Jump to content

නිකරගුවාවේ ජන විකාශනය

විකිපීඩියා වෙතින්
ජනගහනය[1][2]
වසර මිලියන
1950 1.3
2000 5.0
2021 6.9
ඇමරිකානු නිකරගුවානු පාසලේ නිකරගුවානු උසස් පාසල් සිසුන්

ජාන විද්‍යාව සහ අණුක ජීව විද්‍යාව සඟරාවේ 2014 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පර්යේෂණයකට අනුව, යුරෝපීය සම්භවය නිකරගුවාවේ වැසියන්ගෙන් 69% ක් තුළ ප්‍රමුඛස්ථානය ගන්නා අතර, අප්‍රිකානු සම්භවය 20% ක් අතර ප්‍රමුඛස්ථානය ගන්නා අතර, අවසාන වශයෙන් ස්වදේශික සම්භවය 11% ක් අතර ප්‍රමුඛස්ථානය ගනී.[3] "ඇමරිකාවේ ජන විකාශනයේ ජානමය සංරචක" පිළිබඳ ජපන් පර්යේෂණයකින් පෙන්නුම් කළේ, සාමාන්‍යයෙන්, නිකරගුවාවේ සම්භවය 58–62% යුරෝපීය, 28% ස්වදේශික ඇමරිකානු සහ 14% අප්‍රිකානු වන අතර, ඉතා කුඩා ආසන්න නැගෙනහිර දායකත්වයක් ඇති බවයි.[4] CIA ලෝක තොරතුරු පොතේ ජානමය නොවන දත්ත මගින් තහවුරු වන්නේ නිකරගුවාවේ 2016 ජනගහනයෙන් 5,966,798 ක් පමණ මෙස්ටිසෝ, 17% සුදු, 5% ස්වදේශික ඇමරිකානු සහ 9% කළු සහ අනෙකුත් ජාතීන් බවයි.[5] සංක්‍රමණ රටා වෙනස් වීමත් සමඟ මෙය උච්චාවචනය වේ. ජනගහනය 2013 වන විට 58% නාගරික වේ.[6]

අගනුවර වන මැනගුවා විශාලතම නගරය වන අතර, 2016 දී ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය 1,042,641 කි.[7] 2005 දී, පැසිෆික්, මධ්‍යම සහ උතුරු කලාපවල මිලියන 5 කට අධික ජනතාවක් සහ කැරිබියන් කලාපයේ 700,000 ක් ජීවත් වූහ.[8]

වර්ධනය වන විදේශික ප්‍රජාවක් ඇත.[9] ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් ව්‍යාපාර, ආයෝජන හෝ විශ්‍රාම ගැනීම සඳහා ලොව පුරා සිට, උදාහරණයක් ලෙස ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, කැනඩාව, තායිවානය සහ යුරෝපීය රටවලින් සංක්‍රමණය වෙති; බහුතරයක් මැනගුවා, ග්‍රැනඩා සහ සැන් ජුවාන් ඩෙල් සූර් හි පදිංචි වී ඇත.

බොහෝ නිකරගුවානුවන් විදේශයන්හි ජීවත් වෙති, විශේෂයෙන් කොස්ටාරිකාව, එක්සත් ජනපදය, ස්පාඤ්ඤය, කැනඩාව සහ අනෙකුත් මධ්‍යම ඇමරිකානු රටවල.[10][සත්‍යාපනය අසමත්]

2013 වන විට නිකරගුවාවේ ජනගහන වර්ධන වේගය 1.5% කි.[11] මෙය බටහිර අර්ධගෝලයේ ඉහළම උපත් අනුපාතිකයක ප්‍රතිඵලයකි:[තහවුරු කර නොමැත] 2017 වන විට 1,000කට 17.7කි.[12] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව එම කාලය තුළ මරණ අනුපාතය 1000කට 4.7ක් විය.[13]

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්

[සංස්කරණය]
අප්‍රිකානු-නිකරගුවානු මිනිසෙක්

නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් බහුතරය මෙස්ටිසෝවරුන්ගෙන් සමන්විත වන අතර, දළ වශයෙන් 69% ක් වන අතර, නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් 17% ක් සුදු ජාතිකයින් වේ,[14] ඔවුන්ගෙන් බහුතරය ස්පාඤ්ඤ සම්භවයක් ඇති අය වන අතර අනෙක් අය ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ඩෙන්මාර්ක හෝ ප්‍රංශ සම්භවයක් ඇති අය වෙති.

කළු ක්‍රියෝල්වරු

[සංස්කරණය]

නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් 9% ක් පමණ කළු ජාතිකයන් වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් රටේ කැරිබියානු (හෝ අත්ලාන්තික්) වෙරළ තීරයේ ජීවත් වෙති. කළු ජනගහනය බොහෝ දුරට සමන්විත වන්නේ කළු ඉංග්‍රීසි කතා කරන ක්‍රියෝල්වරුන්ගෙන් වන අතර ඔවුන් පලා ගිය හෝ නැව් සුන්බුන් වූ වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ; බොහෝ දෙනෙක් කැම්බල්, ගෝර්ඩන්, ඩවුන්ස් සහ හොඩ්ග්සන් වැනි වහලුන් රැගෙන ආ ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන්ගේ නම දරති. එක්සත් ජනපදය සමඟ ඔහුගේ සමීප සම්බන්ධතාවය නිසා බොහෝ ක්‍රියෝල්වරු සොමෝසාට සහාය දැක්වුවද, 1979 ජූලි මාසයේදී ඔවුන් සැන්ඩිනිස්ටා අරමුණට පෙළ ගැසුණු අතර, "බටහිරකරණයේ" නව අවධියකට සහ මනගුවාවෙන් මධ්‍යම පාලනය පැනවීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඉක්මනින්ම විප්ලවය ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[15] මිශ්‍ර බටහිර අප්‍රිකානු, කැරිබ් සහ අරවක් සම්භවයක් ඇති ජනතාවක් වන ගරිෆූනා කුඩා සංඛ්‍යාවක් සිටිති. 1980 ගණන්වල මැද භාගයේදී, රජය රටේ නැගෙනහිර අර්ධයෙන් සමන්විත සෙලායා දෙපාර්තමේන්තුව ස්වයං පාලන කලාප දෙකකට බෙදා මෙම කලාපයේ කළු සහ ආදිවාසී ජනතාවට ජනරජය තුළ සීමිත ස්වයං පාලනයක් ලබා දුන්නේය.

ආදිවාසී ජනගහනය

[සංස්කරණය]

ඉතිරි 5% නිකරගුවානුවන් ආදිවාසීන් වන අතර, රටේ මුල් වැසියන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. නිකරගුවාවේ පූර්ව-කොලොම්බියානු ජනගහනය බොහෝ ආදිවාසී කණ්ඩායම් වලින් සමන්විත විය. බටහිර කලාපයේ, නහුවාස් (නිකරාඕ ජනතාව) චොරොටෙගා ජනතාව සහ සබ්ටියාබාස් (මාරිබියෝස් හෝ හොකන් ෂියු ලෙසද හැඳින්වේ) වැනි අනෙකුත් කණ්ඩායම් සමඟ සිටියහ. නිකරගුවාවේ මධ්‍යම කලාපය සහ කැරිබියානු වෙරළ තීරය පුරාණ කාලයේ දකුණු ඇමරිකාවට සහ ඉන් පිටතට සංක්‍රමණය වූ මැක්‍රෝ-චිබ්චාන් භාෂා කණ්ඩායම් වූ ආදිවාසී ජනතාව විසින් වාසය කරන ලදී, ප්‍රධාන වශයෙන් දැන් කොලොම්බියාව සහ වෙනිසියුලාව ලෙස හැඳින්වේ.[16][17] මෙම කණ්ඩායම් අතර වර්තමාන මැටගල්පාස්, මිස්කිටෝස්, රාමාස් මෙන්ම සුමෝස් ලෙසද හැඳින්වෙන මායංනාස් සහ උල්වාස් ඇතුළත් වේ.[18][19]:20 19 වන සියවසේදී, සැලකිය යුතු ආදිවාසී සුළුතරයක් සිටි නමුත්, මෙම කණ්ඩායම බොහෝ දුරට සංස්කෘතික වශයෙන් මෙස්ටිසෝ බහුතරයට උකහා ගන්නා ලදී. ගරිෆූනා ද ප්‍රධාන වශයෙන් කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ සිටිති. ඔවුන් මිශ්‍ර අප්‍රිකානු සහ ආදිවාසී සම්භවයක් ඇති ජනතාවකි.[20]

භාෂා

[සංස්කරණය]
ඉංග්‍රීසි (ඉහළ), නිකරගුවානු ස්පාඤ්ඤ (මැද) සහ මිස්කිටෝ (පහළ) භාෂාවෙන් බ්ලූෆීල්ඩ්ස් භාෂාවෙන් පුවරුවක්

නිකරගුවානු ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට බොහෝ ස්වදේශීය බලපෑම් සහ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, සමහර නිකරගුවානුවන් කතා කරන විට /s/ /h/ සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමේ ප්‍රවණතාවක් ඇත. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව මුළු රටේම කතා කළත්, රට තුළ විශාල විවිධත්වයක් ඇත: වචන මාලාව, උච්චාරණ සහ වාචික භාෂාව නගර සහ දෙපාර්තමේන්තු අතර වෙනස් විය හැකිය.[21]

පළමු විශේෂ අධ්‍යාපන පාසල් ඔවුන් එකට ගෙන ආ විට 1970 සහ 1980 ගණන්වල බිහිරි දරුවන් අතර නිකරගුවානු සංඥා භාෂාව මතු වූ අතර, එහි මතුවීම භාෂාවක් නිර්මාණය වීම සෘජුවම නිරීක්ෂණය කිරීමේ අවස්ථාවක් ලෙස භාෂා විද්‍යාඥයින්ට විශේෂ උනන්දුවක් ඇති කළේය.[22][23][24]

කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ, ස්වදේශික භාෂා, ඉංග්‍රීසි පාදක ක්‍රියෝල් සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කෙරේ. මිස්කිටෝ ජනයා පළමු භාෂාවක් ලෙසත්, තවත් සමහර ස්වදේශික සහ අප්‍රිකානු පරම්පරාවෙන් පැවත එන ජනයා දෙවන, තෙවන හෝ සිව්වන භාෂාවක් ලෙසත් කතා කරන මිස්කිටෝ භාෂාව බහුලවම කතා කරන ස්වදේශික භාෂාව වේ. මායන්ග්නා සහ උල්වා යන ස්වදේශික මිසුමල්පන් භාෂා එකම නම් ඇති අදාළ ජනයා විසින් කතා කරනු ලැබේ. බොහෝ මිස්කිටෝ, මායන්ග්නා සහ සුමෝ ජනයා මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ද කතා කරන අතර විශාල බහුතරයක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ද කතා කරති. රාමා ජනතාව 2,000 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවෙන් දුසිම් තුනකටත් වඩා අඩු සංඛ්‍යාවක් ඔවුන්ගේ චිබ්චන් භාෂාව චතුර ලෙස කතා කරන අතර, සියලුම රාමාවරු පාහේ රාමා කේ ක්‍රියෝල් කතා කරන අතර අති බහුතරයක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරති. පසුගිය දශක තුන තුළ භාෂා විද්‍යාඥයින් භාෂාව ලේඛනගත කිරීමට සහ පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කර ඇත.[25]

විසිවන සියවසේ මුල් භාගයේදී හොන්ඩුරාස් සිට නිකරගුවාවට පැමිණි ආදිවාසී සහ අප්‍රිකානු පරම්පරාවෙන් පැවත එන ජනයාගෙන් පැවත එන ගරිෆූනා ජනතාව මෑතකදී ඔවුන්ගේ අරවාකන් භාෂාව පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කර ඇත. බහුතරයක් මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙසත්, ස්පාඤ්ඤ දෙවන භාෂාව ලෙසත් කතා කරති. බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේදී මදුරු වෙරළට ගෙන එන ලද වහල් අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන ක්‍රියෝල් හෝ ක්‍රියෝල් ජනතාව සහ යුරෝපීය, චීන, අරාබි සහ බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර ඉන්දියානු සංක්‍රමණිකයින් ද මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙසත් ස්පාඤ්ඤ දෙවන භාෂාව ලෙසත් කතා කරති.[26]

විශාලතම නගර

[සංස්කරණය]
 
නිකරගුවාව හි විශාලතම මහ නගර සභා
Anuario Estadístico 2015, pp. 50–53 (2016 ප්‍රක්ෂේපණ)
ස්ථානය දෙපාර්තමේන්තුව ජනගහණය
ලියොන්
ලියොන් 		1 මැනගුවා මැනගුවා 1,042,641 මසායා
මසායා
මාටගල්ප
මාටගල්ප
2 ලියොන් ලියොන් 206,264
3 මසායා මසායා 176,344
4 මාටගල්ප මාටගල්ප 158,095
5 ටිපිටපා මැනගුවා 140,569
6 චිනන්දෙගා චිනන්දෙගා 135,154
7 ජිනොටෙගා ජිනොටෙගා 133,705
8 ග්‍රනාඩා ග්‍රනාඩා 127,892
9 එස්ටෙලි එස්ටෙලි 126,290
10 පුවර්ටෝ කැබෙසාස් උතුරු කැරිබියන් වෙ.ස්.පා.ක 113,534

ආගම්

[සංස්කරණය]
ලියොන් ආසන දෙව්මැදුර, නිකරගුවාවේ ලෝක උරුම අඩවිවලින් එකක්

නිකරගුවාවේ සංස්කෘතිය තුළ ආගම සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කරන අතර එහි ව්‍යවස්ථාවෙන් එයට විශේෂ ආරක්ෂාවක් ලබා දී ඇත. ආගමික නිදහස (1939 සිට සහතික කර ඇත) සහ ආගමික ඉවසීම රජය විසින් නිල වශයෙන් ප්‍රවර්ධනය කරනු ලැබේ, නමුත් මෑත වසරවලදී, කතෝලික පල්ලිය සහ ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් පාලන තන්ත්‍රය විවෘත ගැටුමක පැටලී ඇත. පූජක පක්ෂයට (බිෂොප්වරුන් ඇතුළුව) හිරිහැර කිරීමට පොලිසිය භාවිතා කිරීම,[27] කතෝලික මාධ්‍ය ආයතන වසා දැමීම සහ පූජක පක්ෂයේ සාමාජිකයින් අත්අඩංගුවට ගැනීම (මැටගල්පා රදගුරු පදවියේ බිෂොප් රොලන්ඩෝ අල්වාරෙස් ඇතුළුව) යන චෝදනා දෙවැන්නාට එල්ල වී තිබේ.

නිකරගුවාවට නිල රාජ්‍ය ආගමක් නොමැත. කතෝලික බිෂොප්වරුන් වැදගත් රාජ්‍ය අවස්ථාවන් සඳහා ඔවුන්ගේ බලය ලබා දෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන අතර, ජාතික ගැටළු පිළිබඳ ඔවුන්ගේ ප්‍රකාශ සමීපව අනුගමනය කරනු ලැබේ. දේශපාලන අර්බුදකාරී අවස්ථාවන්හිදී තරඟ කරන පාර්ශ්වයන් අතර මැදිහත් වීමට ඔවුන්ට ආරාධනා කළ හැකිය.[28] 1979 දී, විමුක්ති දේවධර්මය වැළඳගත් පූජකයෙකු වන මිගෙල් ඩි'එස්කෝටෝ බ්‍රොක්මන්, සැන්ඩිනිස්ටාවරු බලයට පත් වූ විට රජයේ විදේශ අමාත්‍යවරයා ලෙස සේවය කළේය. විශාලතම නිකාය සහ සාම්ප්‍රදායිකව බහුතරයකගේ ආගම වන්නේ රෝමානු කතෝලික පල්ලියයි. එය 16 වන සියවසේදී ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයත් සමඟ නිකරගුවාවට පැමිණි අතර 1939 වන තෙක් ස්ථාපිත ඇදහිල්ල ලෙස පැවතුනි.

රෝමානු කතෝලිකයන් සංඛ්‍යාව පහත වැටෙමින් පවතින අතර, එවැන්ජලිකල් රෙපරමාදු කණ්ඩායම්වල සහ පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලියේ (LDS පල්ලිය) සාමාජිකත්වය 1990 ගණන්වල සිට වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී. නිකරගුවාවේ සැලකිය යුතු LDS මිෂනාරි උත්සාහයක් පවතී. දූත මණ්ඩල දෙකක් සහ LDS පල්ලියේ සාමාජිකයින් 95,768 ක් (ජනගහනයෙන් 1.54%) ඇත.[29] කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ ශක්තිමත් ඇන්ග්ලිකන් සහ මොරවියානු ප්‍රජාවන් ද ඇත, කලක් ජනාකීර්ණ මදුරු වෙරළ ජනපදයක් විය. එය සියවස් තුනකට ආසන්න කාලයක් බ්‍රිතාන්‍ය බලපෑම යටතේ පැවතුනි. රෙපරමාදු ආගම ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය සහ ජර්මානු යටත් විජිතවාදීන් විසින් ඇන්ග්ලිකන්වාදය සහ මොරවියානු පල්ලියේ ආකාරවලින් මදුරු වෙරළට ගෙන එන ලදී. 19 වන සියවසේදී නිකරගුවාවේ ඉතිරි ප්‍රදේශවලට වෙනත් ආකාරයේ රෙපරමාදු සහ අනෙකුත් ක්‍රිස්තියානි නිකායන් හඳුන්වා දෙන ලදී.

ජනප්‍රිය ආගම මිනිසුන් සහ දෙවියන් අතර මැදිහත්කරුවන් ලෙස සැලකෙන සාන්තුවරයන් වටා කැරකෙයි. මනගුවා අගනුවර සිට කුඩා ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් දක්වා බොහෝ ප්‍රදේශ, රෝමානු කතෝලික දින දර්ශනයෙන් තෝරාගත් අනුග්‍රාහක සාන්තුවරයන්ට වාර්ෂික උත්සව පවත්වමින් ගෞරව කරයි. බොහෝ ප්‍රජාවන්හි, අගෝස්තු මාසයේදී නගරය හරහා වර්ණවත්, බොහෝ විට කෝලාහල සහිත, දවස පුරා පෙරහැර දෙකකින් ගෞරව කරනු ලබන මනගුවාවේ ශාන්ත ඩොමිනික් (සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ) වැනි අනුග්‍රාහක සාන්තුවරයන්ගේ සැමරුම් වටා පොහොසත් පුරාවෘත්තයක් වර්ධනය වී ඇත. ජනතාව සඳහා නිකරගුවාවේ ආගමික දින දර්ශනයේ උච්චතම අවස්ථාව නත්තල් හෝ පාස්කු නොවේ, නමුත් දෙසැම්බර් මස මුලදී නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීම සඳහා කැප වූ උත්සව සතිය වන ලා පුරිසිමා වන අතර, එම කාලය තුළ කන්‍යා මරියතුමිය සඳහා විස්තීර්ණ පූජාසන නිවාස සහ සේවා ස්ථානවල ඉදිකරනු ලැබේ.[28]

සංක්‍රමණයේ ස්ථාවර ගලා ඒමත් සමඟ බුද්ධාගම වැඩි වී ඇත.[30]

18 වන සියවසේ සිට යුදෙව්වන් නිකරගුවාවේ ජීවත් වුවද, යුදෙව් ජනගහනය කුඩා වන අතර 2017 දී එය 200 කටත් වඩා අඩුය. මෙයින් 112 ක් සෙෆාර්ඩික් යුදෙව් සම්භවයක් ඇති බවට ප්‍රකාශ කළ මෑත කාලීන ආගමට හැරුණු අය වෙති.[31]

2007 වන විට, නිකරගුවාවේ පදිංචිකරුවන් 1,200 සිට 1,500 දක්වා ඉස්ලාම් ආගම ඇදහූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් සුන්නි ජාතිකයන් වන අතර ඔවුන් පදිංචි විදේශිකයන් හෝ පලස්තීනය, ලිබියාව සහ ඉරානය යන රටවලින් පැමිණි ස්වභාවික පුරවැසියන් හෝ කණ්ඩායම් දෙකෙන් පැවත එන්නන් වේ.[32]

සංක්‍රමණය

[සංස්කරණය]

එහි ජනගහනයට සාපේක්ෂව, නිකරගුවාව විශාල සංක්‍රමණ රැළි අත්විඳ නොමැත. 1995 ට පෙර නිකරගුවාවේ අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු රටවලින් හෝ වෙනත් රටවලින් පැමිණි සංක්‍රමණිකයින්ගේ සංඛ්‍යාව එහි මුළු ජනගහනයෙන් 1% ඉක්මවා නැත. 2005 සංගණනයෙන් පෙන්නුම් කළේ විදේශීය උපන් ජනගහනය 1.2% ක් වන අතර එය වසර 10 ක් තුළ 0.06% ක් පමණි.[8]

19 වන සියවසේදී, නිකරගුවාව යුරෝපයෙන් සුළු සංක්‍රමණ රැල්ලක් අත්විඳින ලදී. විශේෂයෙන්, ජර්මනිය, ඉතාලිය, ස්පාඤ්ඤය, ප්‍රංශය සහ බෙල්ජියම යන රටවලින් පැමිණි පවුල්, විශේෂයෙන් මධ්‍යම සහ පැසිෆික් කලාපයේ දෙපාර්තමේන්තු නිකරගුවාවට සංක්‍රමණය විය.

නිකරගුවාවේ සිරියානුවන්, ආර්මේනියානුවන්, යුදෙව් නිකරගුවානුවන් සහ ලෙබනන් ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත කුඩා මැද පෙරදිග-නිකරගුවානු ප්‍රජාවක් ද ඇත. මෙම ප්‍රජාව 30,000 ක් පමණ වේ. බොහෝ දුරට චීන ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත නැගෙනහිර ආසියානු ප්‍රජාවක් ඇත. චීන නිකරගුවානු ජනගහනය 12,000 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[33] චීන ජාතිකයන් 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී පැමිණි නමුත් 1920 ගණන් වන තෙක් සනාථ කර නොතිබුණි.

ඩයස්පෝරාව

[සංස්කරණය]

සිවිල් යුද්ධය නිසා බොහෝ නිකරගුවානුවන්ට තම රටින් පිටත ජීවිත ආරම්භ කිරීමට සිදුවිය. රැකියා අවස්ථා නොමැතිකම සහ දරිද්‍රතාවය හේතුවෙන් 1990 ගණන්වල සහ 21 වන සියවසේ පළමු දශකය තුළ බොහෝ දෙනෙක් සංක්‍රමණය වූහ. නිකරගුවා ඩයස්පෝරාවෙන් බහුතරයක් එක්සත් ජනපදයට සහ කොස්ටාරිකාවට සංක්‍රමණය වූහ. අද වන විට නිකරගුවාවේ වැසියන් හය දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක් මෙම රටවල් දෙකෙහි ජීවත් වෙති.[34]

ඩයස්පෝරාව නිසා නිකරගුවාවේ වැසියන් ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල, විශේෂයෙන් බටහිර යුරෝපයේ කුඩා ප්‍රජාවන් තුළ පදිංචි වී ඇත. ප්‍රංශය, ජර්මනිය, ඉතාලිය, ස්පාඤ්ඤය, නෝර්වේ, ස්වීඩනය සහ එක්සත් රාජධානිය යන රටවල කුඩා නිකරගුවාවේ ප්‍රජාවන් දක්නට ලැබේ. ඕස්ට්‍රේලියාවේ සහ නවසීලන්තයේ ද ප්‍රජාවන් පවතී. කැනඩාව, බ්‍රසීලය සහ ආර්ජන්ටිනාව මෙම ප්‍රජාවන්ගේ කුඩා කණ්ඩායම්වලට සත්කාරකත්වය සපයයි. ආසියාවේ ජපානය කුඩා නිකරගුවාවේ ප්‍රජාවකට සත්කාරකත්වය සපයයි.

නිවසේ ඇති දැඩි දරිද්‍රතාවය හේතුවෙන්, බොහෝ නිකරගුවාවේ වැසියන් දැන් එක්සත් ජනපද ඩොලරය එහි මුදල් ඒකකය ලෙස භාවිතා කරන අසල්වැසි එල් සැල්වදෝරයේ ජීවත් වන අතර වැඩ කරති.[35][36]

සෞඛ්‍ය සේවා

[සංස්කරණය]

පසුගිය දශක කිහිපය තුළ අනෙකුත් මධ්‍යම ඇමරිකානු ජාතීන්ට සාපේක්ෂව සම්පත් කාර්යක්ෂමව භාවිතා කිරීමත් සමඟ නිකරගුවාවේ සෞඛ්‍ය සේවා තවමත් එහි ජනගහනයේ විවිධ සෞඛ්‍ය අවශ්‍යතාවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ අභියෝගවලට මුහුණ දී ඇත.[37]

නිකරගුවා රජය තම පුරවැසියන් සඳහා විශ්වීය නිදහස් සෞඛ්‍ය සේවාවක් සහතික කරයි.[38] කෙසේ වෙතත්, වත්මන් බෙදාහැරීමේ ආකෘතිවල සීමාවන් සහ සම්පත් සහ වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ අසමාන බෙදාහැරීම නිකරගුවාවේ දුරස්ථ ප්‍රදේශවල, විශේෂයෙන් මධ්‍යම සහ අත්ලාන්තික් කලාපයේ ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් අතර අඛණ්ඩ ගුණාත්මක සත්කාර හිඟයට දායක වේ.[37] ප්‍රදේශවල ගතික අවශ්‍යතාවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම සඳහා, රජය ප්‍රජා පාදක වැළැක්වීමේ සහ ප්‍රාථමික වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර අවධාරණය කරන විමධ්‍යගත ආකෘතියක් අනුගමනය කර ඇත.[39]

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]

2005 දී වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 78.0% ක් වූ අතර එය මධ්‍යම ඇමරිකාවේ අඩුම සාක්ෂරතා අනුපාතයයි.[40]

නිකරගුවාවේ ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය නොමිලේ. පෞද්ගලික පාසල් පද්ධතියක් පවතින අතර, ඒවායින් බොහොමයක් ආගමික වශයෙන් අනුබද්ධ වන අතර බොහෝ විට වඩාත් ශක්තිමත් ඉංග්‍රීසි වැඩසටහන් ඇත.[41] 1979 වන විට, අධ්‍යාපන ක්‍රමය ලතින් ඇමරිකාවේ දුප්පත්ම එකක් විය.[42] 1980 දී අලුතින් තේරී පත් වූ සැන්ඩිනිස්ටා රජයේ පළමු ක්‍රියාමාර්ගවලින් එකක් වූයේ ද්විතීයික පාසල් සිසුන්, විශ්ව විද්‍යාල සිසුන් සහ ගුරුවරුන් ස්වේච්ඡා ගුරුවරුන් ලෙස යොදා ගනිමින් පුළුල් හා සාර්ථක සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක් පැවැත්වීමයි: එය මාස පහක් ඇතුළත සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 50.3% සිට 12.9% දක්වා අඩු කළේය.[43] මෙය සාක්ෂරතාවය, සෞඛ්‍ය සේවා, අධ්‍යාපනය, ළමාරක්ෂක, වෘත්තීය සමිති සහ ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ ක්ෂේත්‍රයන්හි ඔවුන්ගේ ජයග්‍රහණ සඳහා ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලැබූ මහා පරිමාණ වැඩසටහන් ගණනාවකින් එකකි.[44][45] සැන්ඩිනිස්ටාවරු විෂය මාලාවට වාමාංශික දෘෂ්ටිවාදාත්මක අන්තර්ගතයක් ද එක් කළ අතර එය 1990 න් පසු ඉවත් කරන ලදී.[46] 1980 සැප්තැම්බර් මාසයේදී යුනෙස්කෝව නිකරගුවාවට සෝවියට් සංගමයේ අනුග්‍රහය ලත් නදීෂ්ඩා කෘප්ස්කායා සම්මානය ප්‍රදානය කළේය.[47]

ලිංගභේද සමානාත්මතාවය

[සංස්කරණය]

ලතින් ඇමරිකාවේ රටවල් අතර නිකරගුවාවේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය ඉහළ මට්ටමක පවතී.[48] ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය සම්බන්ධයෙන් ගෝලීය ශ්‍රේණිගත කිරීම් සම්බන්ධයෙන්, ලෝක ආර්ථික සංසදය 2015 දී නිකරගුවාව දොළොස් වන ස්ථානයට ශ්‍රේණිගත කළේය,[48] සහ එහි 2020 වාර්තාවේ නිකරගුවාව පස්වන ස්ථානයට පත් වූ අතර උතුරු යුරෝපීය රටවලට පමණක් පිටුපසින් සිටියේය.[49]

කාන්තා අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම අරමුණු කරගත් කාන්තාවන්ට එරෙහි සියලු ආකාරයේ වෙනස්කම් කිරීම් තුරන් කිරීමේ සම්මුතිය අනුමත කළ ලතින් ඇමරිකාවේ සහ කැරිබියන් කලාපයේ බොහෝ රටවල් අතර නිකරගුවාවද විය.[50]

2009 දී, මානව හිමිකම් ඔම්බුඩ්ස්මන් කාර්යාලය තුළ ලිංගික විවිධත්වය සඳහා විශේෂ ඔම්බුඩ්ස්මන් තනතුරක් නිර්මාණය කරන ලදී. තවද, 2014 දී, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය සහ ලිංගික දිශානතිය මත පදනම් වූ වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරන ලදී.[51] කෙසේ වෙතත්, LGBTQ පුද්ගලයින්ට එරෙහිව වෙනස්කම් කිරීම බහුලව දක්නට ලැබේ, විශේෂයෙන් නිවාස, අධ්‍යාපනය සහ සේවා ස්ථානය තුළ.[52]

මානව සංවර්ධන වාර්තාව 2017 දී ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පිළිබඳ අසමානතා දර්ශකයේ (GII) රටවල් 160 න් 106 වන ස්ථානයට නිකරගුවාව ශ්‍රේණිගත කළේය. එය ප්‍රජනක සෞඛ්‍යය, බලගැන්වීම සහ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් යන ත්‍රිමාණයෙන් ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ අසමානතාවයන් පිළිබිඹු කරයි.[53]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  2. ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  3. ^ Mauro Salzano, Francisco; Sans, Mónica (2014). "Interethnic admixture and the evolution of Latin American populations". Genetics and Molecular Biology. 37 (1 (suppl)): 151–170. doi:10.1590/s1415-47572014000200003. PMC 3983580. PMID 24764751.
  4. ^ "Genomic Components in America's demography". 7 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය January 8, 2018.
  5. ^ "Nicaragua". CIA World Factbook. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
  6. ^ "Urban population (% of total)". World Bank. 2 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2015-06-26.
  7. ^ Anuario Estadístico 2015 (PDF) (Report). INIDE. February 2016. p. 52. 2017-12-15 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2017-12-01.
  8. ^ a b "VIII Censo de Poblacion y IV de Vivienda" (PDF). Instituto Nacional de Estadística y Censos (ස්පාඤ්ඤ බසින්). October 2005. 2007-08-24 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-07.
  9. ^ "Expatriates of Nicaragua". Nicaragua.com. 14 July 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-30.
  10. ^ Migration Information Source – El Salvador: Despite End to Civil War, Emigration Continues සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 පෙබරවාරි 2014 at the Wayback Machine. Migrationinformation.org. Retrieved on 2011-04-29.
  11. ^ "Population growth (annual %)". World Bank. 19 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2015.
  12. ^ "Nicaragua Birth rate - Demographics". www.indexmundi.com. 7 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2023.
  13. ^ "Crude death rate – the United Nations". UNData. 27 June 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2015.
  14. ^ "Nicaragua – People and Society". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  15. ^ Baracco, L (2005). "From Acquiescence to Ethnic Militancy: Costeno Responses to Sandinista Anti-Imperialist Nationalism". Nicaragua: The Imagining of a Nation. From Nineteenth-Century Liberals to Twentieth-Century Sandinistas. New York: Algora Publishing.
  16. ^ Zúñiga, Alejandro (11 January 2008). "Vestiges of Ancient Indigenous Language Still Found Today in Matagalpa's Northern Highlands". The Tico Times. 22 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  17. ^ Urban, Matthias. "¿La Costa Pacífica de América Central y América del sur Como Zona de Difusión Lexical?: Primeras Aproximaciones" (PDF). ALFAL 2014. 30 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  18. ^ "Indigenous peoples in Nicaragua". IWGIA. 27 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  19. ^ Pérez-Brignoli, Héctor; translated by Sawrey A., Ricardo B.; Sawrey, Susana Stettri de (1989). A Brief History of Central America (2nd ed.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0520060494.
  20. ^ "Garifuna". World Directory of Minorities and Indigenous Peoples. Minority Rights Group International. 19 June 2015. 28 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  21. ^ "Aqui Nicaragua Documentary, Program by Carlos Fernando Chamorro. Programa Inaugural de Aqui Nicaragua, Idiosincracia Nicaragüense" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). YouTube. 27 February 2008. 2021-10-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
  22. ^ "LADR About NSL". www.columbia.edu. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-24.
  23. ^ "Evolution: Library: Birth of a Language". www.pbs.org. 7 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-24.
  24. ^ Kocab, Annemarie; Senghas, Ann; Snedeker, Jesse (November 2016). "The emergence of temporal language in Nicaraguan Sign Language". Cognition (ඉංග්‍රීසි බසින්). 156: 147–163. doi:10.1016/j.cognition.2016.08.005. PMC 5027136. PMID 27591549.
  25. ^ "Turkulka". 27 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2015-04-23.
  26. ^ "Languages of Nicaragua". Ethnologue. 15 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
  27. ^ ACN (2022-05-24). "Nicaragua bishop on hunger strike to protest police harassment". ACN International (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-11-21.
  28. ^ a b Dennis, G. "Nicaragua: Religion". Country Studies. Library of Congress. 2 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-10-30.
  29. ^ "Nicaragua – Facts and Statistics". Mormon Newsroom. 28 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2017.
  30. ^ Con Todo el Poder de la Informmación – El Nuevo Diario – Managua, Nicaragua සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2011-05-13 at the Wayback Machine. Archivo.elnuevodiario.com.ni. Retrieved on 2011-04-29.
  31. ^ Dolsten, Josefin (2 August 2017). "Tiny Nicaraguan Community Doubles in Size as 112 Convert". Times of Israel. 30 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2021.
  32. ^ International Religious Freedom 2007 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 ජූලි 2008 at the Wayback Machine (Released October 2007, covers period of June 2006 to May 2007)
  33. ^ "Nicaragua: People groups". Joshua Project. 13 February 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-03-26.
  34. ^ "The Nicaragua case_M Orozco2 REV.doc" (PDF). 2011-05-11 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
  35. ^ "El Salvador inicia plan para regularizar a nicaragüenses residentes". El Nuevo Diario. May 18, 2011. July 6, 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය February 19, 2012.
  36. ^ Lazo, Flor (August 28, 2011). "Nicaragüenses se acogen a programa". La Prensa Gráfica. April 27, 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය February 19, 2012.
  37. ^ a b Angel-Urdinola D, Cortez R, Tanabe K. (2008). Equity, Access to Health Care Services and Expenditures on Health in Nicaragua. Health, Nutrition and Population of the World Bank.
  38. ^ Sequeira M, Espinoza H, Amador JJ, Domingo G, Quintanilla M, and de los Santos T. (2011). The Nicaraguan Health System. PATH.
  39. ^ Birn AE, Zimmerman S, Garfield R. (2000). To decentralize or not to decentralize, is that the question? Nicaraguan health policy under structural adjustment in the 1990s. International Journal of Health Services, 30, 111–28.
  40. ^ "National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. 2013-10-29 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2013-07-22.
  41. ^ Liu, D (2006-12-06). "Nicaragua's new gov't to enforce free education". CHINA VIEW. 2006-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
  42. ^ Gilbert, D. "Nicaragua: Education". Country Studies. Library of Congress. 2 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-02.
  43. ^ Hanemann, U. "Nicaragua's Literacy Campaign". UNESCO. July 3, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-02.
  44. ^ "Historical Background of Nicaragua". Stanford University. 22 April 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
  45. ^ "Nicaragua Pre-election Delegation Report". Global Exchange. September 30, 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
  46. ^ "Nicaragua."[permanent dead link] Encyclopedia Americana. Grolier Online. (200-11-20)සැකිල්ල:Date? [1][permanent dead link](subscription required)
  47. ^ Arrien, JB. "Literacy in Nicaragua" (PDF). UNESCO. 19 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2007-08-01.
  48. ^ a b Piper, Alan T. (May 2018). "An investigation into the reported closing of the Nicaraguan gender gap". Mpra Paper (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2018.
  49. ^ "Global Gender Gap Report" (PDF). Geneva: World Economic Forum. 2020. p. 9. 17 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
  50. ^ "Americas and the Caribbean". UN Women (ඉංග්‍රීසි බසින්). 29 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2018-11-27.
  51. ^ "Nicaragua's rainbow revolutionaries". Washington Blade: Gay News, Politics, LGBT Rights (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-12-18. 26 June 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-22.
  52. ^ "Nicaragua". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-22.
  53. ^ "Human development indices and indicators: 2018 statistical update" (PDF). 2018-09-19. doi:10.18356/9a42b856-en. S2CID 240203402. 21 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 November 2022. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=නිකරගුවාවේ_ජන_විකාශනය&oldid=735632" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි