ඩොමිනිකාවේ භූගෝලය සහ දේශගුණය
ඩොමිනිකා යනු වින්ඩ්වර්ඩ් දූපත් වල උතුරු දෙසින් පිහිටි කැරිබියන් මුහුදේ පිහිටි දූපත් ජාතියකි (එය සමහර විට ලීවර්ඩ් දූපත් වල දකුණු කෙළවර ලෙස සැලකේ). රටෙහි විශාලත්වය වර්ග සැතපුම් 289.5 (වර්ග කිලෝමීටර් 750) පමණ වන අතර එය දිග සැතපුම් 29 (කිලෝමීටර් 47) පමණ වන අතර පළල සැතපුම් 16 (කිලෝමීටර් 26) පමණ වේ.[1][2]
එහි සශ්‍රීක දර්ශන සහ විවිධ වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂ හේතුවෙන් "කැරිබියන් දූපතේ නේචර් අයිලන්ඩ්" ලෙස හැඳින්වෙන ඩොමිනිකාව බොහෝ දුරට වැසි වනාන්තරවලින් වැසී ඇති අතර එය ලොව දෙවන විශාලතම උණු දිය උල්පත වන බොයිලින් ලේක් හි නිවහන වේ.[2][3][4] එහි මායිම් තුළ පරිසර කලාප දෙකක් පිහිටා ඇත: වින්ඩ්වර්ඩ් අයිලන්ඩ්ස් තෙත් වනාන්තර සහ වින්ඩ්වර්ඩ් අයිලන්ඩ්ස් සෙරික්
ස්කෘබ්.[5] ලෙසර් ඇන්ටිලස් හි වඩාත්ම කඳුකරය, එහි ගිනිකඳු කඳු මුදුන් ලාවා ආවාටවල කේතු වේ, මේවායින් විශාලතම (උතුරේ සිට දකුණට) මෝර්න් ඔක්ස් ඩයිබල්ස්, මෝර්න් ඩයබ්ලොටින් (දිවයිනේ උසම මීටර් 1,447),[2] මෝර්න් පිටොන් තුනක් සහ මෝර්න් ඇන්ග්ලයිස්. මෝර්න් ට්‍රොයිස් පිටන්ස් ජාතික වනෝද්‍යානය ගිනිකඳු ලක්ෂණ සමඟ මිශ්‍ර වූ නිවර්තන වනාන්තරයකි;[6] එය 1995 අප්‍රේල් 4 වන දින ලෝක උරුම අඩවියක් ලෙස පිළිගැනිණි, එය වෙනත් කැරිබියන් දූපත් හතරක් සමඟ බෙදා ගනී.[7] රටේ ඊසාන දෙසින් පිහිටි කැලිබිෂි ප්‍රදේශයේ වැලි සහිත වෙරළ ඇත.[8] අවට දූපත් වල වඳ වී ගොස් ඇතැයි සැලකෙන සමහර ශාක සහ සතුන් තවමත් ඩොමිනිකාහි වනාන්තරවල දක්නට ලැබේ.[9] දිවයිනේ කැබ්රිට්ස් ජාතික වනෝද්‍යානය ඇතුළුව ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ කිහිපයක් මෙන්ම ගංගා 365 ක් ඇත. 2017 සුළි කුණාටුව මෙම සැලසුම් වෙනස් කර ඇතත්, වසර කිහිපයක් පුරා දිවයින පරිසර සංචාරක ගමනාන්තයක් ලෙස දිරිමත් කිරීමට රජය උත්සාහ කළේය.[2] රටෙහි 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 1.06/10ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 166 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[10]
ප්‍රාථමික ජනගහන මධ්‍යස්ථාන දෙකක් ඇත: රොසෝ අගනුවර (2011 දී වැසියන් 14,725 ක් සමඟ) සහ පෝර්ට්ස්මූත් (2011 දී වැසියන් 4,167 ක් සමඟ). ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථාන වෙරළ ආශ්‍රිතව පිහිටා ඇති අතර කඳුකර අභ්‍යන්තරය විරල ජනාකීර්ණ වේ.[2]
ඩොමිනිකා සුළි කුණාටු වලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වන්නේ දිවයින සුළි කුණාටු කලාපය ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති බැවිනි.[2] 1979 දී, ඩේවිඩ් සුළි කුණාටුව දිවයිනට 4 වන කාණ්ඩයේ සුළි කුණාටුවක් ලෙස පහර දුන් අතර, එය පුලුල්ව පැතිරුනු හා අතිශයින් හානි විය. 2007 අගෝස්තු 17 වන දින, එවකට 1 වන කාණ්ඩයේ සුළි කුණාටුවක් වූ ඩීන් සුළි කුණාටුව දිවයිනට පහර දුන්නේය. අධික වර්ෂාවත් සමඟ ඇති වූ නායයාමකින් ඔවුන්ගේ නිවස කුඩුපට්ටම් කිරීමෙන් මවක් සහ ඇගේ හත් හැවිරිදි දරුවා මිය යයි.[11] තවත් සිද්ධියකදී නිවසකට ගසක් කඩා වැටීමෙන් පුද්ගලයන් දෙදෙනෙකු තුවාල ලැබුවා. අගමැති රූස්වෙල්ට් ස්කෙරිට් ඇස්තමේන්තු කළේය නිවාස 100 ත් 125 ත් අතර ප්‍රමාණයකට හානි සිදුවී ඇති අතර කෘෂිකාර්මික අංශයට, විශේෂයෙන්ම කෙසෙල් වගාවට විශාල වශයෙන් හානි සිදුවී ඇත. 2015 අගෝස්තු මාසයේදී, නිවර්තන කලාපීය කුණාටුව එරිකා දිවයින පුරා පුළුල් ගංවතුර සහ නායයෑම් ඇති කළේය. බහුවිධ ප්‍රජාවන් ඉවත් කරන ලද අතර 30 දෙනෙකුට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.[12] ලෝක බැංකුව විසින් ඩොමිනිකා සඳහා සකස් කරන ලද වේගවත් හානි සහ බලපෑම් තක්සේරුවකට අනුව, කුණාටුවෙන් සිදු වූ මුළු හානිය හා අලාභය ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 484.82 ක් හෝ ඩොමිනිකාහි වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 90% කි.[13] 5 වන කාණ්ඩයේ මාරියා සුළි කුණාටුව 2017 දී දිවයිනට පහර දුන් අතර දළ වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 930 ක් හෝ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 226% ක අලාභයක් සිදු විය.[14]
සත්ව විශේෂ
[සංස්කරණය]
සිසිරු ගිරවා (Amazona imperialis) ඩොමිනිකාවේ ජාතික පක්ෂියා වන අතර එහි කඳුකර වනාන්තරවලට ආවේණික වේ.[1] ඊට සම්බන්ධ විශේෂයක් වන ජැකෝ හෝ රතු ගෙල ගිරවා (A. arausiaca) ද ඩොමිනිකන් ආවේණික වේ.[1] කුරුල්ලන් දෙකම දුර්ලභ හා ආරක්ෂිත වේ, නමුත් සමහර වනාන්තර තවමත් සුළි කුණාටු වල දිගුකාලීන තර්ජනයට අමතරව දැව කැපීමෙන් තර්ජනයට ලක්ව ඇත.
ඩොමිනිකා අවම වශයෙන් සර්ප විශේෂ හතරක් සහ කටුස්සන් විශේෂ එකොළහක් වාර්තා කර ඇත. ඩොමිනිකා යනු වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ලෙසර් ඇන්ටිලියන් ඉගුවානා (Iguana delicatissima) හි අවසාන ප්‍රධාන බලකොටුවයි.[15]
ඩොමිනිකා කුරුල්ලන් විශේෂ 195 කට නිවහන වේ. ඩොමිනිකා හි හුදකලා පිහිටීම නිසා, මෙම සංඛ්‍යාව දකුණු ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන භූමියට ආසන්නව පිහිටා ඇති සහ පක්ෂි විශේෂ 472 ක් ඇති ට්‍රිනිඩෑඩ් වලට වඩා අඩුය.
ඩොමිනිකා දූපතේ කැරිබියන් මුහුදේ බොහෝ සෙටේෂියන් වාසස්ථාන වේ. විශේෂයෙන්ම ස්පර්ම් තල්මසුන් කණ්ඩායමක් වසර පුරා මෙම ප්‍රදේශයේ ජීවත් වේ. ප්‍රදේශයේ බහුලව දක්නට ලැබෙන අනෙකුත් කැටේසියන් අතරට ස්පිනර් ඩොල්ෆින්, පැන්ට්‍රොපිකල් පැල්ලම් සහිත ඩොල්ෆින් සහ බෝතල් නෝස් ඩොල්ෆින් ඇතුළත් වේ. මිනීමරු තල්මසුන්, ව්‍යාජ ඝාතක තල්මසුන්, පිග්මි ශුක්‍රාණු තල්මසුන්, කුරු ස්පර්ම් තල්මසුන්, රිසෝගේ ඩොල්ෆින්, සාමාන්‍ය ඩොල්ෆින්, අත්ලාන්තික් තිත් ඩොල්ෆින්, හම්ප්බැක් තල්මසුන් සහ බ්‍රයිඩ්ගේ තල්මසුන් ඇතුළත් වන්නේ අඩුවෙන් දැකිය හැකි සතුන්ය. මෙය තල්මසුන් නැරඹීමට උනන්දුවක් දක්වන සංචාරකයින් සඳහා ඩොමිනිකා ගමනාන්තයක් බවට පත් කරයි.
භෞමික ආරවුල්
[සංස්කරණය]ඩොමිනිකා පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය වෙනිසියුලාව සමඟ දිගුකාලීන ආරවුලක නියැලී සිටින්නේ ඉස්ලා ඩි ඒව්ස් (වචනාර්ථයෙන් කුරුළු දූපත, නමුත් ඇත්ත වශයෙන්ම ඩොමිනිකන් බලධාරීන් විසින් 'බර්ඩ් රොක්' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ),[2][16] කුඩා ඩොමිනිකා දූපතට බටහිරින් සැතපුම් 140ක් (කිලෝමීටර් 225ක්) දුරින් පිහිටි දූපතක් නිසාවෙනි.
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ a b c "Encyclopedia Britannica - Dominica". 12 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2019.
- ^ a b c d e f "The World Factbook - Dominica". CIA.gov. 22 September 2022. 24 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 September 2022.
- ^ "Between Two Reunions: Boiling Lake, 1988 to 2008 |". The Government of the Commonwealth of Dominica's Official Website. 21 January 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-27.
- ^ Thompson, Keith (2010). Life in the Caribbean. New Africa Press. p. 288. ISBN 978-9987160150. ASIN 9987160158. p.173.
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ "Morne Trois Pitons National Park by World Heritage Sites". Whc.unesco.org. 7 December 1997. 3 July 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-27.
- ^ St. Lucia (2004), Saint Kitts (1999), Hispaniola (Dominican Republic [1990]/Haiti [1982]) and Cuba (multiple).
- ^ "A Photo Tour of the Calibishie Coast". Calibishiecoast.com. 27 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2013-09-29.
- ^ Stephen Durand and Bertrand Jno. Baptiste, "Dominica" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine (Forestry, Wildlife and Parks Division).
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ Jonathan Katz (18 August 2007). "Hurricane Dean Gains Caribbean Strength". Forbes. Associated Press. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-18.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Dominica pleads for help as storm death toll tops 30". Yahoo News. 1 September 2015. 21 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2015-10-04.
- ^ "Rapid Damage and Impact Assessment: Tropical Storm Erika" (PDF). Government of Dominica. 25 September 2015. 5 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2015-10-04.
- ^ Handy, Gemma (25 September 2017). "Dominica grieves after Hurricane Maria". BBC News. 21 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2018.
- ^ van den Burg, Matthijs P.; Brisbane, Jeanelle L. K.; Knapp, Charles R. (14 October 2019). "Post-hurricane relief facilitates invasion and establishment of two invasive alien vertebrate species in the Commonwealth of Dominica, West Indies". Biological Invasions. 22 (2): 195–203. doi:10.1007/s10530-019-02107-5. eISSN 1573-1464. ISSN 1387-3547. S2CID 204460134.
- ^ Carlyle L. Mitchell; Edgar Gold; Dalhousie Ocean Studies Programme (1983). Fisheries Development in Dominica: An Assessment of the New Law of the Sea Implications and Strategies. Dalhousie Ocean Studies Programme, Dalhousie University. p. 41. ISBN 978-0-7703-0280-1.