Jump to content

එල් සැල්වදෝරයේ ඉතිහාසය

විකිපීඩියා වෙතින්

ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය

[සංස්කරණය]

ප්ලයිස්ටොසීන යුගයේදී එල් සැල්වදෝරයේ දැන් වඳ වී ගොස් ඇති මෙගාෆුනා විශේෂ වාසය කළ අතර, අලි ප්‍රමාණයේ යෝධ බිම් අලස එරිමෝතෙරියම්, රයිනෝසිරස් වැනි මික්සොටොක්සොඩන්, ගොම්ෆොතෙරේ (අලි-ඥාති) කුවිරෝනියස්, ග්ලිප්ටෝඩොන්ට් ග්ලිප්ටෝතෙරියම්, ලාමා හෙමියුචේනියා සහ ඉක්වස් කොන්වර්සිඩන්ස් අශ්වයා ඇතුළත් වේ.[1][2] බටහිර එල් සැල්වදෝරයේ දක්නට ලැබෙන නළා ගල් ලක්ෂ්‍ය මත පදනම්ව, පැලියෝඉන්දියානු යුගයේ සිට එල් සැල්වදෝරය මිනිසුන් විසින් අත්පත් කරගෙන ඇති බව පෙනේ.[3]

ප්‍රාග්-කොලොම්බියානු යුගය

[සංස්කරණය]

එල් සැල්වදෝරයේ පූර්ව-කොලොම්බියානු ශිෂ්ටාචාරය පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක දැනුම දුර්වලයි, මන්ද එහි ඉහළ ජනගහන ඝනත්වය සීමා කරන කැණීම් මෙන්ම විභව පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන ආවරණය කරන ගිනිකඳු පිපිරීම් නිසාය. මෙම දැනුම නොමැතිකම විශේෂයෙන් පූර්ව සම්භාව්‍ය යුගයට සහ ඊට පෙර කාලයට බලපායි.[4]

බටහිර එල් සැල්වදෝරයේ කැපී පෙනෙන පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථානයක් වන්නේ චල්චුවාපා වන අතර එය ක්‍රි.පූ. 1200 දී පමණ ප්‍රථම වරට ජනාවාස වූ අතර පූර්ව සම්භාව්‍ය යුගයේදී මායා ශිෂ්ටාචාරයේ පරිධියේ ප්‍රධාන නාගරික ජනාවාසයක් බවට පත් වූ අතර පිඟන් මැටි, ඔබ්සිඩියන්, කොකෝවා සහ හෙමාටයිට් වැනි වටිනා භාණ්ඩ වෙළඳාමට දැඩි ලෙස සම්බන්ධ විය. ක්‍රි.ව. 430 දී පමණ ගිනිකඳු පිපිරීමක් හේතුවෙන් ජනාවාසයට දැඩි ලෙස හානි සිදු වූ අතර, පසුව එය කිසි විටෙකත් එහි පෙර ප්‍රමුඛතාවය ලබා ගත්තේ නැත.[5] තවත් ප්‍රධාන පූර්ව-කොලොම්බියානු ජනාවාසයක් වන්නේ රටේ ඈත බටහිර දෙසින් පිහිටි කාරා සුසියා ය. එය මධ්‍යම පූර්ව-ක්ලැසික් ආරම්භයේදී ක්‍රි.පූ. 800 දී පමණ කුඩා ජනාවාසයක් ලෙස ආරම්භ වූ අතර, අග සම්භාව්‍ය (ක්‍රි.ව. 600–900) අතරතුර, කාරා සුසියා ප්‍රධාන නාගරික ජනාවාසයක් ලෙස මතු වූ අතර 10 වන සියවසේදී හදිසියේම විනාශ විය.[6]

ජෝයා ද සෙරන් හි ටෙමාස්කල්.

පිපිල් ජනතාව, නහුවා භාෂාව කතා කරන කණ්ඩායම් ක්‍රි.ව. 800 දී පමණ ඇනහුවාක් සිට සංක්‍රමණය වී එල් සැල්වදෝරයේ මධ්‍යම සහ බටහිර ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගත්හ.[7] නහුවා පිපිල් යනු එල් සැල්වදෝරයට පැමිණි අවසාන ආදිවාසී ජනතාවයි.[8] ඔවුන් තම භූමිය කුස්කටාන් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය "වටිනා ආභරණවල ස්ථානය" යන අර්ථය ඇති නවට් වචනයකි,[9] එය සම්භාව්‍ය නහුවාට්ල් කොස්කැට්ලාන් ලෙස නැවත සකස් කරන ලද අතර කුස්කැට්ලාන් ලෙසද හැඳින්වේ.[10][11] එය යුරෝපීය සම්බන්ධතා තෙක් සැල්වදෝර භූමියේ විශාලතම වසම විය. සැල්වදෝර උරුමයක් ඇති කෙනෙකු හඳුනා ගැනීමට කුස්කැට්ලෙකෝ යන පදය බහුලව භාවිතා වේ, නමුත් නැගෙනහිර ජනගහනයෙන් බහුතරයකට ලෙන්කා සම්භවයක් ඇති ස්වදේශික උරුමයක් ඇත, ඔවුන්ගේ ස්ථාන නාම වන ඉන්ටිපුකා, චිරිලගුවා සහ ලොලොටික් වැනි ඒවා ද ඇත.

ලාගෝ ද ගුයිජා සහ ජෝයා ද සෙරෙන් වැනි බටහිර එල් සැල්වදෝරයේ බොහෝ පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන පූර්ව-කොලොම්බියානු මායා සංස්කෘතියක් පෙන්නුම් කරයි. සිහුවාටන් උතුරු නහුවා සංස්කෘතිය, නැගෙනහිර මායා සහ ලෙන්කා සංස්කෘතිය සහ දකුණු නිකරගුවානු සහ කොස්ටාරිකා ස්වදේශික සංස්කෘතිය සමඟ ද්‍රව්‍යමය වෙළඳාමේ සලකුණු පෙන්වයි.[12] ටසුමල් හි කුඩා B1-2 ව්‍යුහය නහුවා සංස්කෘතිය හා සම්බන්ධ වන සහ ඇනහුවාක් සිට ඔවුන්ගේ සංක්‍රමණ ඉතිහාසයට අනුරූප වන තාලුඩ්-ටැබ්ලෙරෝ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක් පෙන්වයි. නැගෙනහිර එල් සැල්වදෝරයේ, ක්වෙලෙපා හි ලෙන්කා අඩවිය ප්‍රධාන පූර්ව-කොලොම්බියානු සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ඉස්මතු කර ඇති අතර බටහිර හොන්ඩුරාස් හි කෝපාන් හි මායා අඩවියට මෙන්ම බටහිර එල් සැල්වදෝරයේ චල්චුවාපා හි කලින් සඳහන් කළ ස්ථාන සහ කාරා සුසියා සමඟ සම්බන්ධතා පෙන්නුම් කරයි. උසුලුටාන් හි ලා ලගුනා භූමිය පිළිබඳ විමර්ශනයකින් ලෙන්කා-මායා වෙළඳ මාර්ගයට එය සම්බන්ධ කරන කොපඩෝර් අයිතම ද සොයාගෙන ඇත.

යුරෝපීය පැමිණීම (1522)

[සංස්කරණය]

1521 වන විට, මෙසෝඇමරිකානු ප්‍රදේශයේ ආදිවාසී ජනගහනය එම ප්‍රදේශය පුරා පැතිර යමින් තිබූ වසූරිය වසංගතය හේතුවෙන් විශාල ලෙස අඩු වී තිබුණි, නමුත් එය තවමත් කුස්කැට්ලන් හෝ මැනගුවාරා හි උතුරු කොටසේ වසංගත මට්ටම් කරා ළඟා වී නොතිබුණි.[13][14][15] වර්තමානයේ සැල්වදෝර ප්‍රදේශය ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් කරන ලද පළමු දන්නා සංචාරය සිදු කරන ලද්දේ මධ්‍යම ඇමරිකාවට ගවේෂණයක් මෙහෙයවූ අද්මිරාල් ඇන්ඩ්‍රෙස් නිනෝ විසිනි. ඔහු 1522 මැයි 31 වන දින ෆොන්සෙකා බොක්කෙහි මීන්ගුරා දූපතට ගොඩ බැස, එය පෙට්‍රොනිලා ලෙස නම් කර,[16] පසුව ලෙම්පා ගංගා මුඛයේ ජික්විලිස්කෝ බොක්ක වෙත ගමන් කළේය. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් සමඟ සම්බන්ධතා පැවැත්වූ පළමු ආදිවාසී ජනතාව වූයේ නැගෙනහිර එල් සැල්වදෝරයේ ලෙන්කා ය.

කුස්කැට්ලන් සහ මනගුරා යටත් කර ගැනීම

[සංස්කරණය]
ස්පාඤ්ඤ ජයග්රාහකයා පේද්රෝ ද අල්වරාඩෝ.

1524 දී, ඇස්ටෙක් අධිරාජ්‍යය යටත් කර ගැනීමට සහභාගී වීමෙන් පසු, පෙඩ්‍රෝ ද අල්වරාඩෝ, ඔහුගේ සහෝදර ගොන්සාලෝ සහ ඔවුන්ගේ මිනිසුන් රියෝ පාස් හරහා දකුණු දෙසට කුස්කැට්ලෙක් ප්‍රදේශයට ගියහ. ඔවුන් පැමිණි පසු, පිපිල්හි ග්වාතමාලාවේ හෝ මෙක්සිකෝවේ සොයාගත් දේට සාපේක්ෂව රත්තරන් ස්වල්පයක් ඇති බව සොයා ගැනීමෙන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් කලකිරීමට පත් විය. ලබා ගත හැකි කුඩා රත්තරන් ප්‍රමාණය එය ලබා ගත හැකි වන පරිදි පෑන් කිරීමට සිදු විය. අවසානයේදී, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් භූමියේ ගිනිකඳු පසෙහි පොහොසත් බව හඳුනා ගත්හ. මෙම සොයාගැනීමෙන් පසුව, ස්පාඤ්ඤ කිරීටය එන්කොමියෙන්ඩා පද්ධතියේ නියමයන් මත පදනම්ව ඉඩම් ලබා දීමට පටන් ගත්තේය.[17]

1524 ජුනි මාසයේදී පෙඩ්‍රෝ අල්වරාඩෝ කුස්කැට්ලන් වසම දක්වා තම ආධිපත්‍යය ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහා පළමු ආක්‍රමණයට නායකත්වය දුන්නේය.[18] ඔහු රාජධානියේ දේශසීමා වෙත පැමිණි විට, සිවිල් වැසියන් ඉවත් කර ඇති බව ඔහු දුටුවේය. කුස්කැට්ලෙක් රණශූරයන් වෙරළබඩ නගරයක් වන අකාජුට්ලා වෙත ගොස් අල්වරාඩෝ සහ ඔහුගේ හමුදාවන් එනතුරු බලා සිටියේය. ප්‍රතිඵලය මෙක්සිකෝවේ සහ ග්වාතමාලාවේ සිදු වූ දේට සමාන වනු ඇතැයි විශ්වාසයෙන් අල්වරාඩෝ ළඟා විය. ඔහුගේ පැත්තේ සිටි මෙක්සිකානු සහචරයින් සහ පිපිල්වරු සමාන භාෂාවක් කතා කළ නිසා මෙම නව ස්වදේශික හමුදාව සමඟ පහසුවෙන් කටයුතු කළ හැකි යැයි ඔහු සිතුවේය.[19]

අල්වරාඩෝ කුස්කැට්ලෙක් සොල්දාදුවන් විස්තර කළේ වර්ණවත් විදේශීය පිහාටු වලින් සරසා ඇති පලිහවල්, ඊතල විනිවිද යාමට නොහැකි අඟල් තුනක කපු වලින් සාදන ලද කබායක් වැනි සන්නාහයක් සහ දිගු හෙල්ල ඇති අය ලෙසය. හමුදා දෙකම බොහෝ තුවාල ලැබූ අතර, තුවාල ලැබූ අල්වරාඩෝ පසුබැස ගිය අතර ඔහුගේ මිනිසුන් බොහෝ දෙනෙකු අහිමි විය, විශේෂයෙන් මෙක්සිකානු ඉන්දියානු සහායකයින් අතර. ඔහුගේ හමුදාව නැවත එක්රැස් වූ පසු, අල්වරාඩෝ කුස්කැට්ලන් අගනුවරට යාමට තීරණය කළ අතර නැවතත් සන්නද්ධ කුස්කැට්ලෙක්ට මුහුණ දුන්නේය. තුවාල ලැබූ, සටන් කිරීමට නොහැකි වූ සහ කඳු බෑවුම්වල සැඟවී සිටි අල්වරාඩෝ, අශ්වයන්ට බිය වේදැයි බැලීමට කුස්කැට්ලෙක් වෙත ළඟා වීමට තම ස්පාඤ්ඤ මිනිසුන් ඔවුන්ගේ අශ්වයන් පිට යැවූ නමුත් ඔවුන් පසුබැස නොගිය බව අල්වරාඩෝ හර්නන් කෝර්ටෙස් වෙත යැවූ ලිපිවල සිහිපත් කරයි.[20]

කුස්කැට්ලෙක් නැවතත් පහර දුන් අතර, මෙම අවස්ථාවේදී ස්පාඤ්ඤ ආයුධ සොරකම් කළේය. අල්වරාඩෝ පසුබැස ගොස් මෙක්සිකානු පණිවිඩකරුවන් යවා කුස්කැට්ලෙක් රණශූරයන්ට සොරකම් කළ ආයුධ ආපසු ලබා දී ඔවුන්ගේ ප්‍රතිවාදියාගේ රජුට යටත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. කුස්කැට්ලෙක්වරු "ඔබේ ආයුධ අවශ්‍ය නම්, ඒවා ලබා ගන්න" යන ප්‍රසිද්ධ ප්‍රතිචාරයෙන් ප්‍රතිචාර දැක්වූහ. දින ගෙවී යත්ම, සැඟවී සිටීමේ බියෙන් අල්වරාඩෝ, සාකච්ඡා සඳහා තවත් මෙක්සිකානු පණිවිඩකරුවන් යැවූ නමුත්, මෙම පණිවිඩකරුවන් කිසි විටෙකත් ආපසු නොපැමිණි අතර ඔවුන් මරණයට පත් කරන ලදී.

ටසුමල් (ක්‍රි.ව. 250–1200 අතර ඉදිකරන ලද), සැන්ටා ඇනා කලාපයේ මායා භූමිය.

ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන්ට පිපිල් සහ ඔවුන්ගේ මායා භාෂාව කතා කරන අසල්වැසියන් දැඩි ලෙස විරුද්ධ විය. ඔවුන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් සහ ඔවුන්ගේ ට්ලැක්ස්කලන් සහචරයින්ගේ ඉතිරිව සිටි දේ පරාජය කළ අතර, ඔවුන්ට ග්වාතමාලාවට පසුබැසීමට සිදුවිය. තුවාල ලැබූ පසු, අල්වරාඩෝ යුද්ධය අතහැර දමා ඔහුගේ සහෝදරයා වන ගොන්සාලෝ ද අල්වරාඩෝ එම කාර්යය දිගටම කරගෙන යාමට පත් කළේය. පසුව සිදු වූ ගවේෂණ දෙකක් (1525 දී පළමුවැන්න, පසුව 1528 දී කුඩා කණ්ඩායමක්) පිපිල් ස්පාඤ්ඤ පාලනය යටතට පත් කළේය, මන්ද පිපිල් ද කලාපීය වසූරිය වසංගතයකින් දුර්වල විය. 1525 දී කුස්කැට්ලන් යටත් කර ගැනීම අවසන් වූ අතර සැන් සැල්වදෝර් නගරය ස්ථාපිත කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට පිපිල්වරුන්ගෙන් දැඩි ප්‍රතිරෝධයකට මුහුණ දීමට සිදු වූ අතර නැගෙනහිර එල් සැල්වදෝරයට, එනම් ලෙන්කාවරුන්ගේ ප්‍රදේශයට ළඟා වීමට නොහැකි විය.

1526 දී ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ලෙන්කාහි උතුරු මැනගුවාරා ප්‍රදේශයේ සැන් මිගෙල් බලකොටුව ආරම්භ කළ අතර එය තවත් ගවේෂකයෙකු සහ ජයග්‍රාහකයෙකු වන පෙඩ්‍රෝ අල්වරාඩෝගේ බෑණනුවන් වන ලුයිස් ද මොස්කෝසෝ අල්වරාඩෝගේ නායකත්වයෙන් යුත් ලෙන්කාහි භූමියකි. වාචික ඉතිහාසයට අනුව මායා-ලෙන්කා ඔටුන්න හිමි කුමරියක වන ඇන්ටු සිලාන් උලාප් I, ජයග්‍රාහකයින්ට ප්‍රතිරෝධය සංවිධානය කළේය.[21] ඩි මොස්කෝසෝගේ ආක්‍රමණයෙන් ලෙන්කාහි පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලය තැතිගත් අතර, ඇන්ටු සිලාන් ගමෙන් ගමට ගමන් කරමින්, වර්තමාන එල් සැල්වදෝරයේ සහ හොන්ඩුරාස් හි සියලුම ලෙන්කා නගර ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ට එරෙහිව එක්සත් කළේය. හදිසි ප්‍රහාර සහ අතිමහත් සංඛ්‍යාවක් හරහා, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් සැන් මිගෙල් වෙතින් පලවා හැර බලකොටුව විනාශ කිරීමට ඔවුන්ට හැකි විය.

වසර දහයක් තිස්සේ ලෙන්කාවරු ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ස්ථිර ජනාවාසයක් ගොඩනැගීම වැළැක්වූහ. ඉන්පසු ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ග්වාතමාලාවේ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගෙන් බලහත්කාරයෙන් බඳවා ගත් 2,000 ක් පමණ ඇතුළුව තවත් සොල්දාදුවන් සමඟ ආපසු පැමිණියහ. ඔවුන් ලෙන්කා නායකයින් ඉන්ටිබුකා කඳුකරයට තවත් ඉහළට ලුහුබැඳ ගියහ.

අන්තු සිලන් උලාප් අවසානයේ ලෙන්කා ප්‍රතිරෝධයේ පාලනය ලෙම්පිරාට (එම්පිරා ලෙසද හැඳින්වේ) භාර දුන්නේය. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් අල්ලා ගැනීමෙන් පසු ඔවුන්ගේ ඇඳුම් ඇඳගෙන සටනේදී අල්ලා ගත් ඔවුන්ගේ ආයුධ භාවිතා කිරීමෙන් ලෙම්පිරා සමච්චල් කළ ස්වදේශික නායකයින් අතර කැපී පෙනුණි. සටනේදී මිය යන තෙක් ලෙම්පිරා තවත් වසර හයක් මනාගුවාරා හි දහස් ගණනක් ලෙන්කා හමුදාවන්ට අණ දෙමින් සටන් කළේය. ඉතිරි ලෙන්කා හමුදා කඳුකරයට පසුබැස ගියේය. ඉන්පසු ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට 1537 දී ඔවුන්ගේ බලකොටුව වන සැන් මිගෙල් නැවත ගොඩනඟා ගැනීමට හැකි විය.

යටත් විජිත සමය (1525–1821)

[සංස්කරණය]
1736 සහ 1743 අතර ඉදිකරන ලද මෙටපාන්හි සැන් පේද්‍රෝ අපොස්ටෝල්හි යටත් විජිත පල්ලිය.
සැන් සැල්වදෝරයේ පළමු නිදහස් ව්‍යාපාර සැමරුමේ සිතුවමක්. මධ්‍යයේ, හෝසේ මාටියාස් ඩෙල්ගාඩෝ.

යටත් විජිත සමයේදී, සැන් සැල්වදෝරය සහ සැන් මිගෙල්, 1609 දී නව ස්පාඤ්ඤයේ පරිපාලන අංශයක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලද, ග්වාතමාලාවේ කපිතාන්සි ජෙනරාල්වරයාගේ කොටසක් වූ අතර, එය ග්වාතමාලා රාජධානිය (ස්පාඤ්ඤ: Reino de Guatemala) ලෙසද හැඳින්වේ. සැල්වදෝර භූමිය සොන්සොනේට් නගරාධිපති විසින් පරිපාලනය කරන ලද අතර, 1786 දී සැන් සැල්වදෝරය ඉන්ඩෙන්ඩෙන්සියාවක් ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී.

1811 දී, අභ්‍යන්තර හා බාහිර සාධකවල එකතුවක් මධ්‍යම ඇමරිකානු ප්‍රභූන් ස්පාඤ්ඤ කිරීටයෙන් නිදහස ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමට පෙළඹවීය. වඩාත්ම වැදගත් අභ්‍යන්තර සාධක වූයේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන්ගේ මැදිහත්වීමකින් තොරව රටේ කටයුතු පාලනය කිරීමට දේශීය ප්‍රභූන්ගේ ආශාව සහ නිදහස සඳහා දිගුකාලීන ක්‍රියෝල් අභිලාෂයයි. නිදහස් ව්‍යාපාරය පෙළඹවූ ප්‍රධාන බාහිර සාධක වූයේ 18 වන සියවසේ ප්‍රංශ සහ ඇමරිකානු විප්ලවයන්හි සාර්ථකත්වය සහ නැපෝලියන් යුද්ධවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්පාඤ්ඤ කිරීටයේ හමුදා බලය දුර්වල වීම සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස එහි යටත් විජිත ඵලදායී ලෙස පාලනය කිරීමට නොහැකි වීමයි.

1811 නොවැම්බර් මාසයේදී සැන් සැල්වදෝර පූජක ජෝස් මාටියාස් ඩෙල්ගාඩෝ සැන් සැල්වදෝරයේ ඉග්ලේෂියා ලා මර්සිඩ් හි සීනු නාද කරමින් කැරැල්ලක් ඉල්ලා සිටිමින් සහ 1811 නිදහස් ව්‍යාපාරය දියත් කළේය. මෙම කැරැල්ල මර්දනය කරන ලද අතර, එහි නායකයින් බොහෝ දෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගෙන සිර දඬුවම් නියම කරන ලදී. 1814 දී තවත් කැරැල්ලක් දියත් කරන ලද අතර එය ද මර්දනය කරන ලදී.

නිදහස (1821)

[සංස්කරණය]

1821 දී, ග්වාතමාලාවේ ඇති වූ නොසන්සුන්තාවය හමුවේ, ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් යටත් වී මධ්‍යම ඇමරිකානු නිදහස් පනතට අත්සන් තැබූ අතර, එමඟින් ග්වාතමාලාවේ සියලුම කපිතාන් ජෙනරාල් (වර්තමාන ග්වාතමාලාව, එල් සැල්වදෝරය, හොන්ඩුරාස්, නිකරගුවාව සහ කොස්ටාරිකාව සහ මෙක්සිකානු රාජ්‍යය වන චියාපාස් යන ප්‍රදේශ ඇතුළත්) ස්පාඤ්ඤ පාලනයෙන් නිදහස් කර එහි නිදහස ප්‍රකාශ කළේය. 1821 දී, එල් සැල්වදෝරය කොස්ටාරිකාව, ග්වාතමාලාව, හොන්ඩුරාස් සහ නිකරගුවාව සමඟ මධ්‍යම ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලද සංගමයකට එක් විය.

හෝසේ මාටියාස් ඩෙල්ගාඩෝ මධ්‍යම ඇමරිකානු නිදහස් පනත අත්සන් කරන අවස්ථාවේ, චිලී චිත්‍ර ශිල්පී ලුයිස් වර්ගරා අහුමඩා ගේ 1821 සැප්තැම්බර් 15 රැස්වීම නියෝජනය කරමින්.

1822 මුල් භාගයේදී, ග්වාතමාලාවේ රැස්වූ අලුතින් ස්වාධීන වූ මධ්‍යම ඇමරිකානු පළාත්වල බලධාරීන්, අගස්ටින් ඩි ඉටුර්බයිඩ් යටතේ අලුතින් පිහිටුවන ලද පළමු මෙක්සිකානු අධිරාජ්‍යයට සම්බන්ධ වීමට ඡන්දය දුන්හ. මධ්‍යම ඇමරිකානු රටවල් සඳහා ස්වයං පාලනයක් ඉල්ලා සිටිමින් එල් සැල්වදෝරය විරුද්ධ විය. මෙක්සිකානු හමුදා කණ්ඩායමක් සැන් සැල්වදෝරයට ගමන් කර විරුද්ධත්වය මැඩපැවැත්වූ නමුත් 1823 මාර්තු 19 වන දින ඉටුර්බයිඩ් බිඳ වැටීමත් සමඟ හමුදාව නැවත මෙක්සිකෝවට කඳවුරු බැස්සේය. ඉන් ටික කලකට පසු, පළාත් බලධාරීන් මෙක්සිකෝවට එක්වීමට ඡන්දය අවලංගු කළ අතර, ඒ වෙනුවට ඉතිරි පළාත් පහෙන් (චියාපාස් ස්ථිරවම මෙක්සිකෝවට එක් විය) මධ්‍යම ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ජනරජය ලෙස හැඳින්වෙන ෆෙඩරල් සංගමයක් පිහිටුවීමට තීරණය කළහ. එල් සැල්වදෝරය 1841 ජනවාරි 30 වන දින මධ්‍යම ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ජනරජයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කළේය.[22] එල් සැල්වදෝරය 1896 දී හොන්ඩුරාස් සහ නිකරගුවාව සමඟ එක්වී මධ්‍යම ඇමරිකානු මහා ජනරජය පිහිටුවන ලද අතර එය 1898 දී විසුරුවා හරින ලදී.

එල් සැල්වදෝරයේ පාන් සාදන කාන්තාවක් සහ ගැහැණු ළමයෙක්, 1910

19 වන සියවසේ මැද භාගයෙන් පසු, ආර්ථිකය කෝපි වගාව මත පදනම් විය. ඉන්ඩිගෝ සඳහා ලෝක වෙළඳපොළ වියළී ගිය විට, ලෝක කෝපි මිල උච්චාවචනය වන විට ආර්ථිකය සමෘද්ධිමත් විය හෝ දුක් වින්දා. ඒක වගා අපනයනයක් ලෙස කෝපි ලබා දුන් දැවැන්ත ලාභ, ඉඩම් පවුල් කිහිපයක කතිපයාධිකාරී පක්ෂයක් අතට සංකේන්ද්‍රණය වීමට පෙළඹවීමක් ලෙස සේවය කළේය.[23] 19 වන සියවසේ අවසාන භාගය පුරාම, සැල්වදෝර කතිපයාධිකාරී ශ්‍රේණිවල ජනාධිපතිවරුන් අනුප්‍රාප්තිකයන් ලෙස, නාමිකව ගතානුගතික සහ ලිබරල් යන දෙඅංශයෙන්ම, ප්‍රධාන මුදල් බෝගය ලෙස කෝපි ප්‍රවර්ධනය කිරීම, ප්‍රධාන වශයෙන් කෝපි වෙළඳාමට සහාය වීම සඳහා යටිතල පහසුකම් (දුම්රිය මාර්ග සහ වරාය පහසුකම්) සංවර්ධනය කිරීම, තවදුරටත් කෝපි නිෂ්පාදනයට පහසුකම් සැලසීම සඳහා වාර්ගික ඉඩම් හිමිකාරිත්වය ඉවත් කිරීම, අවතැන් වූ කැම්පසිනෝ සහ අනෙකුත් ග්‍රාමීය පදිංචිකරුවන් කෝපි ෆින්කා (වතු) සඳහා ප්‍රමාණවත් ශ්‍රමය සපයන බව සහතික කිරීම සඳහා අයාලේ යන විරෝධී නීති සම්මත කිරීම සහ ග්‍රාමීය අතෘප්තිය මර්දනය කිරීම පිළිබඳව එකඟ විය. 1912 දී, ජාතික ආරක්ෂක බළකාය ග්‍රාමීය පොලිස් බලකායක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී.

20 වන සියවස

[සංස්කරණය]
ජෙනරාල් තෝමස් රෙගලාඩෝ

1898 දී, ජෙනරාල් තෝමස් රෙගලාඩෝ බලහත්කාරයෙන් බලය ලබා ගනිමින්, රෆායෙල් ඇන්ටෝනියෝ ගුටියර්රෙස් බලයෙන් පහ කර 1903 දක්වා ජනාධිපති ලෙස පාලනය කළේය. ජනාධිපති ධුරයට පත්වීමෙන් පසු, ඔහු ජනාධිපතිවරුන් ඔවුන්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයින් නම් කිරීමේ පුරුද්ද නැවත ඇති කළේය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසන් වීමෙන් පසු, ඔහු එල් සැල්වදෝරයේ හමුදාවේ ක්‍රියාකාරීව සිටි අතර 1906 ජූලි 11 වන දින ග්වාතමාලාවට එරෙහි යුද්ධයකදී එල් ජිකාරෝහිදී මිය ගියේය. 1913 වන තෙක් එල් සැල්වදෝරය දේශපාලනිකව ස්ථාවර වූ අතර, මහජන අතෘප්තියේ යටි ප්‍රවාහයන් සමඟ. 1913 දී ජනාධිපති මැනුවෙල් එන්රික් අරෝජෝ ඝාතනය කරන විට, ඔහුගේ ඝාතනයේ දේශපාලනික චේතනාව සඳහා බොහෝ උපකල්පන ඉදිරිපත් කරන ලදී.

අරෝජෝගේ පරිපාලනයෙන් පසුව 1913 සිට 1927 දක්වා පැවති මෙලෙන්ඩෙස්-ක්විනොනෙස් රාජවංශය පාලනය විය. ජනාධිපති ජෝර්ජ් මෙලෙන්ඩෙස්ගෙන් පසු රජයේ හිටපු අමාත්‍යවරයෙකු සහ රාජවංශයේ විශ්වාසවන්ත සහයෝගිතාකරුවෙකු වූ පියෝ රොමේරෝ බොස්ක් බලයට පත් වූ අතර, 1930 දී ජනාධිපති ජෝර්ජ් මෙලෙන්ඩෙස්ගෙන් පසු නිදහස් මැතිවරණයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එහිදී අර්ටුරෝ අරෝජෝ 1931 මාර්තු 1 වන දින බලයට පත් වූ අතර එය රටේ පළමු නිදහසේ තරඟ කළ මැතිවරණය ලෙස සැලකේ. ඔහුගේ කම්කරු පක්ෂයට දේශපාලන හා රාජ්‍ය අත්දැකීම් නොමැති බවත් එහි රජයේ කාර්යාල අකාර්යක්ෂම ලෙස භාවිතා කළ බවත් චෝදනා කළ කනිෂ්ඨ හමුදා නිලධාරීන් විසින් එය පෙරලා දැමීමට පෙර ඔහුගේ රජය පැවතියේ මාස නවයක් පමණි. ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ඉඩම් නැවත බෙදා හැරීම ජනතාව අපේක්ෂා කළ බැවින් ජනාධිපති අරෝජෝ පොදු මහජන අතෘප්තියට මුහුණ දුන්නේය. ඔහුගේ පරිපාලනයේ පළමු සතියේ සිටම ජාතික මාළිගාව ඉදිරිපිට පෙළපාලි පැවැත්විණි. ඔහුගේ උප ජනාධිපති සහ යුද අමාත්‍යවරයා වූයේ ජෙනරාල් මැක්සිමිලියානෝ හර්නාන්ඩෙස් මාටිනෙස් ය.

ජෙනරාල් මැක්සිමිලියානෝ හර්නාන්ඩස් මාර්ටිනෙස්, එල් සැල්වදෝරයේ ජනාධිපති (1931-1944)

1931 දෙසැම්බර් මාසයේදී, කනිෂ්ඨ නිලධාරීන් විසින් කුමන්ත්‍රණයක් සංවිධානය කරන ලද අතර එය මාටිනෙස්ගේ නායකත්වයෙන් යුක්ත විය. පළමු අශ්වාරෝහක රෙජිමේන්තුව සහ ජාතික පොලිසිය පමණක් ජනාධිපති ධුරය ආරක්ෂා කළහ (ජාතික පොලිසිය එහි වැටුප් ලේඛනයේ තිබුණි), නමුත් එදින රාත්‍රියේ පසුව, පැය ගණනක් සටන් කිරීමෙන් පසු, ඉතා අධික සංඛ්‍යාවක් සිටි ආරක්ෂකයින් කැරලිකාර හමුදාවන්ට යටත් විය. නිලධාරීන්ගෙන් සමන්විත අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය, රොඩොල්ෆෝ ඩියුක් නම් ධනවත් කොමියුනිස්ට් විරෝධී බැංකුකරුවෙකු වන සෙවනැලි චරිතයක්[24] පිටුපස සැඟවී සිටි අතර පසුව උප ජනාධිපති මාර්ටිනෙස් ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී. ජනාධිපති අරෝජෝ විසින් මාස කිහිපයක් තිස්සේ මුදල් නොගෙවීම සම්බන්ධයෙන් හමුදාවේ අතෘප්තිය නිසා කැරැල්ල ඇති විය. අරෝජෝ ජාතික මාළිගාවෙන් පිටව ගොස් කැරැල්ල පරාජය කිරීම සඳහා හමුදා සංවිධානය කිරීමට අසාර්ථක උත්සාහයක් ගත්තේය.

එල් සැල්වදෝරයේ එක්සත් ජනපද අමාත්‍යවරයා අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය හමුවී පසුව ජනාධිපති මැතිවරණය පැවැත්වීමට එකඟ වූ මාර්ටිනෙස්ගේ රජය පිළිගත්තේය. නැවත මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වීමට මාස හයකට පෙර ඔහු ඉල්ලා අස්වූ අතර, ඡන්ද පත්‍රිකාවේ ඇති එකම අපේක්ෂකයා ලෙස ජනාධිපති ධුරය නැවත ලබා ගත්තේය. ඔහු 1935 සිට 1939 දක්වාත්, පසුව 1939 සිට 1943 දක්වාත් පාලනය කළේය. ඔහු 1944 දී සිව්වන වාරය ආරම්භ කළ නමුත් මහා වැඩ වර්ජනයකින් පසු මැයි මාසයේදී ඉල්ලා අස්විය. තමාට නැවත තේරී පත් විය නොහැකි බව නියම කළ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ගරු කරන බව මාර්ටිනෙස් පවසා තිබුණද, ඔහු තම පොරොන්දුව ඉටු කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය.

ලා මතන්සා

[සංස්කරණය]

1932 ජනවාරි මාසයේ සිට, ලා මතන්සා ලෙස හැඳින්වෙන ග්‍රාමීය කැරැල්ලක් කුරිරු ලෙස මර්දනය කරන ලදී. පසුගිය වසර කිහිපයේ අස්ථාවර දේශපාලන වාතාවරණය තුළ, සමාජ ක්‍රියාකාරිකයෙකු සහ විප්ලවවාදී නායකයෙකු වන ෆැරබුන්ඩෝ මාර්ටි මධ්‍යම ඇමරිකානු කොමියුනිස්ට් පක්ෂය පිහිටුවීමට උදව් කළ අතර, එහි නියෝජිතයෙකු ලෙස සේවය කරමින් "ජාත්‍යන්තර රතු ආධාර" ලෙස හැඳින්වෙන රතු කුරුස සංවිධානයට කොමියුනිස්ට් විකල්පයක් මෙහෙයවීය. ඔවුන්ගේ ඉලක්කය වූයේ මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී දෘෂ්ටිවාදය භාවිතා කිරීම හරහා දුප්පත් සහ වරප්‍රසාද නොලත් සැල්වදෝරියානුවන්ට උපකාර කිරීමයි. 1930 දෙසැම්බර් මාසයේදී, රටේ ආර්ථික හා සමාජීය අවපාතයේ උච්චතම අවස්ථාවේදී, ජාතියේ දුප්පතුන් අතර ඔහුගේ ජනප්‍රියතාවය සහ ඊළඟ වසරේ ජනාධිපති ධුරයට ඔහු නාමයෝජනා ලබා දෙන බවට පැතිර යන කටකතා හේතුවෙන් මාර්ටි නැවත වරක් පිටුවහල් කරන ලදී. 1931 දී අරවුජෝ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ පසු, මාර්ටි එල් සැල්වදෝරයට ආපසු ගිය අතර, ඇල්ෆොන්සෝ ලූනා සහ මාරියෝ සපාටා සමඟ එක්ව, පසුව හමුදාව විසින් කප්පාදු කරන ලද ව්‍යාපාරය ආරම්භ කළේය.

හොසේ නැපෝලියන් ඩුආර්ටේ

1932 ජනවාරි 22 වන දින, එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටසේ දුප්පත් ආයුධ සන්නද්ධ ගොවීන් දහස් ගණනක් රජයට සහ මාර්ටිනෙස්ට එරෙහිව කැරලි ගැසූහ. 1932 ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ ප්‍රතිඵල අවලංගු කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දේශපාලන නිදහස මර්දනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් පැතිර ගිය නොසන්සුන්තාව මධ්‍යයේ කැරැල්ල ඇති විය. කැරලිකරුවන් මෙහෙයවනු ලැබුවේ ෆෙලිසියානෝ අමා සහ ෆරාබුන්ඩෝ මාර්ටි විසින් වන අතර ඔවුන් බොහෝ දුරට ආදිවාසී ජනතාව සහ කොමියුනිස්ට්වාදීන්ගෙන් සමන්විත විය. කැරැල්ල මුලින් ජයග්‍රහණ ලබා ගත් අතර, රටේ බටහිර කොටස පුරා නගර සහ නගර කිහිපයක් අල්ලා ගත් අතර, ඇස්තමේන්තුගත පුද්ගලයින් 2,000 ක් පමණ මිය ගියහ. රජය කැරැල්ල කුරිරු ලෙස මර්දනය කළ අතර, බොහෝ දුරට පිපිල් ගොවීන්, 10,000 ත් 40,000 ත් අතර පිරිසක් මරා දැමීය. අමා සහ මාර්ටි ඇතුළු කැරැල්ලේ නායකයින් බොහෝ දෙනෙකු අල්ලාගෙන මරා දමන ලදී.[25][26][27]

ඓතිහාසිකව, ඉහළ සැල්වදෝර ජන ඝනත්වය අසල්වැසි හොන්ඩුරාස් සමඟ ආතතීන්ට හේතු වී ඇත, මන්ද ඉඩම්-දුප්පත් සැල්වදෝරියානුවන් අඩු ජනාකීර්ණ හොන්ඩුරාස් වෙත සංක්‍රමණය වී භාවිතයට නොගත් හෝ භාවිතයට නොගත් ඉඩම්වල අනවසර පදිංචිකරුවන් ලෙස ස්ථාපිත විය. මෙම සංසිද්ධිය 1969 දී දෙරට අතර පාපන්දු යුද්ධයට ප්‍රධාන හේතුවක් විය.[28] සැල්වදෝරියානුවන් 130,000 ක් පමණ හොන්ඩුරාස් වලින් බලහත්කාරයෙන් නෙරපා හරින ලදී හෝ පලා යන ලදී.[29]

ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (PDC) සහ ජාතික සහයෝගිතා පක්ෂය (PCN) 1960 සිට 2011 දක්වා සැල්වදෝර දේශපාලනයේ ක්‍රියාකාරී වූ අතර, 2004 ජනාධිපතිවරණයේදී ප්‍රමාණවත් ඡන්ද දිනා ගැනීමට අපොහොසත් වූ නිසා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් ඔවුන් විසුරුවා හරින ලදී. එතැන් සිට පක්ෂ දෙකම නැවත සකස් කර ඇත. ඔවුන් පොදු පරමාදර්ශ බෙදා ගනී, නමුත් එකක් මධ්‍යම පන්තිය නියෝජනය කරන අතර දෙවැන්න සැල්වදෝර හමුදාවේ අවශ්‍යතා නියෝජනය කරයි.

PDC නායක ජෝස් නැපෝලියන් ඩුආර්ට් 1964 සිට 1970 දක්වා සැන් සැල්වදෝරයේ නගරාධිපතිවරයා වූ අතර, නගරාධිපතිවරුන් සහ ජාතික සභාව සඳහා නිදහස් මැතිවරණ සඳහා ඉඩ දුන් PCN සභාපති ජූලියෝ ඇඩල්බර්ටෝ රිවේරා කාර්බල්ලෝගේ පාලන සමයේදී මැතිවරණ තුනක් ජයග්‍රහණය කළේය. ඩුආර්ට් පසුව ජාතික විපක්ෂ සංගමය (UNO) නමින් දේශපාලන කණ්ඩායමක් සමඟ ජනාධිපති ධුරයට තරඟ කළ නමුත් 1972 ජනාධිපතිවරණවලදී පරාජයට පත් විය. වංචනික ලෙස පුළුල් ලෙස සලකනු ලැබූ මැතිවරණයකදී ඔහු හිටපු අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍ය කර්නල් ආටුරෝ ආමන්ඩෝ මොලිනාට පරාජය විය; ඩුආර්ටේ බහුතර ඡන්ද ලබා ගත් බව පැවසුවද මොලිනා ජයග්‍රාහකයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. සමහර හමුදා නිලධාරීන්ගේ ඉල්ලීම් මත ඩුආර්ටේ මැතිවරණ වංචාවට විරෝධය දැක්වීම සඳහා කැරැල්ලකට සහාය දුන් නමුත් අල්ලා ගනු ලැබ, වධහිංසා පමුණුවා පසුව පිටුවහල් කරන ලදී. ඉංජිනේරුවෙකු ලෙස වෙනිසියුලාවේ ව්‍යාපෘතිවල වැඩ කිරීමෙන් පසු දේශපාලනයට පිවිසීම සඳහා ඩුආර්ටේ 1979 දී නැවත රටට පැමිණියේය.

සැල්වදෝර සිවිල් යුද්ධය (1979–1992)

[සංස්කරණය]
සිවිල් යුද්ධයේදී සිදු වූ සමූලඝාතනවලට ගොදුරු වූ දහස් ගණනකගේ නම් අඩංගු කළු කිරිගරුඬෙන් කැටයම් කරන ලද ස්මාරකයක්.

1931 දී ආරම්භ වූ රටේ හමුදා ආඥාදායකත්වයේ අවසාන ජනාධිපතිවරයා වූයේ කාලෝස් හම්බර්ටෝ රොමේරෝ ය. එක්සත් ජනපදය රොමේරෝගේ විශාලතම ආධාරකරුවා වූ නමුත් 1979 ඔක්තෝබර් වන විට කාටර් පරිපාලනය එල් සැල්වදෝරයට පාලන තන්ත්‍ර වෙනසක් අවශ්‍ය බව තීරණය කළේය.[30]

1979 ඔක්තෝබර් 15 වන දින කුමන්ත්‍රණයකින් විප්ලවවාදී රජයේ ජුන්ටාව (JRG) බලයට පත් විය. එය බොහෝ පෞද්ගලික සමාගම් ජනසතු කළ අතර බොහෝ පෞද්ගලික ඉඩම් අත්පත් කර ගත්තේය. මෙම නව ජුන්ටාවේ අරමුණ වූයේ ඩුආර්ටේගේ සොරකම් කළ මැතිවරණයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් දැනටමත් ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය නැවැත්වීමයි. කෙසේ වෙතත්, කතිපයාධිකාරය කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණයට විරුද්ධ වූ අතර, කර්නල්වරුන් වන ඇඩොල්ෆෝ ආර්නෝල්ඩෝ මජානෝ සහ ජයිම් අබ්දුල් ගුටියරෙස්[31][32] වැනි හමුදාවේ තරුණ ප්‍රතිසංස්කරණවාදී අංග මෙන්ම ගිලර්මෝ උන්ගෝ සහ අල්වාරෙස් වැනි ප්‍රගතිශීලීන් සමඟ ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී.

සැල්වදෝර සිවිල් යුද්ධයට තුඩු දුන් හමුදා රජය සහ වාමාංශික කැරලිකරුවන් අතර උත්සන්න වෙමින් පැවති ගැටුම මධ්‍යයේ, අගරදගුරු රොමේරෝ සමාජ අසාධාරණයට සහ ප්‍රචණ්ඩත්වයට එරෙහිව කතා කළේය.

වෘත්තීය සමිතිකරණ අයිතිවාසිකම්, ගොවිජන ප්‍රතිසංස්කරණ, වඩා හොඳ වැටුප්, ප්‍රවේශ විය හැකි සෞඛ්‍ය සේවා සහ ප්‍රකාශනයේ නිදහස සඳහා සටන් කරන ජනතාව මර්දනය කිරීමේදී හමුදාව පාලනය කිරීමට නොහැකි වීම නිසා කතිපයාධිකාරයේ පීඩනය ඉක්මනින්ම ජුන්ටාව විසුරුවා හැරියේය. මේ අතර, ගරිල්ලා ව්‍යාපාරය සැල්වදෝර සමාජයේ සියලුම අංශ වෙත ව්‍යාප්ත වෙමින් පැවතුනි. මධ්‍යම හා උසස් පාසල් සිසුන් MERS (Movimiento Estudiantil Revolucionario de Secundaria, ද්විතීයික සිසුන්ගේ විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය) හි සංවිධානය විය; විද්‍යාල සිසුන් AGEUS (Asociacion de Estudiantes Universitarios Salvadorenos; සැල්වදෝර විද්‍යාල සිසුන්ගේ සංගමය) සමඟ සම්බන්ධ වූ අතර, කම්කරුවන් BPR (Bloque Popular Revolucionario, ජනප්‍රිය විප්ලවවාදී කොටස) හි සංවිධානය විය. 1980 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, සැල්වදෝර වමේ තවත් ප්‍රධාන ගරිල්ලා කණ්ඩායම් කිහිපයක් Farabundo Martí ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ නොහොත් FMLN පිහිටුවා තිබුණි. 1970 ගණන්වල අවසානය වන විට, රජයේ කොන්ත්‍රාත් ඝාතක කණ්ඩායම් දිනකට පුද්ගලයින් 10 දෙනෙකු පමණ ඝාතනය කරමින් සිටියහ. මේ අතර, FMLN හි ක්‍රියාකාරී ගරිල්ලන් 6,000 සිට 8,000 දක්වා සහ අර්ධකාලීන මිලීෂියා, ආධාරකරුවන් සහ හිතවතුන් ලක්ෂ ගණනක් සිටියහ.[33]

දේශපාලන පරිසරය වෙනස් කිරීමට සහ වාමාංශික කැරැල්ලක් පැතිරීම නැවැත්වීමට දෙවන ජුන්ටාවක් නිර්මාණය කිරීමට එක්සත් ජනපදය සහාය දුන් අතර මුදල් සැපයීය. මෙම නව ජුන්ටාවට නායකත්වය දීම සඳහා නැපෝලියන් ඩුආර්ට් වෙනිසියුලාවේ පිටුවහල් කිරීමෙන් ආපසු කැඳවන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දැනටමත් විප්ලවයක් සිදුවෙමින් පැවති අතර ජුන්ටාවේ ප්‍රධානියා ලෙස ඔහුගේ නව භූමිකාව සාමාන්‍ය ජනතාව විසින් අවස්ථාවාදී ලෙස සලකනු ලැබීය. කැරැල්ලේ ප්‍රතිඵලයට බලපෑම් කිරීමට ඔහුට නොහැකි විය.

සැන් සැල්වදෝරයේ රෝමානු කතෝලික අගරදගුරු ඔස්කාර් රොමේරෝ, රජයේ හමුදා විසින් සිවිල් වැසියන්ට එරෙහිව සිදු කරන ලද අසාධාරණකම් සහ සමූලඝාතන හෙළා දුටුවේය. ඔහු "හඬක් නැති අයගේ හඬ" ලෙස සලකනු ලැබූ නමුත්, 1980 මාර්තු 24 වන දින දේව මෙහෙය පවත්වමින් සිටියදී මරණ කණ්ඩායමක් විසින් ඔහු ඝාතනය කරන ලදී.[34] සමහරු මෙය 1980 සිට 1992 දක්වා පැවති සම්පූර්ණ සැල්වදෝර සිවිල් යුද්ධයේ ආරම්භය ලෙස සලකති.

ගැටුම අතරතුර නොදන්නා සංඛ්‍යාවක් පුද්ගලයින් "අතුරුදහන්" වූ අතර, එක්සත් ජාතීන්ගේ වාර්තාව අනුව 75,000 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.[35] සැල්වදෝර හමුදාවේ එක්සත් ජනපදයේ පුහුණුව ලත් ඇට්ලැකැට්ල් බලඇණිය එල් මොසෝට් සංහාරයට වගකිව යුතු අතර එහිදී සිවිල් වැසියන් 800 කට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී, ඔවුන්ගෙන් අඩකට වඩා ළමයින්, එල් කැලබෝසෝ සංහාරය සහ UCA විද්වතුන් ඝාතනය කිරීම.[36]

1989 මාර්තු මාසයේදී ඉලිනොයිස් හි චිකාගෝ හි සැල්වදෝර සිවිල් යුද්ධයට එක්සත් ජනපදය සම්බන්ධ වීමට එරෙහිව විරෝධතාවයක්

1992 ජනවාරි 16 වන දින, ජනාධිපති ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ක්‍රිස්ටියානි විසින් නියෝජනය කරන ලද එල් සැල්වදෝර රජය සහ ගරිල්ලා කණ්ඩායම් පහේ අණ දෙන නිලධාරීන් නියෝජනය කරන එෆ්එම්එල්එන් - ෂෆික් හන්ඩල්, ජොකින් විලාලොබොස්, සැල්වදෝර් සැන්චෙස් සෙරෙන්, ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ජොවෙල් සහ එන්චෝ විසින් සාම ගිවිසුම් කඩ කරන ලදී. වසර 12ක සිවිල් යුද්ධය නිමා කිරීම. මෙක්සිකෝවේ චැපල්ටෙපෙක් බලකොටුව හි පැවති මෙම අවස්ථාවට එක්සත් ජාතීන්ගේ සම්භාවනීය අමුත්තන් සහ ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවේ අනෙකුත් නියෝජිතයින් සහභාගී විය. සටන් විරාමයට අත්සන් කිරීමෙන් පසු ජනාධිපතිවරයා නැගී සිටිමින් නව හිටපු ගරිල්ලා අණ දෙන නිලධාරීන්ට අතට අත දුන් අතර එය බොහෝ දෙනාගේ පැසසුමට ලක්විය.

යුද්ධයෙන් පසු (1992–2019)

[සංස්කරණය]

ඊනියා චැපුල්ටෙපෙක් සාම ගිවිසුම් මගින් හමුදාවේ ප්‍රමාණය අඩු කිරීම සහ ජාතික පොලිසිය, භාණ්ඩාගාර පොලිසිය, ජාතික ආරක්ෂක බලකාය සහ පැරාමිලිටරි කණ්ඩායමක් වන සිවිල් ආරක්ෂක බලකාය විසුරුවා හැරීමට නියෝග කරන ලදී. නව සිවිල් පොලිසියක් සංවිධානය කිරීමට නියමිතව තිබුණි. සන්නද්ධ හමුදා විසින් සිදු කරන ලද අපරාධ සඳහා අධිකරණමය මුක්තිය අවසන් විය; "1980 සිට සිදුවන බරපතල ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වයේ ස්වභාවය සහ බලපෑම් විමර්ශනය කරන සහ... ජාතික සංහිඳියාව ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ ක්‍රම නිර්දේශ කරන" එල් සැල්වදෝරය සඳහා සත්‍යය පිළිබඳ කොමිසමක (කොමිසියන් ඩි ලා වර්ඩාඩ් පැරා එල් සැල්වදෝරය) නිර්දේශයන්ට යටත් වීමට රජය එකඟ විය. 1993 දී කොමිසම ගැටුමේ දෙපැත්තෙන්ම මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් වාර්තා කරමින් එහි සොයාගැනීම් ඉදිරිපත් කළේය.[37] දින පහකට පසු සැල්වදෝර ව්‍යවස්ථාදායකය එම කාලය තුළ සිදු වූ සියලුම ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සඳහා සමාව දීමේ නීතියක් සම්මත කළේය.

1989 සිට 2004 දක්වා, සැල්වදෝර වැසියන් ජාතිකවාදී ජනරජ සන්ධානයට (ARENA) පක්ෂපාතී වූ අතර, 2009 දක්වා සෑම මැතිවරණයකදීම ARENA සභාපතිවරුන්ට (ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ක්‍රිස්ටියානි, ආමන්ඩෝ කැල්ඩෙරොන් සොල්, ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ෆ්ලෝරස් පෙරෙස්, ඇන්ටෝනියෝ සාකා) ඡන්දය දුන්හ. ජනාධිපතිවරණ ජයග්‍රහණය කිරීමට වාමාංශික පක්ෂය දැරූ අසාර්ථක උත්සාහයන් නිසා අපේක්ෂකයෙකු ලෙස හිටපු ගරිල්ලා නායකයෙකු වෙනුවට මාධ්‍යවේදියෙකු තෝරා ගැනීමට හේතු විය. 2009 මාර්තු 15 වන දින, රූපවාහිනී චරිතයක් වන මොරිසියෝ ෆුන්ස්, FMLN හි පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත්විය. ඔහු 2009 ජුනි 1 වන දින පදවි ප්‍රාප්ත විය.[38] ෆුන්ස් රජයේ එක් අවධානයක් යොමු වී ඇත්තේ පසුගිය රජයෙන් සිදු වූ බව කියන දූෂණ හෙළිදරව් කිරීම සඳහා ය.[39]

සාම ගිවිසුම් අත්සන් කළ අය. එහි XXIV වන සංවත්සරයේදී; ගිවිසුම් ජාතික ඉතිහාසයේ පෙර සහ පසු සනිටුහන් කළ පරිවර්තනයන් මාලාවකට මඟ පෑදීය.

2009 දෙසැම්බර් මාසයේදී ARENA විසින් සාකා නිල වශයෙන් පක්ෂයෙන් නෙරපා හරින ලදී. ජාතික සභාවේ පක්ෂපාතී සාමාජිකයින් 12 දෙනෙකු සමඟින්, සාකා තමන්ගේම පක්ෂයක් වන ජාතික එකමුතුව සඳහා වූ මහා සන්ධානය (GANA) පිහිටුවා ගත් අතර, FMLN සමඟ උපායශීලී ව්‍යවස්ථාදායක සන්ධානයකට එළඹුණි.[තහවුරු කර නොමැත] වසර තුනක ධුරයෙන් පසුව, සාකාගේ GANA පක්ෂය FMLN වෙත ව්‍යවස්ථාදායක බහුතරයක් ලබා දීමත් සමඟ, ෆූන්ස් විමර්ශනය කිරීමට හෝ දූෂිත හිටපු නිලධාරීන් නීතිය හමුවට පමුණුවා ගැනීමට පියවර ගෙන නොතිබුණි.

1990 දශකයේ මුල් භාගයේ සිට ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ මගින් වැඩිදියුණු කළ සමාජ තත්ත්වයන්, අපනයන අංශයේ විවිධාංගීකරණය සහ ආයෝජන ශ්‍රේණියේ මට්ටමින් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශ වීම යන අංශවල ප්‍රධාන ප්‍රතිලාභ ගෙන ආවේය. ආයෝජන වාතාවරණය සඳහා අපරාධ ප්‍රධාන ගැටලුවක් ලෙස පවතී. නව සහස්‍රයේ මුල් භාගයේදී, දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු වලට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, එල් සැල්වදෝරයේ රජය විසින් පරිසර හා ස්වාභාවික සම්පත් අමාත්‍යාංශය (MARN) - Ministerio de Medio Ambiente y Recursos Naturales නිර්මාණය කරන ලදී.[40]

2014 මාර්තු මාසයේදී, හිටපු FMLN ගරිල්ලා නායක සෙරන් මැතිවරණයෙන් යන්තමින් ජයග්‍රහණය කළේය. ඔහු 2014 මැයි 31 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත් විය. එල් සැල්වදෝරයේ ජනාධිපති ධුරයට පත් වූ පළමු හිටපු ගරිල්ලා භටයා ඔහු විය.[41]

2017 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හිටපු ජනාධිපති ෆුනස් සහ ඔහුගේ පුතෙකු නීති විරෝධී ලෙස ධනවත් වූ බවට එල් සැල්වදෝරයේ අධිකරණයක් තීන්දු කළේය. ෆුනස් 2016 දී නිකරගුවාවේ සරණාගතභාවය ඉල්ලා සිටියේය.[42]

2018 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, හිටපු ජනාධිපති සාකාට ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 300 කට වඩා රාජ්‍ය අරමුදල් තමාගේම ව්‍යාපාර සහ තෙවන පාර්ශවයන්ට හරවා යැවීම සම්බන්ධයෙන් වරද පිළිගැනීමෙන් පසු වසර 10 ක සිර දඬුවමක් නියම විය.[43]

නයිබ් බුකෙල්ගේ ජනාධිපති ධුරය (2019–වර්තමානය)

[සංස්කරණය]
නයිබ් බුකලේ සිය පදවි ප්‍රාප්ති උත්සවයේදී කතා කරයි

2019 ජුනි 1 වන දින, නයිබ් බුකෙල් එල් සැල්වදෝරයේ නව ජනාධිපතිවරයා බවට පත්විය.[44] බුකෙල් 2019 පෙබරවාරි ජනාධිපතිවරණයේ ජයග්‍රාහකයා විය. අලුතින් පිහිටුවන ලද නුවාස් අයිඩියස් පක්ෂය සමඟ සහභාගී වීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම නිසා ඔහු GANA නියෝජනය කළේය. එල් සැල්වදෝරයේ ප්‍රධාන පක්ෂ දෙක වන ARENA සහ FMLN, පසුගිය දශක තුන පුරා එල් සැල්වදෝරයේ දේශපාලනය ආධිපත්‍යය දැරීය.[45]

ජාත්‍යන්තර අර්බුද කණ්ඩායම (ICG) 2020 වාර්තාවකට අනුව, 2019 ජුනි මාසයේදී බුකෙලේ ජනාධිපති ධුරයට පත්වීමෙන් පසු එල් සැල්වදෝරයේ මිනීමැරුම් අනුපාතය සියයට 60 කින් පමණ පහත වැටී ඇත. හේතුව රජයේ කොටස් සහ කල්ලි අතර "ආක්‍රමණශීලී නොවන ගනුදෙනුවක්" විය හැකිය.[46]

බුකෙලේ විසින් ආරම්භ කරන ලද නුවෙස් අයිඩියස් (NI, "නව අදහස්") පක්ෂය, එහි සගයා (GANA) සමඟ 2021 පෙබරවාරි මාසයේ පැවති ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණයේදී ඡන්දවලින් 63% ක් පමණ දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ පක්ෂය සහ සහචරයින් ආසන 61ක් දිනා ගත් අතර, එය ආසන 84 කින් යුත් පාර්ලිමේන්තුවේ ආසන 56 ක සුපිරි බහුතරය ඉක්මවා යමින් ව්‍යවස්ථාදායක මට්ටමින් නිතරග තීරණ ගැනීමට ඉඩ සලසයි. ජනාධිපති බුකෙල්ගේ පක්ෂයට අධිකරණ සාමාජිකයින් පත් කිරීමට සහ ජනාධිපති ධුර කාල සීමාවන් ඉවත් කිරීම සඳහා සුළු හෝ විරුද්ධත්වයක් නොමැතිව නීති සම්මත කිරීමට සුපිරි බහුතරය අවසර දෙයි.[47][48] 2021 ජුනි 8 වන දින, ජනාධිපති බුකෙල්ගේ මූලිකත්වයෙන්, ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ රජයට පක්ෂපාතී නියෝජිතයින් රට තුළ බිට්කොයින් නීත්‍යානුකූල කිරීම සඳහා නීති සම්පාදනය කිරීමට ඡන්දය දුන්හ.[49][50] 2021 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, එල් සැල්වදෝරයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය 2024 දී බුකෙල්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර දෙන ලෙස තීන්දු කළේය, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් ජනාධිපතිවරයාට අඛණ්ඩව දෙවරක් ධුරයේ සේවය කිරීම තහනම් කර තිබියදීත්. මෙම තීරණය බුකෙල් විසින් අධිකරණයට පත් කරන ලද විනිසුරුවන් විසින් සංවිධානය කරන ලදී.[51]

2021 පෙබරවාරි 25 වන දින, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් මැලේරියාව තුරන් කිරීම සඳහා සහතිකය ලබා දුන් පළමු මධ්‍යම ඇමරිකානු රට බවට එල් සැල්වදෝරය පත්විය.[52]

2022 ජනවාරි මාසයේදී, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල (IMF) එල් සැල්වදෝරයෙන් ගුප්ත ව්‍යවහාර මුදල් නීත්‍යානුකූල කිරීමට ගත් තීරණය ආපසු හරවන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ආර්ථික දුෂ්කරතා සහ 2022 මැයි වන විට රජයේ බැඳුම්කර ඒවායේ මුල් වටිනාකමෙන් 40% කට වෙළඳාම් කිරීමත් සමඟ, ස්වෛරී පැහැර හැරීමක් සිදුවීමේ අපේක්ෂාව යන අර්ථයෙන් බිට්කොයින් එහි වටිනාකමෙන් අඩක් පමණ වේගයෙන් අහිමි වී තිබුණි.[53] එල් සැල්වදෝරයේ ගිනි කන්දක් පාමුල බිට්කොයින් නගරය ඉදිකිරීමට සැලසුම් කරන බව බුකෙල් 2022 ජනවාරි මාසයේදී නැවත නිවේදනය කළේය.[54]

2022 දී, සැල්වදෝර රජය අපරාධ කල්ලි සහ කල්ලි ආශ්‍රිත ප්‍රචණ්ඩත්වයට එරෙහිව දැවැන්ත සටනක් ආරම්භ කළේය. මාර්තු 27 වන දින හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර එය ජූලි 20 වන දින දීර්ඝ කරන ලදී. සැකකාර කල්ලි සාමාජිකයින් 53,000 කට වැඩි පිරිසක් අත්අඩංගුවට ගත් අතර, එය ලෝකයේ වාර්තා වූ ඉහළම සිරගත කිරීමේ අනුපාතයට හේතු විය.[55][56] මෙම මර්දනය හේතුවෙන් රැඳවියන් සිය ගණනක් මිය ගොස් ඇති බව වාර්තා වන අතර, ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වැනි ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් සංවිධාන එය සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු රටේ දරුණුතම මානව හිමිකම් අපයෝජනය ලෙස ප්‍රකාශ කර ඇත.[57]

2023 නොවැම්බර් 30 වන දින, ව්‍යවස්ථාදායක සභාව බුකෙල් සහ උප ජනාධිපති ෆීලික්ස් උල්ලෝවාට ඔවුන්ගේ 2024 නැවත මැතිවරණ ව්‍යාපාරය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සඳහා නිවාඩු ලබා දුන්නේය.[58] බුකෙල්ගෙන් පසු ක්ලෝඩියා රොඩ්‍රිගස් ද ගුවේරා වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස පත් වූ අතර, ඇය සැල්වදෝර ඉතිහාසයේ පළමු කාන්තා ජනාධිපතිවරිය වූවාය.[59]

2024 ජනවාරි මාසයේදී, මිනීමැරුම් අනුපාතය වසරින් වසර 70% කින් පමණ පහත වැටී ඇති බව නිවේදනය කරන ලද අතර, 2022 දී සිදු වූ මිනීමැරුම් 495 ට සාපේක්ෂව 2023 දී 154 ක් විය.[60]

2024 පෙබරවාරි 4 වන දින, බුකෙල් මහ මැතිවරණයේදී ඡන්දවලින් 83% ක් ලබා ගනිමින් නැවත මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය.[61] ඔහුගේ පක්ෂය වන නුවාස් අයිඩියාස් පාර්ලිමේන්තුවේ ආසන 60 න් 58 ක් දිනා ගත්තේය.[62] 2024 ජුනි 1 වන දින, ඔහු සිය දෙවන පස් අවුරුදු ධුර කාලය සඳහා දිවුරුම් දුන්නේය.[63]

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Cisneros, Juan Carlos (2005-12-30). "New Pleistocene vertebrate fauna from El Salvador" (PDF). Revista Brasileira de Paleontologia. 8 (3): 239–255. doi:10.4072/rbp.2005.3.09. ISSN 1519-7530.
  2. ^ Cisneros, J.C., 2008, The fossil mammals of El Salvador: New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 44, 375–380.  
  3. ^ “Las tradiciones Clovis y Cola de Pescado en Centroamérica” Anales de la Academia de Geografía e Historia de Guatemala, LXXXVII (2012): 181–212. Guatemala, 2014.
  4. ^ Szymański, Jan (2020-12-31). "Recent Research at San Isidro, El Salvador, in the Context of Southeastern Mesoamerican Archaeology". Estudios Latinoamericanos. 40: 5–32. doi:10.36447/estudios2020.v40.art1. ISSN 0137-3080.
  5. ^ Dull, Robert A. (March 2007). "Evidence for Forest Clearance, Agriculture, and Human-Induced Erosion in Precolumbian El Salvador". Annals of the Association of American Geographers. 97 (1): 127–141. doi:10.1111/j.1467-8306.2007.00527.x. ISSN 0004-5608.
  6. ^ Moraga, Regina, Elisa Mencos, Philippe Costa y Sébastien Perrot-Minnot 2010 La Relación entre Cara Sucia (El Salvador) y la zona de Cotzumalguapa (Guatemala): La perspectiva desde un análisis cerámico. En XXIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2009 (editado por B. Arroyo, A. Linares y L. Paiz), pp.1180-1192. Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala (versión digital).
  7. ^ Campbell, Lyle (1985). The Pipil Language of El Salvador. Walter de Gruyter. pp. 924–925. ISBN 978-0-89925-040-3. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  8. ^ William R. Fowler, Jr. (6 August 1991). The Formation of Complex Society in Southeastern Mesoamerica. CRC Press. p. 8. ISBN 978-0-8493-8831-6. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  9. ^ Juan Luna Cárdenas (1950). Tratado de etimologías de la lengua aztekatl: para uso de profesores y estudiantes de historias de América y de México, de ciencias naturales y ciencias sociales de las escuela secundarias, normales y preparatorias. U. Tl. I. Aztekatl. p. 27. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  10. ^ María de Baratta (1951). Cuzcatlán típico: ensayo sobre etnofonía de El Savator, folklore, folkwisa y folkway. Ministerio de Cultura. p. 15. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  11. ^ Juan Luna Cárdenas (1964). Aztequismos en el español de México. Secretaría de Educación Pública. p. 47. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  12. ^ Olson Bruhns, Karen. "Cihuatan". Cihuatan: El Salvador's Ancient City. 20 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2020.
  13. ^ Stephanie True Peters (2005). Smallpox in the New World. Marshall Cavendish. pp. 13–18. ISBN 978-0-7614-1637-1. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  14. ^ Card, Jeb J. (2007). The Ceramics of Colonial Ciudad Vieja, El Salvador: Culture Contact and Social Change in Mesoamerica (PhD thesis). Tulane University. p. 99.
  15. ^ Explorer's Guide El Salvador: A Great Destination. Countryman Press. 4 October 2010. p. 36. ISBN 978-1-58157-114-1. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  16. ^ Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés (28 August 2006). Writing from the edge of the world: the memoirs of Darién, 1514–1527. University of Alabama Press. p. 164. ISBN 978-0-8173-1518-4. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2015.
  17. ^ Haggerty, Richard A., ed. (1990), El Salvador: A Country Study, Area handbook, Federal Research Division, Library of Congress, pp. 4–5, https://tile.loc.gov/storage-services/master/frd/frdcstdy/el/elsalvadorcountr00hagg/elsalvadorcountr00hagg.pdf 
  18. ^ Nichols, Deborah L.; Pool, Christopher A. (18 October 2012). The Oxford Handbook of Mesoamerican Archaeology. Oxford University Press. p. 94. ISBN 978-0-19-539093-3. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2015.
  19. ^ Lily de Jongh Osborne (1934). "El Salvador". Index to the Bulletin of the Pan American Union. 1-12. Vol. LXVII. Pan American Union. p. 182. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2020.
  20. ^ Amaroli, Paul (1986). "En la Búsqueda de Cuscatlan" (PDF). FUNDAR. 31 July 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2020.
  21. ^ Minority Rights Group International. "World Directory of Minorities" (PDF). 21 October 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2016.
  22. ^ Marure, Alejandro (1895). Efemérides de los Hechos Notables Acaecidos en la República de Centro-América Desde el Año de 1821 Hasta el de 1842 [Ephemeris of the Notable Events that Occurred in the Republic of Central America from the Year 1821 to that of 1842] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Central America: Tipografía Nacional. p. 127. OCLC 02933391. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2024.
  23. ^ Anderson, Thomas P. (1988). Politics in Central America: Guatemala, El Salvador, Honduras, and Nicaragua. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-275-92883-4. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2012 – via Google Books.
  24. ^ Anderson, Thomas P. (1992). Matanza: The 1932 "Slaughter" That Traumatized a Nation, Shaping US-Salvadoran Policy to This Day. Curbstone Press. ISBN 978-1-880684-04-7. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2012.
  25. ^ Ching, Erik (October 1998). "In Search of the Party: The Communist Party, the Comintern, and the Peasant Rebellion of 1932 in El Salvador" (PDF). The Americas. 55 (2). Greenville, South Carolina: Furman University: 204–239. doi:10.2307/1008053. ISSN 0003-1615. JSTOR 1008053. 2 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 7 January 2022.
  26. ^ Lindo-Fuentes, Héctor; Ching, Erik & Lara-Martínez, Rafael A. (2007). Remembering a Massacre in El Salvador: The Insurrection of 1932, Roque Dalton, and the Politics of Historical Memory. Albuquerque, New Mexico: University of New Mexico Press. p. 28. ISBN 978-0-8263-3604-0. 10 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 July 2022.
  27. ^ Beverly, John (1982). "El Salvador". Social Text (5). Duke University Press: 55–72. doi:10.2307/466334. JSTOR 466334.
  28. ^ "El Salvador - Demographics". Country Studies US. U.S. Library of Congress. 12 October 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  29. ^ "El Salvador - MIGRATION". Country Studies US. U.S. Library of Congress. 12 October 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  30. ^ Pastor, Robert (1984). "Continuity and Change in U.S. Foreign Policy: Carter and Reagan on El Salvador". Journal of Policy Analysis and Management. 3 (2). Association for Public Policy Analysis and Management: 170–190. doi:10.1002/pam.4050030202. JSTOR 3323931.
  31. ^ "Román Mayorga asume embajada en Venezuela". elsalvador.com. 29 October 2009. 11 August 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  32. ^ "Chronology of the Civil War in El Salvador". Kellogg Institute for International Studies. University of Notre Dame. 8 April 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  33. ^ Mason, T.D.; D.A. Krane (1989). "The Political Economy of Death Squads: Toward a Theory of the Impact of State-Sanctioned Terror" (PDF). International Studies Quarterly. 33 (2): 175–198. doi:10.2307/2600536. JSTOR 2600536. S2CID 36082281. 31 July 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  34. ^ Golden, Renny (25 February 2009). "Oscar Romero: Bishop of the Poor". U.S. Catholic. 19 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  35. ^ Boutros-Ghali, Boutros (29 March 1993). "Report of the UN Truth Commission on El Salvador". El Equipo Nizkor. United Nations Security Council. 23 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  36. ^ Wilkinson, Tracy (9 December 1992). "Notorious Salvadoran Battalion Is Disbanded: Military: U.S.-trained Atlacatl unit was famed for battle prowess but was also implicated in atrocities". Los Angeles Times. 19 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  37. ^ Betancur, Belisario; Planchart, Reinaldo Figueredo; Buergenthal, Thomas (1 January 1993). "From Madness to Hope: The 12-Year War in El Salvador: Report of the Commission on the Truth for El Salvador" (PDF). United States Institute for Peace. The Commission on the Truth for El Salvador. 1 February 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  38. ^ "El Salvador elects its first leftist president, TV host Mauricio Funes". Los Angeles Times. 2 June 2009. 11 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2021.
  39. ^ "Funes saca a luz corrupción en gobiernos de ARENA" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Diario CoLatino. 2009. 6 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  40. ^ "El Salvador builds resilience in the face of a stormy future". Climate & Development Knowledge Network. 24 December 2013. 10 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 March 2020.
  41. ^ "Ex-rebel becomes El Salvador leader". BBC News. 1 June 2014. 6 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2021.
  42. ^ "Salvador court finds ex-president Funes illegally enriched himself". Reuters. 28 November 2017. 11 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2021.
  43. ^ Papachristou, Lucy. "Salvadoran Ex-President Sentenced to 10 Years in Prison". www.occrp.org. 11 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2021.
  44. ^ ALEMAN, MARCOS (1 June 2019). "El Salvador's president sworn in, ending 2-party dominance". AP NEWS. 19 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2021.
  45. ^ "El Salvador election: Nayib Bukele claims presidency". BBC News. 4 February 2019. 9 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 March 2021.
  46. ^ DUDLEY, STEVEN (2 October 2020). "The El Salvador President's Informal Pact with Gangs". InSight Crime. 11 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 11 April 2021.
  47. ^ Brigida, Anna-Catherine; Sheridan, Mary Beth. "El Salvador's leader wins control of legislature in midterm vote; critics fear rising authoritarianism". The Washington Post. 12 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2021.
  48. ^ Dyde, James (1 March 2021). "El Salvador Legislative Elections 2021". centralamerica. 13 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2021.
  49. ^ El Salvador, primer país del mundo en reconocer al Bitcoin como moneda de curso legal සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 දෙසැම්බර් 2021 at the Wayback Machine, 9 June 2021, official website of the Legislative Assembly of El Salvador
  50. ^ "Diputados oficialistas aprueban el Bitcoin como moneda de curso legal, ¿en qué consiste?". El Salvador. 8 June 2021. 18 October 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2021.
  51. ^ "El Salvador court drops ban on presidential reelection". AP NEWS. 4 September 2021. 6 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 April 2022.
  52. ^ "El Salvador certified as malaria-free by WHO". www.who.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 23 August 2023.
  53. ^ Cota, Isabella (10 May 2022). "El Salvador expected to default as bitcoin plummets". El País. 13 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 May 2022.
  54. ^ "IMF urges El Salvador to remove bitcoin as legal tender". BBC News. 26 January 2022. 8 February 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 February 2022.
  55. ^ "El Salvador gangs: State of emergency extended again". BBC News. 20 July 2022. 9 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 November 2022.
  56. ^ "Ending El Salvador's Cycle of Gang Violence". United States Institute of Peace (ඉංග්‍රීසි බසින්). 9 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 November 2022.
  57. ^ "El Salvador experiencing 'alarming regression' on human rights -report". Reuters. December 5, 2023. සම්ප්‍රවේශය August 17, 2024.
  58. ^ BATRES, Oscar. "El Salvador's Bukele Granted Leave Of Absence For Reelection Bid". www.barrons.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 16 December 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-12-14.
  59. ^ Campos Madrid, Gabriel (30 November 2023). "Asamblea Otorga Permiso a Bukele para que Realice Campaña" [Assembly Grants Bukele Permission to Realize His Campaign]. La Prensa Gráfica (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 1 December 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 November 2023.
  60. ^ "Drastic drop in murders caused the popularity of El Salvador's president to soar | Semafor". www.semafor.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 January 2024.
  61. ^ "El Salvador: Bukele confirmed as president after final count – DW – 02/10/2024". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 15 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2024.
  62. ^ "El Salvador votes must be recounted, says electoral court – DW – 02/06/2024". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 February 2024.
  63. ^ "El Salvador's 'all-powerful' gang-busting President Bukele sworn in for second term". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 June 2024.
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=එල්_සැල්වදෝරයේ_ඉතිහාසය&oldid=733071" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි