Jump to content

බොලිවියාවේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

පූර්ව යටත් විජිත සමය

[සංස්කරණය]
ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)

වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.[1]

අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.[2] කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.[3][4]

ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.[5][6]

වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.[7]

1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය.

යටත් විජිත සමය

[සංස්කරණය]
යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක

ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.[8][9]

16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.[10] පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.[11] 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: Alto Peru) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,[12] එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.[13][14] නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය.

නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ

[සංස්කරණය]

නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය.

රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.

1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී.

සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය

පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.[15] මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය.

19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය.

නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.[16] 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.[17] එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.[18]

19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය.

20 වන සියවසේ මුල් භාගය

[සංස්කරණය]
බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)

20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.[19]

ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.[20][21][22]

1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය.

1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය.

ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය.

20 වන සියවසේ අග භාගය

[සංස්කරණය]
1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.

අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.[23]

එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.[24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.[25]

1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.[26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960).

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය

[සංස්කරණය]

1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.[28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.[29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.[31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32]

ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය.

1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය

[සංස්කරණය]

1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය.[34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය.

1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය.

2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය

[සංස්කරණය]

2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම.

2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය.

ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.

2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය

[සංස්කරණය]
හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්

ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.[36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.[37]

2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.[38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.[40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;[41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.[42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;[43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45]

හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46]

අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47]

අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020

[සංස්කරණය]

2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය.

මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,[49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55]

2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල
2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය

සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.[56][57] විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.[58][59] ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.[60][61] මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.[62][63][64][65][66] "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.[67][68]

2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.[69] නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.[70][71][72] මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.[73] OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.[74]

මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.[75][76]

ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය

[සංස්කරණය]

2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[77] 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.[69]

ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය

[සංස්කරණය]

2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.[78][79][80]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Fagan 2001, පිටු අංකය: 203.
  2. ^ Kolata 1993, පිටු අංකය: 145.
  3. ^ Kolata 1996, පිටු අංකය: [page needed].
  4. ^ "Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks". www.crystalinks.com. සම්ප්‍රවේශය 2025-05-16.
  5. ^ McAndrews, Timothy L.; Albarracin-Jordan, Juan; Bermann, Marc (1997). "Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia". Journal of Field Archaeology. 24 (1): 67–83. doi:10.2307/530562. ISSN 0093-4690. JSTOR 530562.
  6. ^ "Rise and Fall". Tiwanaku (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-05-16.
  7. ^ Kolata 1993, පිටු අංකය: [page needed].
  8. ^ Demos, John. "The High Place: Potosi". Common-place.org. 14 November 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
  9. ^ Demos, John. "The High Place: Potosi". Commonplace (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-05-16.
  10. ^ "Conquest in the Americas". Conquest in the Americas. MSN Encarta. 28 October 2009. http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 14 July 2013. 
  11. ^ "Bolivia – Ethnic Groups". Countrystudies.us. 29 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 August 2010.
  12. ^ Robins, Nicholas A.; Jones, Adam (2009). Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice. Indiana University Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-253-22077-6. 15 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.
  13. ^ "Rebellions". History Department, Duke University. 22 February 1999. 31 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
  14. ^ Stierman, Beth (2021-09-05). "Bartolina Sisa, a Bolivian heroine". The Chaco Fund (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-05-16.
  15. ^ Cavagnaro Orellana, Luis (2002). Albarracín: La portentosa Heroicidad. Archivo Regional de Tacna.
  16. ^ McGurn Centellas, Katherine (June 2008). For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia. Chicago. ISBN 978-0-549-56569-7. 15 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2015.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  17. ^ Portal Educabolivia (1 August 2014), Pérdidas territoriales de Bolivia, https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 May 2019 
  18. ^ "National Gallery: Bolivia | History Today". www.historytoday.com. 5 November 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2021.
  19. ^ Rabanus, David. "Background note: Bolivia". Bolivien-liest.de. 25 August 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
  20. ^ Osborne, Harold (1954). Bolivia: A Land Divided. London: Royal Institute of International Affairs.
  21. ^ History World (2004). "History of Bolivia". National Grid for Learning. 21 August 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 May 2006.
  22. ^ Forero, Juan (7 May 2006). "History Helps Explain Bolivia's New Boldness". The New York Times. 16 April 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2010. (PDF) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 මාර්තු 2009 at the Wayback Machine, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography
  23. ^ "Operation Condor on Trial in Argentina". Inter Press Service. 5 March 2013. 24 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 November 2019.
  24. ^ Grant, Will (8 October 2007). "CIA man recounts Che Guevara's death". BBC News. 27 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 January 2010.
  25. ^ "Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia". Foreign Relations of the United States. XXXI, South and Central America, Mexico. United States Department of State. 13 October 1967. XXXI: 172. 24 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019.
  26. ^ A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein
  27. ^ Boyd, Brian (20 January 2006). "Astroturfing all the way to No 1". The Irish Times. 26 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2010.
  28. ^ "1994 CIA World FactBook". 18 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 March 2010.
  29. ^ Sims, Calvin (1 July 1995). "INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 20 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 January 2017.
  30. ^ Ewing, Andrew; Goldmark, Susan (1994). "Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs". Viewpoint. World Bank. 11 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 January 2017.
  31. ^ "Historia de la República de Bolivia". 28 February 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 March 2010.
  32. ^ Kohl, Benjamin (2003). "Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos" (PDF). International Journal of Urban and Regional Research. 27 (2): 337. CiteSeerX 10.1.1.363.2012. doi:10.1111/1468-2427.00451. 8 February 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  33. ^ Lucero, José Antonio (2009). "Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes". In John Burdick; Philip Oxhorn; Kenneth M. Roberts (eds.). Beyond neoliberalism in Latin America?. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-61179-5.
  34. ^ "Ethnicity and Politics in Bolivia" (PDF). Ethnopolitics 4(3):269–297. September 2005. 24 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2013.
  35. ^ "Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia". The New York Times. 19 December 2005. 29 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  36. ^ "Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector". The New York Times. 2 May 2006. 23 June 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  37. ^ "Push for new Bolivia constitution". BBC News. 6 August 2006. 27 March 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 August 2010.
  38. ^ Carroll, Rory; Schipani, Andres (7 December 2009). "Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections". The Guardian. ISSN 0261-3077. 19 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
  39. ^ "Bolivia: New law backs President Evo Morales third term". BBC News. 21 May 2013. 11 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  40. ^ Carlos Montero; Catherine E. Shoichet (12 October 2014). "Evo Morales declares victory in Bolivian election". CNN. 17 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
  41. ^ "Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term". Deutsche Welle. 6 December 2018. 27 October 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
  42. ^ "Bolivia Says Goodbye to Term Limits". NACLA. 18 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
  43. ^ OAS (1 August 2009). "OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development". www.oas.org. 18 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2020.
  44. ^ "Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents". Council of Europe, Venice Commission. 6 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 September 2019.
  45. ^ "Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power". The Guardian. 3 December 2017. 4 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  46. ^ « Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.
  47. ^ "¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? | DW | 12.07.2019". Deutsche Welle. 3 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 November 2022.
  48. ^ Long, Guillaume. "What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission" (PDF). Center for Economic and Policy Research: 18. 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
  49. ^ "Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud". MercoPress. 15 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 June 2020.
  50. ^ Valdivia, Walter D.; Escobari, Diego (17 March 2020). "Bolivia's Electoral Fraud Reckoning". Project Syndicate. 8 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 June 2020.
  51. ^ "12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA". El Deber (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 25 October 2019. 15 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 June 2020.
  52. ^ Anatoly Kurmanaev; Maria Silvia Trigo (7 June 2020). "A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts". The New York Times. 7 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2020.
  53. ^ Weisbrot, Mark (18 September 2020). "Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia". The Guardian. ISSN 0261-3077. 18 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2020.
  54. ^ Greenwald, Glenn (8 June 2020). "The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times". The Intercept. 21 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2020.
  55. ^ Jordan, Chuck (4 September 2020). "Congress should investigate OAS actions in Bolivia". The Hill. 24 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2020.
  56. ^ Londoño, Ernesto (10 November 2019). "Bolivian Leader Evo Morales Steps Down". The New York Times. 1 January 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  57. ^ "Bolivia's president announces resignation". 14 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  58. ^ "TCP reconoce posesión de Jeanine Añez". www.paginasiete.bo. 11 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2019.
  59. ^ "What's next for Bolivia?". BBC News. 13 November 2019. 1 July 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2020.
  60. ^ * "Bolivian President Evo Morales resigns". BBC News. 11 November 2019. 25 November 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 March 2020.
  61. ^ * Fisher, Max (12 November 2019). "Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising". The New York Times. ISSN 0362-4331. 1 January 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 December 2019. But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives. ... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.
  62. ^ "Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari". Concejo Municipal de La Paz (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 21 January 2021. 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
  63. ^ "Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari". Correo del Sur (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
  64. ^ "Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH". Asociación Nacional de Prensa Boliviana (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 8 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
  65. ^ "Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín". La Razón. 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
  66. ^ "Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales". BBC News Mundo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2021.
  67. ^ Nick Estes (26 November 2019). "Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?". The Guardian. 26 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 October 2020.
  68. ^ Miranda, Boris (20 November 2020). "Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino". BBC News Mundo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 19 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
  69. ^ a b Ponce, Erick (18 February 2021). "¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?". Sopitas.com (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 19 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 February 2021.
  70. ^ "Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones". Deutsche Welle (යුරෝපීය ස්පාඤ්ඤ බසින්). 23 September 2020. 6 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 October 2020.
  71. ^ "Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine". La Razon (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 24 March 2020. 26 March 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2020.
  72. ^ "Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report". La Razon (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 25 March 2020. 26 March 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2020.
  73. ^ "La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre". infobae (යුරෝපීය ස්පාඤ්ඤ බසින්). 8 September 2020. 9 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 September 2020.
  74. ^ "ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales". www.paginasiete.bo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 14 April 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 October 2020.
  75. ^ "Morales aide claims victory in Bolivia's election redo". AP News. 19 October 2020. 20 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2020.
  76. ^ "How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out". The Guardian. 23 October 2020. 24 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 October 2020.
  77. ^ "Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year". France 24. 9 November 2020. 8 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 December 2022.
  78. ^ Ramos, Daniel (June 26, 2024). "Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace". Rueters. සම්ප්‍රවේශය June 26, 2024.
  79. ^ "Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested". Fox News. 26 June 2024.
  80. ^ "Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy". CNN. 26 June 2024.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=බොලිවියාවේ_ඉතිහාසය&oldid=748859" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි