඊබන්හි මෙහෙවර පල්ලියක් සහ පාසලක් පිහිටුවීමට යැවීය. 1875 වන විට, මිෂනාරිවරුන් දූපත් පහක පල්ලි පිහිටුවා 200 කට අධික දූපත් වැසියන් බෞතීස්ම කර ඇත.[27] එක් සංචාරකයෙක් සඳහන් කළේ 1870 ගණන්වල මැද භාගය වන විට ඊබන්හි බොහෝ කාන්තාවන් බටහිර ඇඳුම් ඇඳ සිටි අතර බොහෝ පිරිමින් කලිසම් ඇඳ සිටි බවයි.[28]

1859 දී, ඇඩොල්ෆ් කැපෙල් සහ තවත් වෙළෙන්දෙක් ඊබන් වෙත පැමිණ ජර්මානු සමාගමක් වන Hoffschlaeger & Stapenhorst සඳහා වෙළඳපොළක් පිහිටුවූහ.[29] 1863 දී සමාගම බංකොලොත් වූ විට, කැපෙල් පෘතුගීසි හිටපු තල්මසුන් දඩයම්කරුවෙකු වූ ඇන්ටන් ජෝස් ඩි බ්‍රම් සමඟ හවුල් වී කොප්රා වෙළඳ සමාගමක් පිහිටුවීය: Capelle & Co.[30] 1873 දී, සමාගම එහි මූලස්ථානය ජලූයිට් වෙත ගෙන ගියේය. එය දකුණු රාලික් දාමයේ ප්‍රමුඛ ප්‍රධානියා සහ බලගතු ඉරොයිජ් වූ කබුවාගේ වාසස්ථානය විය.[31] 1870 ගණන්වලදී, ජර්මනිය, හවායි, නවසීලන්තය සහ එක්සත් ජනපදයෙන් පැමිණි විවිධ සමාගම් මාෂල් දූපත්වල කොප්රා වෙළඳාමේ නිරත විය.[32] 1885 වන විට, ජර්මානු සමාගම් වන Hernsheim & Co. සහ Deutsche Handels- und Plantagen-Gesellschaft Der Südsee Inseln zu Hamburg වෙළඳාමෙන් තුනෙන් දෙකක් පාලනය කළේය.[33]

මාෂල් දූපත් වැසියන් සහ බටහිර ජාතීන් අතර ඇති වූ සම්බන්ධතා හේතුවෙන් ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා, සරම්ප, සිපිලිස් සහ ටයිෆස් උණ ඇතුළු බටහිර රෝගවල මාරාන්තික පැතිරීම් ඇති විය.[34] මත්පැන් සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි වීම නිසා සමහර මාෂල් දූපත් ප්‍රජාවන් තුළ සමාජ ගැටලු ඇති විය.[35] දූපත් කිහිපයක ප්‍රතිවාදී ඉරොයිජ්වරුන් අතර ඇති වූ ගැටුම්වලදී ගිනි අවිවලින් ගැටුම් ඇති විය.[36]

ජර්මානු ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය

[සංස්කරණය]
1886 දී ජලුයිට් අටෝල් හි ජර්මානු යටත් විජිත පරිපාලන ගොඩනැගිල්ල

1875 දී, බ්‍රිතාන්‍ය සහ ජර්මානු රජයන් බටහිර පැසිෆික් සාගරය බලපෑම් කලාපවලට බෙදීම සඳහා රහසිගත සාකච්ඡා මාලාවක් පැවැත්වීය. ජර්මානු කලාපයට මාෂල් දූපත් ද ඇතුළත් විය.[37] 1878 නොවැම්බර් 26 වන දින, ජර්මානු අධිරාජ්‍යයට රාලික් දාමයේ "වඩාත්ම වාසිදායක ජාතිය" තත්ත්වය ලබා දීම සඳහා ප්‍රධානීන් සමඟ ගිවිසුම් සාකච්ඡා ආරම්භ කිරීමට එස්එම්එස් ඇරියැඩ්නි ජර්මානු යුද නෞකාව ජලූයිට්හි නැංගුරම් ලෑවේය. සාකච්ඡාවල දෙවන දිනයේදී, කපිතාන් Bartholomäus von Werner (de) සිය මිනිසුන්ට හමුදා ප්‍රදර්ශන පැවැත්වීමට නියෝග කළේය. ඔහු පසුව පැවසුවේ "මීට පෙර එවැනි දෙයක් දැක නැති දූපත් වැසියන්ට, යුරෝපීයයන්ගේ බලය පෙන්වීමට" මෙය අදහස් කළ බවයි.[38] නොවැම්බර් 29 වන දින, ජලූයිට්හි ඉන්ධන පිරවුම්හලක් සහ දූපතේ වරාය නිදහසේ භාවිතා කිරීම සුරක්ෂිත කළ ගිවිසුමකට වර්නර් කබුවා සහ තවත් රාලික් දාමයේ ඉරොයිජ්වරුන් කිහිප දෙනෙකු සමඟ අත්සන් කළේය.[39][40]

1885 අගෝස්තු 29 වන දින, ජර්මානු ව්‍යාපාරික අවශ්‍යතා විසින් නැවත නැවතත් කරන ලද ඉල්ලීම්වලින් පසුව, ජර්මානු චාන්සලර් ඔටෝ වොන් බිස්මාර්ක් මාෂල් දූපත් ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ලෙස ඈඳා ගැනීමට අවසර දුන්නේය.[41][42] ඔක්තෝබර් 13 වන දින, නෝටිලස් ජර්මානු නෞකාව පාලනය භාර ගැනීමට ජලූයිට්හි නැංගුරම් ලෑවේය.[43] ඔක්තෝබර් 15 වන දින, ඉරොයිජ් කබුවා, ලෝක්, නෙලු, ලගජිම් සහ ලවුනා ජර්මානු කොන්සියුලර් කාර්යාලයේදී ජර්මානු සහ මාෂල් භාෂාවෙන් ආරක්ෂණ ගිවිසුමකට අත්සන් කළහ. මාෂල් පෙළෙහි ප්‍රධානීන් පස් දෙනා අතර තරාතිරමක් වෙන්කර හඳුනා නොතිබුණද, ජර්මානු පෙළ කබුවා සහ ලෝක් අතර පැවති ප්‍රධාන ප්‍රධානියා පිළිබඳ ආරවුල නොතකා, කබුවා මාෂල් දූපත්හි රජු ලෙස පිළිගත්තේය.[44] ජර්මානු නාවික භටයන් පිරිසක් ජලූයිට් හරහා ජර්මානු අධිරාජ්‍යයේ කොඩිය එසවූ අතර, මාෂල්හි තවත් දූපත් හතක ද එවැනිම උත්සව පැවැත්වූහ.[43] කෙසේ වෙතත්, 1886 මැද භාගයේදී ජර්මානු නාවික හමුදාවේ බලහත්කාරයට තර්ජනය කරන තුරු ඇමරිකානු ගැති ඉරොයිජ්වරුන් කිහිප දෙනෙක් ජර්මානු ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය පිළිගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[45] 1886 අප්‍රේල් මාසයේ ඇන්ග්ලෝ-ජර්මානු ප්‍රකාශනවලින් පසුව, නවුරූ 1888 දී මාෂල් දූපත්හි ජර්මානු ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයට ඇතුළත් කරන ලදී.[46]

ජර්මානු වාණිජ අවශ්‍යතා මඟින් ජාලුයිට් සමාගම නම් සමූපකාර සමාගමක් පිහිටුවා ගත් අතර, එය ජනපදයේ පරිපාලනයට මුදල් සැපයීමට වගකිව යුතු විය. මාෂලීස් කොප්රා වෙළඳාමෙන් තුනෙන් දෙකක් පාලනය කිරීමට අමතරව, සමාගමට වාණිජ බලපත්‍ර ගාස්තු සහ වාර්ෂික මහජන බද්දක් එකතු කිරීමේ බලය ද හිමි විය.[47] සමාගමට සියලු නව නීති සහ රෙගුලාසි පිළිබඳව උපදෙස් ලබා ගැනීමේ අයිතිය ද තිබූ අතර, සියලුම යටත් විජිත පරිපාලන කාර්ය මණ්ඩලය නම් කරන ලදී.[48] සමාගමේ බලපත්‍ර ගාස්තු සහ නෛතික වාසි නිසා ඇමරිකානු සහ බ්‍රිතාන්‍ය තරඟකාරීත්වය ඉවත් කර, ජර්මානු පැසිෆික් ජනපදවල ඒකාධිකාරයක් ඇති කළේය.[49] ජලූයිට් සමාගමට ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන රෙගුලාසි ඇන්ග්ලෝ-ජර්මානු ප්‍රකාශනවල නිදහස් වෙළඳ විධිවිධානය උල්ලංඝනය කිරීමක් ලෙස බ්‍රිතාන්‍ය රජය විරෝධය දැක්වීය.[50] 1906 මාර්තු 31 වන දින, ජර්මානු රජය සෘජු පාලනය භාරගෙන, මාෂල් දූපත් සහ නවුරූ ජර්මානු නව ගිනියාවේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයේ කොටසක් ලෙස නැවත සංවිධානය කළේය.[51]

ජපන් ජනවරම

[සංස්කරණය]
දකුණු මුහුදේ රජයේ ශාඛා කාර්යාලය, ජලුයිට්, 1932 පමණ

පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේ ආරම්භයේදී, 1914 සැප්තැම්බර් 29 වන දින අධිරාජ්‍ය ජපන් නාවික හමුදාව එනෙවෙටැක් සහ සැප්තැම්බර් 30 වන දින ජලූයිට් ආක්‍රමණය කළේය. ඔක්තෝබර් 3 වන දින ජලූයිට් හි වාඩිලාගැනීමේ බලකායක් ස්ථානගත කරන ලදී.[52] 1919 දී පැරිස් සාම සම්මේලනයේදී, සමකයට උතුරින් පිහිටි ජර්මනියේ පැසිෆික් ජනපද, ජාතීන්ගේ සංගමයේ පද්ධතිය යටතේ ජපන් දකුණු මුහුදු ජනවරම බවට පත් විය.[53][54] 1919 ජූනි 28 වන දින වර්සායිල්ස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමත් සමඟ ජර්මනිය මාෂල් දූපත් ජපානයට පවරා දුන්නේය.[55]

ජපන් නාවික හමුදාව 1914 අගභාගයේ සිට 1921 දක්වා දූපත් පාලනය කළේය. සිවිල් දකුණු සමුද්‍ර රජය (南洋廳, Nan'yō-chō) 1922 අප්‍රේල් මාසයේදී පලාවු හි සිය මූලස්ථානය පිහිටුවා ගත් අතර, දෙවන ලෝක සංග්‍රාමය දක්වා මාෂල් දූපත් පාලනය කළේය.[56] ජපන් සමීක්ෂණ තීරණය කළේ මාෂල් දූපත්හි වටිනාකම මූලික වශයෙන් උපායමාර්ගික බවයි, මන්ද ඒවා අනාගත දකුණට ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සලසන බැවිනි.[57][58] ජපන් යුගය තුළ මාෂල් දූපත් කොප්රා ප්‍රධාන නිෂ්පාදකයෙකු ලෙස ද පැවතුනි. එහිදී දකුණු සමුද්‍ර වෙළඳ සමාගම (南洋貿易会社, Nan'yō Bōeki Kaisha) ජලූයිට් සමාගමේ මෙහෙයුම් භාර ගෙන ජර්මානු යටත් විජිත යටිතල පහසුකම් මත පදනම් විය.[59] දකුණු මුහුදු ජනවරමේ අනෙකුත් කොටස් දැඩි ජපන් පදිංචිකරුවන් සිටි අතර, උතුරු මරියානා දූපත් සහ පලාවුහි ජනගහනය බහුතරයක් ජපන් ජාතිකයින් බවට පත් කළේය. නමුත් ජපන් යුගය පුරාම මාෂල් දූපත්වල ජපන් පදිංචිකරුවන් 1,000කට අඩු සුළුතරයක් ලෙස රැඳී සිටියේය. එයට හේතුව මෙම දූපත් ජපානයෙන් දුරස්ව තිබීම සහ මයික්‍රොනීසියාවේ සීමිතම ආර්ථික විභවයක් තිබීමයි.[60][61]

1944 දී ක්වාජලීන් සටන

1933 මාර්තු 27 වන දින, ජපානය ජාතීන්ගේ සංගමයෙන් ඉවත් වීමට සිය අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළ අතර, 1935 දී නිල වශයෙන් ඉවත් වුවද, දකුණු මුහුදු ජනවරමේ භූමිය පාලනය කිරීම දිගටම කරගෙන ගියේය.[62] ජපන් හමුදා සැලසුම්කරුවන් මුලින් මාෂල් දූපත් පුළුල් බලකොටුවක් සඳහා ඉතා දුරස්ථ හා ආරක්ෂිත නොවන බව සැලකූ නමුත්, ජපානය දිගු දුර බෝම්බ හෙලන යානා සංවර්ධනය කරන විට, මෙම දූපත් ඕස්ට්‍රේලියාව, බ්‍රිතාන්‍ය ජනපද සහ එක්සත් ජනපදයට පහර දීමට ඉදිරි කඳවුරක් ලෙස ප්‍රයෝජනවත් විය. 1939 සහ 1940 දී, නාවික හමුදාව ක්වාජලීන්, මලෝඑලැප් සහ වොට්ජේ දූපත්වල මෙන්ම ජලූයිට්හි ජල යානා පහසුකම්වල ද හමුදා ගුවන් තොටුපළවල් ඉදි කළේය.[63]

ශාන්තිකර යුද්ධය ආරම්භ වීමෙන් පසු, එක්සත් ජනපද ශාන්තිකර බලඇණිය 1942 පෙබරවාරි 1 වන දින ජලූයිට්, ක්වාජලීන්, මලෝඑලැප් සහ වොට්ජේ වෙත පහර දුන් මාෂල්ස්-ගිල්බර්ට්ස් වැටලීම් සිදු කළේය. ඒවා ජපන් භූමියට එල්ල කරන ලද පළමු ඇමරිකානු ගුවන් ප්‍රහාර විය.[64] ගිල්බට් සහ මාෂල් දූපත් මෙහෙයුම අතරතුර, එක්සත් ජනපදය 1944 ජනවාරි 31 වන දින මාෂල් දූපත් ආක්‍රමණය කළේය. ඇමරිකානුවන් එකවරම මජුරෝ සහ ක්වාජලීන් ආක්‍රමණය කළහ.[65] 1944 සරත් සෘතුවේ වන විට, ජලූයිට්, මලෝඑලැප්, මිලි සහ වොට්ජේ හැර, ඇමරිකානුවන් මාෂල් දූපත් සියල්ලම පාලනය කළහ.[66] ඇමරිකානු මෙහෙයුම මයික්‍රොනීසියාව හරහා රියුක්‍යු දූපත් දක්වා ඉදිරියට යන විට, ජපන් පාලනය යටතේ තිබූ දූපත් හතර සැපයුම්වලින් විසන්ධි වී ඇමරිකානු බෝම්බ ප්‍රහාරවලට ලක් විය. 1944 අගභාගයේදී හමුදා කඳවුරුවල සැපයුම් අවසන් වීමට පටන් ගත් අතර, එය කුසගින්නෙන් සහ රෝගවලින් ඉහළ මරණ සංඛ්‍යාවක් ඇති කිරීමට හේතු විය.[67]

එක්සත් ජනපද භාරකාර ප්‍රදේශය

[සංස්කරණය]
1946 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපද ඔපරේෂන් ක්‍රොස්රෝඩ්ස් පරමාණු බෝම්බ අත්හදා බැලීම ආරම්භ කිරීමට පෙර බිකිනි දූපත් වැසියන් බිකිනි අතොළුව වෙතින් බලහත්කාරයෙන් ඉවත් කරන ලදී.
එක්සත් ජනපදය මෙතෙක් සිදු කළ විශාලතම වායුගෝලීය න්‍යෂ්ටික අත්හදා බැලීම වන කාසල් බ්‍රාවෝ වෙතින් හතු වලාකුළක්

1947 දී, එක්සත් ජනපදය එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලය සමඟ ගිවිසුමකට එළඹුණු අතර, මාෂල් දූපත් ද ඇතුළත් මයික්‍රොනීසියාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ ශාන්තිකර දූපත්වල භාරකාර භූමි ප්‍රදේශය ලෙස පාලනය කිරීමට නියම විය.[68]

1946 සිට 1958 දක්වා, එය එක්සත් ජනපදය සඳහා ශාන්තිකර පරීක්ෂණ බිම් ලෙස සේවය කළ අතර, විවිධ දූපත්වල න්‍යෂ්ටික පරීක්ෂණ 67ක් සිදු කරන ස්ථානය විය.[69]

ඔපරේෂන් ක්‍රොස්රෝඩ්ස් පරමාණු බෝම්බ පරීක්ෂණය 1946 දී බිකිනි දූපතේ පදිංචිකරුවන් කිහිප දෙනෙකු බලහත්කාරයෙන් ඉවත් කිරීමෙන් පසු ආරම්භ විය.[70]

ලොව පළමු හයිඩ්‍රජන් බෝම්බය, "මයික්" යන සංකේත නාමයෙන්, 1952 නොවැම්බර් 1 (දේශීය දිනය) එනෙවෙටැක් දූපතේදී පරීක්ෂා කරන ලද අතර, එය කලාපයේ සැලකිය යුතු විකිරණශීලී දූෂණයක් ඇති කළේය.[71]

වසර ගණනාවක් පුරා, දූපත් 60කට වැඩි ප්‍රමාණයකින් එක් දූපතක් පමණක් එක්සත් ජනපද රජය විසින් පිරිසිදු කරන ලද අතර, න්‍යෂ්ටික හිමිකම් විනිශ්චය සභාව විසින් තක්සේරු කරන ලද ඩොලර් බිලියන 2ක වන්දි සඳහා දූපත් වැසියන් තවමත් බලා සිටිති. දූපත් තවමත් අධික විකිරණ මට්ටම්වලින් දූෂිතව පවතින බැවින්, බොහෝ දූපත් වැසියන් සහ ඔවුන්ගේ පරම්පරාව තවමත් පිටුවහල්ව ජීවත් වෙති.[72]

ක්වාජලීන් දූපතේ සැලකිය යුතු රේඩාර් ස්ථාපනයක් ඉදිකරන ලදී.[73]

ස්වාධීනත්වය

[සංස්කරණය]
විකිරණශීලී සුන්බුන් අඩංගු කිරීම සඳහා ඉදිකරන ලද රූනිට් ඩෝම්

1979 මැයි 1 වන දින, මාෂල් දූපත්වල විකාශනය වන දේශපාලන තත්ත්වය පිළිගැනීමක් ලෙස, එක්සත් ජනපදය මාෂල් දූපත්හි ව්‍යවස්ථාව සහ මාෂල් දූපත් සමූහාණ්ඩුවේ රජය පිහිටුවීම පිළිගත්තේය. මෙම ව්‍යවස්ථාව ඇමරිකානු සහ බ්‍රිතාන්‍ය යන දෙඅංශයේම ව්‍යවස්ථාපිත සංකල්ප ඇතුළත් කරයි.[74]

මාෂල් දූපත් සමූහාණ්ඩුව පිහිටුවීමෙන් පසු දේශීය හා ජාතික මැතිවරණ ගණනාවක් පවත්වා ඇත. ප්‍රතිසංස්කරණ වේදිකාවක් මත තරඟ කළ එක්සත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය, 1999 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කර, ජනාධිපති ධුරය සහ කැබිනට් මණ්ඩලයේ පාලනය ලබා ගත්තේය.[75]

1986 දී දූපත් එක්සත් ජනපදය සමඟ නිදහස් සංගමයක සංයුක්තයකට අත්සන් කළේය. 1990 දෙසැම්බර් 22 වන දින එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලයේ යෝජනා 683 යටතේ භාරකාරත්වය අවසන් කරන ලදී. 1999 වන තෙක් දූපත් වැසියන්ට ක්වාජලීන් දූපත ඇමරිකානු භාවිතය සඳහා ඩොලර් මිලියන 180, න්‍යෂ්ටික පරීක්ෂණ සඳහා වන්දි වශයෙන් ඩොලර් මිලියන 250, සහ සංයුක්තය යටතේ වෙනත් ගෙවීම් වශයෙන් ඩොලර් මිලියන 600ක් ලැබුණි.[76]

ව්‍යවස්ථාව තිබියදීත්, රජය බොහෝ දුරට ඉරොයිජ්වරුන් විසින් පාලනය විය. 1999 වන තෙක් දේශපාලන දූෂණ චෝදනා වලින් පසුව, අවිනීත රජය බලයෙන් පහ කරනු ලැබූ අතර, ඉමාටා කබුවා වෙනුවට සාමාන්‍ය පුරවැසියෙකු වූ කෙසයි නෝට් පත් කරන ලදී.[77]

එක්සත් ජනපදය විසින් නිපදවන ලද විකිරණශීලී පස් සහ සුන්බුන්, මාරාන්තික ප්ලූටෝනියම් ප්‍රමාණයක් ඇතුළුව, තැන්පත් කිරීම සඳහා රුනිට් දූපතේ රුනිට් ඩෝමය ඉදිකරන ලදී. අපද්‍රව්‍ය ස්ථානය පිරිහීම සහ විභව විකිරණශීලී කාන්දු වීම පිළිබඳව අඛණ්ඩව සැලකිලිමත් වේ.[78]

මාෂල්වරු 2008 ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලට ඇතුළත් වෙති.

2018 පෙබරවාරියේදී, මාෂල් දූපත් සිය ක්‍රිප්ටො මුදල් එහිම නීත්‍යානුකූල මුදල් ලෙස පිළිගත් ලොව පළමු රට බවට පත් විය.[79]

2020 ජනවාරියේදී, ආරම්භක ජනාධිපති අමතා කබුවාගේ පුත් ඩේවිඩ් කබුවා, මාෂල් දූපත්හි නව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. ඔහුගේ පූර්වගාමී හිල්ඩා හයින් ඡන්දයකින් පසුව එම තනතුර අහිමි විය.[80]

1980 ගණන්වල අගභාගයේ සිට, මාෂලීස් ජනතාව එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වී ඇති අතර, 2010 එක්සත් ජනපද සංගණනයට අනුව ආකැන්සාස්හි 4,000කට අධික පිරිසක් සහ හවායිහි 7,000කට අධික පිරිසක් සිටිති.[81]

ස්වාධීනත්වයෙන් පසුව, මාෂල් දූපත් හමුදා සහ වාණිජ අභ්‍යවකාශ අරමුණු සඳහා මිසයිල සහ රොකට් පරීක්ෂණ සහ දියත් කිරීම් සඳහා ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් දිගටම ඉටු කළේය. ස්පේස්එක්ස් ෆැල්කන් 1 රොකට් ගුවන් ගමන් පහම ක්වාජලීන් දූපතේ ඕමෙලෙක් දූපතේ සිදු කරන ලදී. ෆැල්කන් 1 හි සිව්වන දියත් කිරීම සාර්ථක වූ අතර, පුද්ගලිකව සංවර්ධනය කරන ලද, සම්පූර්ණයෙන්ම ද්‍රව ඉන්ධන සහිත දියත් කිරීමේ වාහනයක් කක්ෂයට ළඟා වූ ඉතිහාසයේ පළමු අවස්ථාව සනිටුහන් කළේය.[82]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ a b Weisler 2000, p. 113
  2. ^ Streck 1990, p. 256
  3. ^ Kirch & Weisler 1994, p. 292
  4. ^ Weisler 2000, pp. 113–114
  5. ^ Reséndez 2021, pp. 107–108
  6. ^ a b Finney 1998, p. 479
  7. ^ Hezel 1983, p. 92
  8. ^ Finney 1998, p. 475
  9. ^ Finney 1998, pp. 476–478
  10. ^ Finney 1998, p. 443
  11. ^ Hezel 1983, pp. 92–94
  12. ^ a b Fortune 2000, p. 287
  13. ^ Sharp 1960, pp. 11–13
  14. ^ Hezel 1983, p. 13
  15. ^ Sharp 1960, pp. 16–18
  16. ^ Sharp 1960, pp. 19–47
  17. ^ Hezel 1983, pp. 13–33
  18. ^ Sharp 1960, pp. 40–41
  19. ^ Hezel 1983, pp. 30–31
  20. ^ Sharp 1960, p. 39
  21. ^ Hezel 1983, p. 34
  22. ^ Sharp 1960, p. 152
  23. ^ Hezel 1983, pp. 63–64
  24. ^ a b Hezel 1983, pp. 64–65
  25. ^ a b Hezel 1983, p. 200
  26. ^ Beardslee, L. A. (1870). Marshall Group: North Pacific Islands. Washington D.C.: U.S. Bureau of Navigation: Hydrological Office. p. 3. February 24, 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය August 25, 2023.
  27. ^ Hezel 1983, pp. 200–209
  28. ^ Hezel 1983, pp. 219–220
  29. ^ Hezel 1983, pp. 210–211
  30. ^ Hezel 1983, p. 214
  31. ^ Hezel 1983, p. 215
  32. ^ Hezel 1983, p. 216
  33. ^ Hezel 2003, p. 46
  34. ^ Hezel 1983, p. 206
  35. ^ Hezel 1983, p. 292
  36. ^ Hezel 1983, pp. 293–303
  37. ^ Hezel 1983, pp. 300–301
  38. ^ Fitzpatrick 2022, pp. 303–304
  39. ^ Hezel 1983, pp. 298–299
  40. ^ Hezel 2003, p. 47
  41. ^ Fitzpatrick 2022, p. 306
  42. ^ Hezel 1983, p. 304
  43. ^ a b Hezel 1983, p. 305
  44. ^ Fitzpatrick 2022, pp. 307–308
  45. ^ Fitzpatrick 2022, p. 309
  46. ^ Firth 1978, p. 37
  47. ^ Hezel 2003, p. 48
  48. ^ Storr 2020, p. 86
  49. ^ Firth 1973, p. 25
  50. ^ Firth 1973, p. 26
  51. ^ Firth 1978, p. 39
  52. ^ Peattie 1992, p. 42
  53. ^ Hezel 2003, p. 155
  54. ^ Peattie 1984, p. 182
  55. ^ Purcell 1976, p. 195
  56. ^ Hezel 2003, p. 166
  57. ^ Hiery 1995, p. 132
  58. ^ Peattie 1984, p. 183
  59. ^ Purcell 1976, p. 210
  60. ^ Hiery 1995, p. 133
  61. ^ Peattie 1984, p. 197
  62. ^ Hezel 2003, pp. 207–208
  63. ^ Hezel 2003, p. 217
  64. ^ Peattie 1984, pp. 203–204
  65. ^ Peattie 1984, p. 205
  66. ^ Peattie 1984, p. 207
  67. ^ Peattie 1984, p. 208
  68. ^ Isenberg, David (1985). "Reconciling Independence and Security: The Long Term Status of the Trust Territory of the Pacific Islands". UCLA Pacific Basin Law Journal. 4 (1–2): 210. doi:10.5070/P841-2021926.
  69. ^ "Marshall Islands marks 71 years since start of U.S. nuclear tests on Bikini". Radio New Zealand (New Zealand English බසින්). 2017-03-01. 2019-01-16 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-01-16.
  70. ^ Goldberg, Walter M. (2018), "Domination of Pacific Islands in War and in the Nuclear Age", The Geography, Nature and History of the Tropical Pacific and its Islands, World Regional Geography Book Series (Cham: Springer International Publishing): pp. 157–180,
    doi:10.1007/978-3-319-69532-7_7
    ,
    ISBN 978-3-319-69531-0
    , http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-69532-7_7, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2024-07-25     
  71. ^ "What the First H-Bomb Test Looked Like". Time. 2020-09-20 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-08-26.
  72. ^ France-Press, Agence (March 1, 2014). "Bikini Atoll nuclear test: 60 years later and islands still unliveable". The Guardian. September 1, 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය August 22, 2017.
  73. ^ "Rising seas could threaten $1 billion Air Force radar site". cbsnews.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). October 18, 2016. 2019-01-16 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2019-01-16.
  74. ^ Michal, Edward J. (1993). "Protected States: The Political Status of the Federated States of Micronesia and the Republic of the Marshall Islands". The Contemporary Pacific. 5 (2): 303–332. ISSN 1043-898X. JSTOR 23699959.
  75. ^ Walsh, Julianne M (2001). "Marshall Islands". The Contemporary Pacific (ඉංග්‍රීසි බසින්). 13 (1): 211–216. doi:10.1353/cp.2001.0034. ISSN 1527-9464.
  76. ^ Keitner, Chimene; Reisman, W. Michael (2003–2004). "Free Association: The United States Experience". Texas International Law Journal. 39: 1.
  77. ^ Stege, Kristina E (2002). "Marshall Islands". The Contemporary Pacific (ඉංග්‍රීසි බසින්). 14 (1): 198–203. doi:10.1353/cp.2002.0033. ISSN 1527-9464.
  78. ^ "How the U.S. betrayed the Marshall Islands, kindling the next nuclear disaster". Los Angeles Times. November 10, 2019. November 14, 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය November 14, 2019.
  79. ^ Labriola, Monica C (2019). "Marshall Islands". The Contemporary Pacific. 31 (1): 170–179. ISSN 1043-898X. JSTOR 26776186.
  80. ^ "New president for Marshall Islands". RNZ. 6 January 2020. 18 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 August 2021.
  81. ^ "Encyclopedia of Arkansas". Encyclopedia of Arkansas. September 22, 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය April 27, 2022.
  82. ^ Berger, Eric (2021). Liftoff: Elon Musk and the desperate early days that launched SpaceX (First ed.). New York, NY: William Morrow, an imprint of HarperCollinsPublishers. p. 76. ISBN 978-0062979971.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=මාෂල්_දූපතේ_ඉතිහාසය&oldid=763713" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි