Jump to content

ග්වාතමාලාවේ ජන විකාශනය

විකිපීඩියා වෙතින්
ග්වාතමාලාවේ ජනගහනය (1950–2010)[1]
2020 දී ජනගහන පිරමීඩය
සන්තියාගෝ අටිට්ලන් හි ට්සුටුජිල් මිනිසුන්

ග්වාතමාලාවේ ජනගහනය 17,608,483 (2021 ඇස්තමේන්තු) වේ.[2][3] 1900 දී 885,000 ක් පමණක් වූ මෙය 20 වන සියවස තුළ බටහිර අර්ධගෝලයේ වේගවත්ම ජනගහන වර්ධනය වේ.[4] ග්වාතමාල ජනරජයේ පළමු සංගණනය 1778 දී සිදු කරන ලදී.[5] 1778, 1880, 1893 සහ 1921 සඳහා සංගණන වාර්තා පරණ කඩදාසි ලෙස භාවිතා කරන ලද අතර ඒවායේ සංඛ්‍යානමය තොරතුරු සංරක්ෂණය කර ඇතත් තවදුරටත් නොපවතී.[6] සංගණන නිතිපතා කාල පරතරයන්හිදී සිදු කර නොමැත. 1837 සංගණනය එකල අපකීර්තියට පත් විය; සංඛ්‍යාලේඛනඥ ඩොන් ජෝස් ඩි ලා වැලේ ගණනය කිරීමක් කළේ 1837 දී ග්වාතමාලාවේ ජනගහනය 600,000 ක් වූ බවයි.[5] 1940 සංගණනය පුළුස්සා දමන ලදී.[7][6] ඉතිරි සංගණනවල දත්ත පහත ඓතිහාසික ජනගහන වගුවේ ඇත.

ඓතිහාසික ජනගහනය
සංගණනය ජනගහනය
1778 430,859[5]
1825 507,126[5]
1837 490,787[5]
1852 787,000[5]
1880 1,224,602[8]
1893 1,364,678[9]
1914 2,183,166[7]
1921 2,004,900[7]
1950 2,870,272[7]
1964 4,287,997[10]
1973 5,160,221[10]
1981 6,054,227[10]
1994 8,321,067[10]
2002 11,183,388[11]
2018 14,901,286

ග්වාතමාලාව දැඩි ලෙස මධ්‍යගත වී ඇත: ප්‍රවාහනය, සන්නිවේදනය, ව්‍යාපාර, දේශපාලනය සහ වඩාත්ම අදාළ නාගරික ක්‍රියාකාරකම් සිදුවන්නේ ග්වාතමාලාවේ අගනුවර වන [තහවුරු කර නොමැත] හි වන අතර එහි නාගරික ප්‍රදේශයේ ජනගහනය මිලියන 3 කට ආසන්න වේ.[12]

ග්වාතමාලාවේ ඇස්තමේන්තුගත මධ්‍යන්‍ය වයස අවුරුදු 20 ක්, පිරිමින් සඳහා 19.4 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා 20.7 ක් වේ.[12] ගෝතමාලාව ජනවිකාස වශයෙන් බටහිර අර්ධගෝලයේ ලාබාලතම රටවලින් එකක් වන අතර එය මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ සහ ඉරාකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට සාපේක්ෂව වේ. 2010 දී වයස අවුරුදු 15 ට අඩු ජනගහනයේ අනුපාතය 41.5% ක් වූ අතර, 54.1% ක් වයස අවුරුදු 15 ත් 65 ත් අතර වූ අතර, 4.4% ක් අවුරුදු 65 හෝ ඊට වැඩි විය.[13]

ඩයස්පෝරාව

[සංස්කරණය]
ඇන්ටිගුවා ග්වාතමාලාවේ ග්වාතමාලා කාන්තාවන්

ග්වාතමාලා ජාතිකයන් සැලකිය යුතු පිරිසක් තම රටෙන් පිටත ජීවත් වෙති. ග්වාතමාලා ඩයස්පෝරාවේ බහුතරය ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ පිහිටා ඇති අතර ඇස්තමේන්තු 480,665[14] සිට 1,489,426 දක්වා පරාසයක පවතී.[15] 1970 ගණන්වල සිට කැලිෆෝනියා, ඩෙලවෙයාර්, ෆ්ලොරිඩා, ඉලිනොයිස්, නිව් යෝර්ක්, නිව් ජර්සි, ටෙක්සාස්, රෝඩ් අයිලන්ඩ් සහ වෙනත් තැන්වල ග්වාතමාලා ප්‍රජාවන්ගේ වර්ධනයට එක්සත් ජනපදයට සංක්‍රමණය වීම හේතු වී තිබේ.[16] කෙසේ වෙතත්, 2019 ජූලි වන විට, එක්සත් ජනපදය සහ ග්වාතමාලාව ග්වාතමාලාවෙන් සංක්‍රමණය සහ සරණාගතයින් සීමා කිරීම සඳහා ගිවිසුමක් අත්සන් කළහ.[17]

ඇතැම් රටවල් සඳහා විදේශයන්හි ජීවත් වන ග්වාතමාලා ජාතිකයින් සංඛ්‍යාව පිළිබඳ ඇස්තමේන්තු පහත දැක්වේ:

රට 2019
 එක්සත් ජනපද 1,070,743
 මෙක්සිකෝව 44,178
 බෙලීස් 25,086
 කැනඩාව 18,398
 එල් සැල්වදෝරය 9,005
 ස්පාඤ්ඤය 7,678
 හොන්ඩූරස් 4,681
 ප්‍රංශය 3,296
 කොස්ටා රිකා 2,699
 ඉතාලිය 2,299
එකතුව 1,205,644
මූලාශ්‍රය: ඩේටෝස්මැක්‍රෝ.[18]

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්

[සංස්කරණය]
ග්වාතමාලාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2018 සංගණනය)[19]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ප්‍රතිශතය
ලැඩිනෝ
  
 56.01%
මායා
  
 41.66%
ෂින්කා
  
 1.77%
ඇෆ්‍රො-ගෝතමාලා
  
 0.19%
ගරිෆුනා
  
 0.13%
විදේශීය
  
 0.24%

ගෝතමාලාවේ විවිධ ජනවාර්ගික, සංස්කෘතික, වාර්ගික සහ භාෂාමය කණ්ඩායම් වාසය කරයි. ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (INE) විසින් පවත්වන ලද 2018 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 56% ක් මිශ්‍ර ආදිවාසී සහ යුරෝපීය උරුමයන් පිළිබිඹු කරන ලැඩිනෝ වේ.[20] ආදිවාසී ග්වාතමාලා ජාතික ජනගහනයෙන් 43.6% ක් වන අතර එය ලතින් ඇමරිකාවේ විශාලතම ප්‍රතිශතයන්ගෙන් එකකි, පේරු සහ බොලිවියාවට පමණක් පිටුපසින්. බොහෝ ආදිවාසී ග්වාතමාලා ජාතිකයින් (ජාතික ජනගහනයෙන් 41.7%) මායා ජනතාවගෙන් සමන්විත වේ, එනම් කිචේ (මුළු ජනගහනයෙන් 11.0%), ක්'එක්චි (8.3%), කක්චිකෙල් (7.8%), මාම් (5.2%) සහ "වෙනත් මායා" (7.6%). ජාතික ජනගහනයෙන් 2% ක් මායා නොවන ආදිවාසී ජනතාව වේ. ජනගහනයෙන් 1.8% ක් ෂින්කා (මෙසෝඇමරිකානු) වන අතර ජනගහනයෙන් 0.1% ක් ගරිෆූනා (අප්‍රිකානු/කැරිබ් මිශ්‍ර) වේ.[20] "කෙසේ වෙතත්, ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරීන් ස්වදේශික සංඛ්‍යාව සියයට 61 ට ආසන්න බව පවසති."[21]

යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති සුදු ගෝතමාලානුවන්, ක්‍රියෝලෝ ලෙසද හැඳින්වේ, ග්වාතමාලානු සංගණනයේදී ලැඩිනෝස් (මිශ්‍ර-ජාතිය) පුද්ගලයින්ගෙන් වෙනස් නොවේ.[20] බොහෝ දෙනෙක් ජර්මානු සහ ස්පාඤ්ඤ පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් වන අතර අනෙක් අය ඉතාලි, බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශ, ස්විස්, බෙල්ජියම්, ලන්දේසි, රුසියානු සහ ඩේන් ජාතිකයන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. නත්තල් ගස් සම්ප්‍රදාය ග්වාතමාලාව වෙත ගෙන ඒම සම්බන්ධයෙන් ජර්මානු පදිංචිකරුවන්ට ගෞරවය හිමි වේ.[22]

ජනගහනයට සැල්වදෝර ජාතිකයන් 110,000 ක් පමණ ඇතුළත් වේ. ප්‍රධාන වශයෙන් ශාන්ත වින්සන්ට්හි ආදිවාසී ජනයා සමඟ ජීවත් වූ සහ අන්තර් විවාහ වූ කළු අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන ගරිෆුනා, ප්‍රධාන වශයෙන් ලිවිංස්ටන් සහ පුවර්ටෝ බැරියෝස් හි ජීවත් වේ. අප්‍රිකානු-ගෝතමාලානුවන් සහ මුලටෝවරු ප්‍රධාන වශයෙන් කෙසෙල් වතු කම්කරුවන්ගෙන් පැවත එන්නෝ වෙති. ආසියානුවන් ද සිටිති, බොහෝ දුරට චීන සම්භවයක් ඇති නමුත් ලෙබනන් සහ සිරියානු සම්භවයක් ඇති අරාබිවරුන් ද සිටිති.[23]

භාෂා

[සංස්කරණය]
ග්වාතමාලාවේ භාෂා
භාෂා ප්‍රතිශතය
ස්පාඤ්ඤ
  
 69.9%
මායා
  
 29.6%
ඉංග්‍රීසි
  
 0.1%
වෙනත්
  
 0.2%
කිසිවක් නැත
  
 0.1%

ග්වාතමාලාවේ එකම නිල භාෂාව ස්පාඤ්ඤ භාෂාවයි.

විශේෂයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල මායා භාෂා විසි එකක් මෙන්ම මායා නොවන ස්වදේශික භාෂා දෙකක් ද කතා කෙරේ: රටට ආවේණික වූ ෂින්කා සහ කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ කතා කරන අරවාකන් භාෂාවක් වන ගරිෆූනා. 2003 භාෂා නීතියට අනුව, මෙම භාෂා ජාතික භාෂා ලෙස පිළිගැනේ.[24]

ස්වදේශික ඒකාබද්ධතාවය සහ ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]

20 වන සියවස පුරාවටම මායා භාෂා ග්වාතමාලා සමාජයට සහ අධ්‍යාපන ක්‍රමයට ඒකාබද්ධ කිරීමේ බොහෝ වර්ධනයන් සිදුවී ඇත. දේශපාලන හේතූන් මත ආරම්භ වූ මෙම ක්‍රියාවලීන් සමහර මායා භාෂා පුනර්ජීවනයට සහ රට තුළ ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය දියුණු කිරීමට උපකාරී වී ඇත.

ග්වාතමාලාවේ භාෂා සිතියම. "කැස්ටිලියානු" ප්‍රදේශ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නියෝජනය කරයි.

1945 දී, "ඉන්දියානු ගැටලුව" ජය ගැනීම සඳහා, ග්වාතමාලා රජය විසින් The Indigents ta National (NH) ආයතනය ආරම්භ කරන ලද අතර, එහි අරමුණ වූයේ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව වෙනුවට මායා දරුවන්ට ඔවුන්ගේ මව් භාෂාවෙන් සාක්ෂරතාවය ඉගැන්වීම, පසුව උකහා ගැනීම සඳහා භූමිය සකස් කිරීමයි. 1952 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සහාය ලැබුණු පළමු භාෂාවෙන් සාක්ෂරතාවය ඉගැන්වීම සැලකිය යුතු ලෙස ඉදිරියට ගියේ, ටෙක්සාස් හි ඩලස් හි පිහිටි SIL (ගිම්හාන භාෂා ආයතනය) ග්වාතමාලා අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය සමඟ හවුල් වූ විටය; වසර 2 ක් ඇතුළත, මායා භාෂාවලින් ලිඛිත කෘති රාශියක් මුද්‍රණය කර ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර, නව ගිවිසුම පරිවර්තනය කිරීමේදී විශාල දියුණුවක් සිදු කරන ලදී. ඊළඟ වසරවලදී, මායා සිසුන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට සංක්‍රමණය වීමට සහාය වීම සඳහා විශේෂ හෝඩියක් සොයා ගැනීම සහ ක්'එක්චි' ප්‍රදේශයේ ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය ඇතුළුව, ආදිවාසීන් ලැඩිනෝ[25] සමාජයට ඒකාබද්ධ කිරීමට තවදුරටත් උත්සාහයන් ගන්නා ලදී. 1965 දී ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ග්වාතමාලාවේ නිල භාෂාව බවට පත් වූ විට, මායා සිසුන් ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට සංක්‍රමණය වීම වේගවත් කිරීම සඳහා රජය ද්විභාෂා කැස්ටෙලානිසේෂන් වැඩසටහන සහ රේඩියෝෆොනික් පාසල් වැනි වැඩසටහන් කිහිපයක් ආරම්භ කළේය. නොදැනුවත්වම, ආදිවාසී භාෂාව භාවිතා කරමින් භාෂාව, විශේෂයෙන් නව හෝඩිය ඒකාබද්ධ කිරීමට ගත් උත්සාහයන්, පාසල්වල මායා භාෂා භාවිතා කිරීමට ආයතනවලට මෙවලම් ලබා දුන් අතර, මායා දරුවන්ගේ ඉගෙනීම වැඩිදියුණු කරන අතරම, ඔවුන් ස්පාඤ්ඤ පරිසරයක ඉගෙනීමට පමණක් සන්නද්ධ නොවීය. ඉතින්, 1980 දී ද්විභාෂා අධ්‍යාපනයේ අතිරේක ව්‍යාප්තියක් සිදු වූ අතර, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව චතුර ලෙස කතා කරන තෙක් දරුවන්ට ඔවුන්ගේ මව් භාෂාවෙන් ඉගැන්වීමට අවශ්‍ය වූ පර්යේෂණාත්මක වැඩසටහනක් නිර්මාණය කරන ලදී. නියමු වැඩසටහනේ සිසුන් ස්පාඤ්ඤ පමණක් පාලන පාසල්වල සිසුන්ට වඩා ඉහළ අධ්‍යයන ජයග්‍රහණ පෙන්නුම් කළ විට වැඩසටහන සාර්ථක විය. 1987 දී, නියමු වැඩසටහන අවසන් කිරීමට නියමිතව තිබූ විට, ග්වාතමාලාවේ ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

ආගම

[සංස්කරණය]
කැටඩ්‍රල් මෙට්‍රොපොලිටානා, ග්වාතමාලා නගරය

ග්වාතමාලා සමාජය පුරාම පාහේ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඉතා බලගතුයි, විශ්ව විද්‍යාව සහ සමාජ-දේශපාලන සංයුතිය යන දෙඅංශයෙන්ම. රෝමානු කතෝලික ආගම (යටත් විජිත යුගයේදී ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී) ආධිපත්‍යය දැරූ රට, දැන් ක්‍රිස්තියානි නිකායන් ගණනාවක බලපෑමට ලක්ව ඇත. රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විශාලතම පල්ලියේ නිකාය ලෙස පවතී, 2001 දී 55% ක් වූ ජනතාවගෙන් 2012 වන විට 47.9% දක්වා පහත වැටුණි (CID Gallup නොවැම්බර් 2001, සැප්තැම්බර් 2012). 2001–2012 කාලය තුළ, දැනටමත් බොහෝ රෙපරමාදු ජනගහනය ජනගහනයෙන් සියයට තිහක සිට 38.2% දක්වා වර්ධනය විය. ආගමික අනුබද්ධයක් නොමැති බව කියා සිටින අය 12.7% සිට 11.6% දක්වා අඩු විය. මෝමන්වරු සහ යුදෙව් ආගම, ඉස්ලාම් සහ බුද්ධාගමේ අනුගාමිකයින් ඇතුළුව ඉතිරි අය ජනගහනයෙන් සියයට 2 කට වඩා ලියාපදිංචි වීම දිගටම කරගෙන ගියහ.[26]

1960 ගණන්වල සිට, විශේෂයෙන් 1980 ගණන්වලදී, ග්වාතමාලාව රෙපරමාදු ආගමේ, විශේෂයෙන් එවැන්ජලිකල් ප්‍රභේදවල වේගවත් වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. ලතින් ඇමරිකාවේ [27] ලියාපදිංචි නොකළ පල්ලි රාශියක් ඇති,[28] ග්වාතමාලාව වඩාත් දැඩි එවැන්ජලිකල් ජාතිය ලෙස විස්තර කර ඇත, නමුත් බ්‍රසීලය[29] හෝ හොන්ඩුරාස් ග්වාතමාලාව තරම්ම එවැන්ජලිකල් විය හැකිය.

පසුගිය දශක දෙක තුළ, විශේෂයෙන් සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු, ග්වාතමාලාව මිෂනාරි ක්‍රියාකාරකම් ඉහළ ගොස් තිබේ. මෑත දශක කිහිපය තුළ, ප්‍රධාන වශයෙන් එවැන්ජලිකල් සහ පෙන්තකොස්ත ප්‍රභේදවල රෙපරමාදු නිකායන් කැපී පෙනෙන ලෙස වර්ධනය වී ඇත; ජනවාර්ගික මායා ජනගහනය අතර වර්ධනය විශේෂයෙන් ශක්තිමත් වන අතර, ගෝතමාලාවේ ජාතික එවැන්ජලිකල් ප්‍රෙස්බිටේරියන් පල්ලිය ස්වදේශික භාෂා ප්‍රෙස්බිටේරියන් 11 ක් පවත්වාගෙන යයි. පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලිය 1984 දී සාමාජිකයින් 40,000 සිට 1998 දී 164,000 දක්වා වර්ධනය වී ඇති අතර එය දිගටම ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතී.[30][31]

සැන් ඇන්ඩ්‍රෙස් එක්කූල් හි යටත් විජිත පල්ලියක්

ග්වාතමාලාවේ නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් පල්ලියේ වර්ධනය විශේෂයෙන් ශක්තිමත් වී ඇති අතර, පසුගිය වසර පහ තුළ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ආගමට හැරුණු අය සමඟ,[32][33][34][වඩා හොඳ මූලාශ්‍රයක් අවශ්‍යයි] බටහිර අර්ධගෝලයේ ඕතඩොක්ස් අනුගාමිකයින් වැඩිම ප්‍රතිශතයක් රටට ලබා දෙයි.[තහවුරු කර නොමැත]

කතෝලික විශ්වාසයේ අර්ථයට අනුකම්පා කරන විට ඇතැම් පිළිවෙත් කතෝලික උත්සව සහ නමස්කාරයට ඇතුළත් කරන සංස්කෘතික ක්‍රියාවලිය හරහා සාම්ප්‍රදායික මායා ආගම දිගටම පවතී.[35][36] සාම ගිවිසුම් යටතේ ස්ථාපිත කරන ලද සංස්කෘතික ආරක්ෂාවන්හි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දේශීය ආගමික පිළිවෙත් වැඩි වෙමින් පවතී.[තහවුරු කර නොමැත] සාම්ප්‍රදායික උත්සව සඳහා පහසුකම් සැලසීම සඳහා සෑම මායා නටබුන්කම පූජාසන සැපයීමේ ප්‍රතිපත්තියක් රජය විසින් ස්ථාපිත කර ඇත.

සංක්‍රමණය

[සංස්කරණය]

යටත් විජිත යුගයේදී ගෝතමාලාව ස්පාඤ්ඤයෙන් පමණක් සංක්‍රමණිකයන් (පදිංචිකරුවන්) ලබා ගත්තේය. පසුව, 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී යුරෝපයෙන් සංක්‍රමණ රැළි ග්වාතමාලාවට ලැබුණි. ප්‍රධාන වශයෙන් ජර්මනියෙන් පැමිණි මෙම සංක්‍රමණිකයන් ඇල්ටා වේරාපාස්, සකාපා, ක්වෙට්සාල්ටෙනැන්ගෝ, බජා වේරාපාස් සහ ඉසබල් යන ප්‍රදේශවල කෝපි සහ එනසාල් ෆින්කා ස්ථාපනය කළහ. ස්පාඤ්ඤය, ප්‍රංශය, බෙල්ජියම, එංගලන්තය, ඉතාලිය, ස්වීඩනය සහ වෙනත් රටවලින් ද අඩු ප්‍රමාණයකට ජනතාව පැමිණියහ.

ගෝතමාලාවට පැමිණි බොහෝ යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයින් දේශපාලනඥයන්, සරණාගතයින් සහ ව්‍යවසායකයින් මෙන්ම පදිංචි වීමට බලාපොරොත්තු වන පවුල් ද විය. 1950 වන තෙක් කොස්ටාරිකාවට පසුව වැඩිම සංක්‍රමණිකයන් පැමිණි මධ්‍යම ඇමරිකානු රට ග්වාතමාලාව වූ අතර අදටත් විශාල සංක්‍රමණිකයන් සංඛ්‍යාවක් පිළිගනු ලැබේ. 1890 ගණන්වල සිට නැගෙනහිර ආසියාවෙන් සංක්‍රමණ සිදුවී ඇත.[තහවුරු කර නොමැත] එසේම, පළමු ලෝක යුද්ධයෙන් පටන් ගෙන, යුදෙව් සංක්‍රමණ මගින් සංක්‍රමණික ජනගහනය ශක්තිමත් වෙමින් පවතී.[තහවුරු කර නොමැත]

විසිවන සියවසේ දෙවන භාගයේදී, ලතින් ඇමරිකානු සංක්‍රමණ ග්වාතමාලාව වෙත වැඩි විය, විශේෂයෙන් අනෙකුත් මධ්‍යම ඇමරිකානු රටවල්, මෙක්සිකෝව, කියුබාව සහ ආර්ජන්ටිනාව යන රටවලින් පැමිණි නමුත්, මෙම සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් තාවකාලිකව පමණක් රැඳී සිටියහ. එක්සත් ජනපදයේ ඔවුන්ගේ අවසාන ගමනාන්ත වෙත යාමට පෙර.[තහවුරු කර නොමැත]

රට 2019
 එල් සැල්වදෝරය 19,704
 මෙක්සිකෝව 18,003
 එක්සත් ජනපද 8,871
 නිකරගුවා 8,787
 හොන්ඩූරස් 8,608
 දකුණු කොරියාව 1,833
 ස්පාඤ්ඤය 1,354
 කොස්ටා රිකා 1,192
 කොලොම්බියාව 1,186
 බෙලීස් 904
එකතුව 80,421
මූලාශ්‍රය: ඩේටෝස්මැක්‍රෝ.[37]

සෞඛ්‍යය

[සංස්කරණය]

ලතින් ඇමරිකාවේ නරකම සෞඛ්‍ය ප්‍රතිඵල අතර ග්වාතමාලාව ඉහළම ළදරු මරණ අනුපාතිකයක් ඇති අතර කලාපයේ අඩුම ආයු අපේක්ෂාවන්ගෙන් එකකි.[38] එහි මිලියන 16 ක ජනතාව සඳහා වෛද්‍යවරුන් 16,000 ක් පමණ සිටින ග්වාතමාලාවේ, WHO විසින් නිර්දේශ කරන ලද වෛද්‍ය-පුරවැසි අනුපාතයෙන් අඩක් පමණ ඇත.[39] 1997 දී ග්වාතමාලා සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ග්‍රාමීය ජනගහනයෙන් 54% කට සෞඛ්‍ය සේවා ප්‍රවේශය පුළුල් කර ඇත.[40]

පෞද්ගලික හෝ පොදු ආයතනයක් හරහා සේවා බෙදා හැරීම කළමනාකරණය කරන්නේ කෙසේද යන්න සහ ලබා ගත යුතු මූල්‍යකරණ පරිමාණය පිළිබඳව එකඟ නොවන විවිධ දේශපාලන පරිපාලනයන්ගෙන් සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා විවිධ මට්ටම්වල සහාය ලැබී ඇත.[40] 2013 වන විට, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයට එහි වැඩසටහන් නිරීක්ෂණය කිරීමට හෝ ඇගයීමට මූල්‍යමය මාර්ග නොමැත.[40]

රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික යන දෙඅංශයෙන්ම මුළු සෞඛ්‍ය සේවා වියදම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6.4 සහ 7.3% අතර නියතව පවතී.[41][42] 2012 දී ඒක පුද්ගල සාමාන්‍ය වාර්ෂික සෞඛ්‍ය සේවා වියදම ඩොලර් 368 ක් පමණි.[42] සෞඛ්‍ය පද්ධතිය සමඟ සම්බන්ධ වන විට ග්වාතමාලාවේ රෝගීන් දේශීය ප්‍රතිකාර හෝ බටහිර වෛද්‍ය විද්‍යාව අතර තෝරා ගනී.[43]

2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ (GHI) ප්‍රමාණවත් දත්ත සහිත රටවල් 127 න් ග්වාතමාලාව 81 වන ස්ථානයේ සිටී. ග්වාතමාලාවේ GHI ලකුණු 18.8 ක් වන අතර එය මධ්‍යස්ථ කුසගින්නක් පෙන්නුම් කරයි.[44]

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]
ඇමරිකාවේ ආරම්භ කරන ලද සිව්වන විශ්ව විද්‍යාලය වන සැන් කාලෝස් විශ්ව විද්‍යාලයේ පුස්තකාලය.

ග්වාතමාලාවේ අධ්‍යාපනය බොහෝ දුරට ප්‍රසිද්ධියේ සපයනු ලැබේ, අරමුදල් සපයනු ලැබේ සහ මධ්‍යම රජය විසින් අධීක්ෂණය කරනු ලැබේ. ජාතික අධ්‍යාපන ප්‍රතිපත්තිය සහ විෂයමාලා සකස් කිරීම, ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අධීක්ෂණය සඳහා අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය වගකිව යුතුය. අධ්‍යාපනය පස් ස්ථර පද්ධතියකට බෙදා ඇති අතර එයට ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය, පසුව ද්විතීයික අධ්‍යාපනය සහ තෘතීයික අධ්‍යාපනය ඇතුළත් වේ, තාක්ෂණික පුහුණු මට්ටම අනුව. අධ්‍යාපනය ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උපදෙස් දෙනු ලැබේ, නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් ආදිවාසී ජනගහනයක් සිටින කලාපවල ඇමරින්ඩියන් භාෂාවලින් ද්විභාෂා අධ්‍යාපනයක් ලබා ගත හැකිය.[45] ග්වාතමාලාවේ මුළු විශ්ව විද්‍යාල පහළොවක් ඇත; එකක් රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික දහහතරකි. 1676 දී ආරම්භ කරන ලද යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි සැන් කාලෝස් යනු ග්වාතමාලාවේ පැරණිතම පශ්චාත්-ද්විතියික ආයතනය වන අතර ඇමරිකාවේ සිව්වන පැරණිතම ආයතනය වේ.[46]

ග්වාතමාලාව අධ්‍යාපනය සඳහා එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 3.2 ක් පමණ වැය කරයි.[47] කෙසේ වෙතත්, තරුණ සහභාගීත්වය අඛණ්ඩ අභියෝගයක් වී ඇත - විශේෂයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්හි.[48] ග්‍රාමීය ගුරුවරුන් සඳහා පුහුණුවක් නොමැතිකම ග්වාතමාලාවේ අඩු සාක්ෂරතා අනුපාත සඳහා ප්‍රධාන දායක සාධකයකි. කෙසේ වෙතත්, අධ්‍යාපනයේ සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් හේතුවෙන් වයස අවුරුදු 15 සහ ඊට වැඩි ජනගහනය අතර සාක්ෂරතා අනුපාත 2012 දී 74.5% සිට 2021 දී 83.3% දක්වා වැඩි වී ඇත.[49][50] මධ්‍යම කඳුකර කලාපය පුරා ප්‍රජාවන්හි ගුරුවරුන් පුහුණු කරන ළමා ආධාර, පුවෙබ්ලෝ අ පුවෙබ්ලෝ සහ පොදු බලාපොරොත්තුව වැනි සංවිධාන ද ළමුන් සඳහා අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල වැඩිදියුණු කිරීමට කටයුතු කර ඇත.

විශාලතම නගර

[සංස්කරණය]
 
ග්වාතමාලාව හි විශාලතම නගර
2018 සංගණනයට අනුව[51]
ස්ථානය දෙපාර්තමේන්තුව ජනගහණය
ග්වාතමාලා නගරය
ග්වාතමාලා නගරය
මික්ස්කෝ
මික්ස්කෝ 		1 ග්වාතමාලා නගරය ග්වාතමාලා 923,392 විලා නුවෙවා
විලා නුවෙවා
කොබන්
කොබන්
2 මික්ස්කෝ ග්වාතමාලා 463,019
3 විලා නුවෙවා ග්වාතමාලා 426,316
4 කොබන් ඇල්ටා වේරපාස් 212,047
5 ක්වෙට්සාල්ටෙනැන්ගෝ ක්වෙට්සාල්ටෙනැන්ගෝ 180,706
6 ජලපා ජලපා 159,840
7 එස්කුයින්ට්ලා එස්කුයින්ට්ලා 156,313
8 සැන් ජුවාන් සැකටෙපෙක්වෙස් ග්වාතමාලා 155,965
9 ජුටියාපා ජුටියාපා 145,880
10 පෙටාපා ග්වාතමාලා 129,124

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 6 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  2. ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  3. ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  4. ^ "Population Statistics". Populstat.info. 22 May 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2010.
  5. ^ a b c d e f Squier, E. G (1858). The States of Central America: Compromising Chapters on Honduras, San Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Guatemala, Belize, the Bay Islands, the Mosquito Shore, and the Honduras Inter-Oceanic Railway. Franklin Square, New York: Harper & Brothers. pp. 45, 49, 57. 17 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2020.
  6. ^ a b Platt, Lyman (1998). Census Records for Latin America and the Hispanic United States. Baltimore, MD: Genealogical Publishing Company. p. 38. ISBN 0806315555.
  7. ^ a b c d McCreery, David (1994). Rural Guatemala, 1760-1940. Stanford, CA: Stanford University Press. p. 346. ISBN 9780804723183.
  8. ^ Library of Congress., Census Library Project; Taeuber, Irene Barnes; United States, Bureau of the Census (1943). General censuses and vital statistics in the Americas: an annotated bibliography of the historical censuses and current vital statistics of the 21 American Republics, the American Sections of the British Commonwealth of Nations, the American Colonies of Denmark, France, and the Netherlands, and the American Territories and Possessions of the United States. Washington DC: U.S.G.P.O. p. 47. 4 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2020.
  9. ^ Loveman, Mara (2014). "Racial Classification and the State in Latin America". National Colors: Racial Classification and the State in Latin America. JStor: Oxford University Press. p. 33. ISBN 9780199337378.
  10. ^ a b c d Monaghan, John, ed. (2000). Supplement to the Handbook of the Middle American Indians, Volume 6: Ethnology. Austin, TX: University of Texas Press. p. 227. ISBN 9780292791787.
  11. ^ Holbrock, Mary (2016). Mayan Literacy Reinvention in Guatemala. Albuquerque, NM: University of New Mexico Press. p. 224. ISBN 9780826357236.
  12. ^ a b "CIA World Factbook, Guatemala". July 2011. 16 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2011.
  13. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 6 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  14. ^ The 2000 U.S. Census recorded 480,665 Guatemalan-born respondents; see Smith (2006)
  15. ^ Smith, James (April 2006). "DRC Migration, Globalisation and Poverty". 27 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2007.
  16. ^ "Migration Information Statistics". Migrationinformation.org. 9 June 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2010.
  17. ^ Semple, Kirk (28 July 2019). "The U.S. and Guatemala Reached an Asylum Deal: Here's What It Means". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2019.
  18. ^ "Guatemala - Emigrantes totales". Datosmacro (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 1 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2022.
  19. ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික <ref> ටැගය; censopoblacion.gt නමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි
  20. ^ a b c "Portal de Resultados del Censo 2018". Censopoblacion.gt. 8 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2022.
  21. ^ "Guatemala Minority Rights Group International, State of the World's Minorities and Indigenous Peoples 2013 - Guatemala, 24 September 2013". refworld. Minority Rights Group International. 24 September 2013. 15 September 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 August 2021.
  22. ^ "History of the Christmas Tree". 5 September 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  23. ^ Rodríguez, Luisa (29 August 2004) "Guatemala como residencia". 30 March 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2016.. prensalibre.com.
  24. ^ "Ley de Idiomas Nacionales, Decreto Número 19-2003" (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). El Congreso de la República de Guatemala. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 June 2007.
  25. ^ Heimberger, Janet L. Language and Ethnicity: Multiple Literacies in Context, Language Education in Guatemala. Bilingual Research Journal. Vol. 30, Issue 1, pp. 65–86, 2006.
  26. ^ Holland, Clifton L. "Public opinion polls on religious affiliation in Guatemala: 1990-2018" (PDF). Prolades.com. 24 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 April 2023 – via Rancho Colibri.
  27. ^ Shellnutt, Kate (17 May 2018). "Blessed Through Israel: How Guatemala's Evangelicals Inspired Its Embassy Move". Christianity Today. 8 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2022.
  28. ^ "Guatemala is the 'most evangelical' country in Latin America". Evangelical Focus. 7 March 2016. 8 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2022.
  29. ^ Balloussier, Anna Virginia (14 January 2020). "Evangélicos podem desbancar católicos no Brasil em pouco mais de uma década" [Evangelicals can beat Catholics in Brazil in just over a decade]. Folha de S.Paulo. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2022.
  30. ^ "List of Temples". The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 1 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2015.
  31. ^ "Quetzaltenango Guatemala Temple". Temples of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 6 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2015.
  32. ^ Jackson, Fr. Peter (13 September 2013). "150,000 Converts in Guatemala". Interview Transcript. Ancient Faith Radio. 13 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 May 2014.
  33. ^ "Orthodox Catholic Church of Guatemala". Orthodox Metropolis of Mexico. 2013. 7 May 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 May 2014.
  34. ^ Brandow, Jesse (27 August 2012). "Seminarian Witnesses "Explosion" of Orthodox Christianity in Guatemala". St. Vladimir's Orthodox Theological Seminary. 29 August 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 May 2014.
  35. ^ From Guatemala: the focolare, a school of inculturation සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 අගෝස්තු 2011 at the Wayback Machine. Focolare. 28 July 2011. Retrieved on 2 January 2012.
  36. ^ Duffey, Michael K Guatemalan Catholics and Mayas: The Future of Dialogue සංරක්ෂණය කළ පිටපත 18 ජූනි 2012 at the Wayback Machine
  37. ^ "Guatemala-Inmigración 2019". Datosmacro (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 10 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 May 2022.
  38. ^ Gragnolati, Michele; Marini, Alessandra (2003). "Health and poverty in Guatemala, Volume 1". Poverty and Inequality. The World Bank. 14 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  39. ^ "The Healthcare System in Guatemala". Naraneta crossing. 27 September 2012. 15 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  40. ^ a b c Pena, Christine Lao (2013), Improving Access to Health Care Services through the Expansion of Coverage Program (PEC): The Case of Guatemala, Universal Health Coverage Studies Series (UNICO), Washington, D.C., p. 7, http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/02/04/000425962_20130204103631/Rendered/PDF/750010NWP0Box30ge0Program0GUATEMALA.pdf 
  41. ^ "Health expenditure, total (% of GDP): Guatemala". The World Bank. 25 May 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  42. ^ a b "Countries: Guatemala". World Health Organization. 2012. 14 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  43. ^ Adams, Walter Randolph; Hawkins, John P. (2007). Health Care in Maya Guatemala: Confronting Medical Pluralism in a Developing Country. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press. pp. 4–10.
  44. ^ "Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank". Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-12-18.
  45. ^ "Constitución de Guatemala - Wikisource". es.wikisource.org (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 4 February 2024.
  46. ^ "Historia de la fundación de la Universidad de San Carlos de Guatemala" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 29 January 2022. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2024.
  47. ^ "World Bank Open Data". World Bank Open Data. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2024.
  48. ^ "Development + Cooperation: Guatemala's Social Problems - "Free - but still too expensive"". Development + Cooperation: D+C. 20 February 2016. 6 January 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2019.
  49. ^ Education (all levels) profile – Guatemala සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine. UNESCO Institute for Statistics. Retrieved on 2 January 2012.
  50. ^ "Guatemala" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 31 January 2024, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guatemala/#people-and-society, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2 February 2024 
  51. ^ "Guatemala: Departments". citypopulation.de. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2022.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=ග්වාතමාලාවේ_ජන_විකාශනය&oldid=733538" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි