බොලිවියාවේ භූගෝලය
බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,[1] මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ.
රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,[2] එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.[3][4]
බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:
- නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;[5] මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි.
- රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ.
- ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6]
භූ විද්‍යාව
[සංස්කරණය]
බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත.
දේශගුණය
[සංස්කරණය]
බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ[7][8] ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ.
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු
- ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය.
- ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ.
- නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ.
- චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ.
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු
[සංස්කරණය]බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී.
බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]
අතිවිශාල විවිධත්වයක් ඇති ජීවීන් සහ පරිසර පද්ධති සහිත බොලිවියාව, "සමාන මනසක් ඇති මහා විවිධ රටවල" කොටසකි.[14]
මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 90–6,542 (අඩි 295–21,463) දක්වා විහිදෙන බොලිවියාවේ විචල්‍ය උන්නතාංශ, විශාල ජෛව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයකට ඉඩ සලසයි. බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ජෛව වර්ග හතරක්, පාරිසරික කලාප 32 ක් සහ පරිසර පද්ධති 199 කින් සමන්විත වේ. මෙම භූගෝලීය ප්‍රදේශය තුළ නොයෙල් කෙම්ප්ෆ් මර්කාඩෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, ටුනාරි ජාතික වනෝද්‍යානය, එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතය සහ කා-ඉයා ඩෙල් ග්‍රාන් චාකෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ඒකාබද්ධ කළමනාකරණ ස්වාභාවික ප්‍රදේශය වැනි ස්වාභාවික උද්‍යාන සහ රක්ෂිත කිහිපයක් ඇත.
බොලිවියාවේ බීජ ශාක විශේෂ 17,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති අතර, ඒවාට පර්ණාංග විශේෂ 1,200 කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, මාර්චන්ටියෝෆයිටා සහ පාසි විශේෂ 1,500 ක් සහ අවම වශයෙන් දිලීර විශේෂ 800 ක් ඇතුළත් වේ. ඊට අමතරව, ඖෂධීය ශාක විශේෂ 3,000 කට වඩා තිබේ. ගම්මිරිස් සහ මිරිස් ගම්මිරිස්, රටකජු, සාමාන්‍ය බෝංචි, යුකා සහ තල් විශේෂ කිහිපයක් වැනි විශේෂ සඳහා බොලිවියාව නිජබිම ලෙස සැලකේ. බොලිවියාව ස්වභාවිකවම අර්තාපල් වර්ග 4,000 කට වඩා නිපදවයි. 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්‍ය ලකුණු 8.47/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 21 වන ස්ථානයට පත්විය.[15]
බොලිවියාවේ සත්ව විශේෂ 2,900 කට වඩා ඇති අතර, ක්ෂීරපායින් 398 ක්, පක්ෂීන් 1,400 කට වඩා (ලෝකයේ දන්නා පක්ෂීන්ගෙන් 14% ක් පමණ, පක්ෂි විශේෂ අනුව හයවන වඩාත්ම විවිධත්වය සහිත රට වේ),[16] උභයජීවීන් 204 ක්, උරගයින් 277 ක් සහ මාළු 635 ක්, බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් බැවින්, මේ සියල්ල මිරිදිය මත්ස්‍යයන් වේ. ඊට අමතරව, සමනල වර්ග 3,000 කට වඩා සහ ගෘහස්ථ සතුන් 60 කට වඩා ඇත.
2020 දී බොලිවියාවේ නව සර්ප විශේෂයක් වන කඳු ෆර්-ඩි-ලාන්ස් වයිපර් සොයා ගන්නා ලදී.[17]
පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය
[සංස්කරණය]1990 ගණන්වල ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා විසින් ජල බෙදාහැරීමේ අංශයේ පෞද්ගලීකරණය ආපසු හැරවූ ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු 2006 දී පරිසර හා ජල අමාත්‍යාංශයක් නිර්මාණය කරන ලදී. 2009 දී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජලයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතියක් බවට පත් කරයි. 2010 ජූලි මාසයේදී බොලිවියාවේ මූලිකත්වයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය "ආරක්ෂිත හා පිරිසිදු පානීය ජලය සඳහා ඇති අයිතිය" "මූලික" ලෙස පිළිගනිමින් යෝජනාවක් සම්මත කළේය.[18]
2013 දී, පෘථිවි මාතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය සොබාදහමට මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි.[19]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Country Comparison :: Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 9 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 February 2014.
- ^ "The top 10 most biodiverse countries". Mongabay Environmental News. 21 May 2016. 19 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2021.
Several countries — Bolivia ... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s
- ^ Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023.
- ^ "Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia". Food Agriculture Organization of the United Nations.
- ^ "Lake Titicaca". UNESCO. 17 June 2005. 17 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 February 2014.
- ^ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 October 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data. 5: 180214. Bibcode:2018NatSD...580214B. doi:10.1038/sdata.2018.214. PMC 6207062. PMID 30375988.
- ^ "Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia" (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). itdg.org.pe. 8 March 2005 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
- ^ "Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). El Financiero. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
- ^ Bolivia Climate change, poverty and adaptation (PDF) (Report). Oxfam International. October 2009. 15 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 December 2018.
- ^ Rangecroft, Sally; Harrison, Stephan; Anderson, Karen; Magrath, John; Castel, Ana Paola; Pacheco, Paula (November 2013). "Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes". Ambio. 42 (7): 852–863. Bibcode:2013Ambio..42..852R. doi:10.1007/s13280-013-0430-6. ISSN 0044-7447. PMC 3790128. PMID 23949894.
- ^ Berkes, Fikret; Boillat, Sébastien (31 October 2013). "Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity" (PDF). Ecology and Society. 18 (4). doi:10.5751/ES-05894-180421. ISSN 1708-3087. 21 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 April 2019.
- ^ "Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes". World Bank. 1 March 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 December 2018.
- ^ "World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia". World Bank. 16 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 December 2018.
- ^ "Like Minded Megadiverse Countries" (PDF). 6 January 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 6 January 2014.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ "Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo" [Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Bolivia.com. 10 June 2009. 25 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 February 2014.
- ^ Aaliyah Harris (14 December 2020). "20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes". CNN. 2 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 January 2021.
- ^ "Bolivia's melting glaciers". 1 August 2020. 26 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Solon, Olivia (11 April 2011). "Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans". Wired. 12 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 February 2014.