ඇන්ඩෝරාව
ඇන්ඩෝරා රාජ්යය Principat d'Andorra (Catalan) | |
|---|---|
 ධජය
 ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: Virtus Unita Fortior (Latin) "එක්සත් ගුණධර්ම ශක්තිමත් ය"[1] | |
| ජාතික ගීය: "El Gran Carlemany" (Catalan බසින්) "මහා චාර්ලිමේන්" | |
 | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා 42°30′23″N 1°31′17″E / 42.50639°N 1.52139°E |
| නිල භාෂා(ව) | කැටලන්44.1%[2][3] |
| සැලකිය යුතු භාෂා | ස්පාඤ්ඤ 40.3%[3] |
| වෙනත් භාෂා | |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2024)[3] |
|
| ආගම (2020)[5] |
|
| ජාති නාම(ය) | ඇන්ඩෝරාන් |
| රජය | ඒකීය පාර්ලිමේන්තු ද්විරාජ්ය ව්යවස්ථාමය ප්රධානත්වය |
• සම-කුමාරවරු | |
• නියෝජිතයන් | |
• අගමැති | සේවියර් එස්පොට් සැමෝරා |
• සින්ඩික් ජෙනරල් | කාර්ල්ස් එන්සෙන්යාට් රීග් |
| ව්යවස්ථාදායකය | මහා මණ්ඩලය |
| ස්වාධීනත්වය | |
• අරගොන් කිරුළෙන් | 1278 සැප්තැම්බර් 8[6][7] |
• ප්රංශ රාජධානියෙන් | 1652 ඔක්තෝබර් 12 |
• ප්රංශ අධිරාජ්යයෙන් | 1814 |
• ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව | 1993 පෙබරවාරි 2 |
| වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 467.63 km2 (180.55 sq mi) (178 වෙනි) |
• ජලය (%) | 0.26 (121.4 ha)[a] |
| ජනගහණය | |
• 2025 ඇස්තමේන්තුව |  87,486[9] (185 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 187.1/km2 (484.6/sq mi) (71 වෙනි) |
| දදේනි (ක්රශසා) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඩොලර් බිලියන 6.001[10] (168 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඩොලර් 69,146[10] (18 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඩොලර් බිලියන 3.897[10] (159 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඩොලර් 44,900[10] (24 වෙනි) |
| ගිනි (2023) |  40.0[11]මධ්යම |
| මාසද (2023) | 0.913[12] ඉතා ඉහළ · 32 වෙනි |
| ව්යවහාර මුදල | යුරෝ (€)[b] (EUR) |
| වේලා කලාපය | UTC+01:00 (CET) |
• ගිම්හාන (DST) | UTC+02:00 (CEST) |
| දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ[13] |
| ඇමතුම් කේතය | +376 |
| අන්තර්ජාල TLD | .ad[c] |
ඇන්ඩෝරාව,[d] නිල වශයෙන් ඇන්ඩෝරා රාජ්යය,[2][e] යනු නිරිතදිග යුරෝපයේ නැගෙනහිර පිරනීස් හි අයිබීරියානු අර්ධද්වීපයේ පිහිටි ගොඩබිම් සහිත රටකි, උතුරින් ප්රංශයෙන් සහ දකුණින් ස්පාඤ්ඤයෙන් මායිම් වේ. චාර්ලිමේන් විසින් නිර්මාණය කරන ලදැයි විශ්වාස කරන ඇන්ඩෝරා, 988 දක්වා උර්ගල් කවුන්ට් විසින් පාලනය කරන ලද අතර, පසුව එය උර්ගල් රදගුරු පදවියට මාරු කරන ලදී. වර්තමාන ප්රින්සිපල්ටි 1278 දී ප්රඥප්තියකින් පිහිටුවන ලදී. එය දැනට සම-කුමාරවරුන් දෙදෙනෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලැබේ: ස්පාඤ්ඤයේ කැටලෝනියාවේ උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා සහ ප්රංශයේ ජනාධිපතිවරයා. එහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා ය.
ඇන්ඩෝරා යනු යුරෝපයේ හයවන කුඩාම රාජ්යය වන අතර එහි භූමි ප්රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් 468 (වර්ග සැතපුම් 181) සහ ජනගහනය ආසන්න වශයෙන් 87,486 කි. ඇන්ඩෝරා ජනතාව කැටලන් ජාතිකයන්ට සමීපව සම්බන්ධ රොමැන්ස් ජනවාර්ගික කණ්ඩායමකි.[15] ඇන්ඩෝරා යනු ගොඩබිම අනුව ලෝකයේ 16 වන කුඩාම රට වන අතර ජනගහනය අනුව 11 වන කුඩාම රට වේ.[16] එහි අගනුවර වන ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා, මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 1,023 (අඩි 3,356) ක උන්නතාංශයක යුරෝපයේ උසම අගනුවර වේ.[17] නිල භාෂාව කැටලන් වන නමුත් ස්පාඤ්ඤ, පෘතුගීසි සහ ප්රංශ ද බහුලව කතා කෙරේ.[3][18]
ඇන්ඩෝරා හි සංචාරක ව්යාපාරය වාර්ෂිකව මිලියන 8 ක් පමණ සංචාරකයින් රටට ගෙන එයි.[19] ඇන්ඩෝරා යුරෝපීය සංගමයේ සාමාජික රටක් නොවේ. එය 1993 සිට යුරෝපීය කවුන්සිලයේ සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජිකයෙකි.[20]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා යන වචනයේ මූලාරම්භය නොදන්නා නමුත්, උපකල්පන කිහිපයක් යෝජනා කර ඇත. පැරණිතම එක ග්රීක ඉතිහාසඥ පොලිබියස් (ඉතිහාස III, 35, 1) විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද එකකි, ඔහු අයිබීරියානු පූර්ව-රෝම ගෝත්රයක් වන ඇන්ඩෝසින්ස්, ඓතිහාසිකව ඇන්ඩෝරා නිම්නවල පිහිටා ඇති බවත්, පියුනික් යුද්ධ සමයේදී පිරනීස් හරහා ගමන් කිරීමේදී කාර්තජීනියානු හමුදාවට මුහුණ ලා සිටින බවත් විස්තර කරයි. ඇන්ඩෝසිනි හෝ ඇන්ඩෝසින්ස් (Ἀνδοσίνοι) යන වචනය "විශාල" හෝ "යෝධ" යන අර්ථය ඇති බාස්ක් හැන්ඩියා වලින් උපුටා ගත හැකිය.[21] ඇන්ඩෝරා ස්ථාන නාමය ප්රදේශයේ බාස්ක් භාෂාව පැවති බවට සාක්ෂි පෙන්වයි. තවත් න්යායකින් යෝජනා කරන්නේ ඇන්ඩෝරා යන වචනය උර් ("ජලය") යන බාස්ක් වචනය අඩංගු පැරණි ඇන්ඩෝරා වචනයෙන් උපුටා ගත හැකි බවයි.[22]
තවත් න්යායකින් කියැවෙන්නේ ඇන්ඩෝරා යනු අරාබි ඇඩ්-ඩාරා (الدَّارَة) වලින් ව්යුත්පන්න විය හැකි බවයි, එය කඳු අතර හෝ ඝන වනාන්තර සහිත ස්ථානයක්[23] (ඇඩ්- යනු නිශ්චිත ලිපියයි). මුවර්ස් අයිබීරියානු අර්ධද්වීපය යටත් කරගත් විට, ඉහළ පිරනීස් නිම්න විශාල වනාන්තරවලින් වැසී තිබුණි. සෘජු පාලනයේ භූගෝලීය දුෂ්කරතාවය නිසා මෙම ප්රදේශ මුස්ලිම්වරුන් විසින් පරිපාලනය නොකළේය.[24]
වෙනත් න්යායන් යෝජනා කරන්නේ මෙම පදය නවරෝ-අරාගෝනිස් ඇන්ඩියුරියල් වලින් උපුටා ගත් බවයි, එහි අර්ථය "පඳුරු වලින් වැසී ගිය භූමිය" හෝ "පඳුරු බිම්" යන්නයි.[25]
ජන නිරුක්ති විද්යාවට අනුව චාර්ලිමේන් මෙම කලාපය බයිබලානුකුල කානානීය එන්ඩෝර් හෝ ඇන්ඩෝර් නිම්නය (මිදියන්වරුන් පරාජය කරන ලද) වෙත යොමු කිරීමක් ලෙස නම් කර ඇති අතර එය "නිරයේ වල් නිම්න" තුළ මුවර්ස් පරාජය කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ උරුමක්කාරයා සහ පුත් ලුවී ද පිවිතුරු ලුවී විසින් ලබා දුන් නමකි.[26]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]ප්රාග් ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
සැන්ට් ජූලියා ඩි ලෝරියා හි පුරාවිද්යාඥයින් විසින් සොයා ගන්නා ලද ලා බල්මා ඩි ලා මාගිනේඩා, ක්රි.පූ. 9,500 දී පිරනීස් කඳුවැටියේ දෙපස අතර ගමන් කරන ස්ථානයක් ලෙස ජනාවාස විය. ඇරිජ් සහ සෙග්රේ හි දඩයම්කරුවන්ගේ කණ්ඩායම් විසින් දඩයම් කිරීම සහ මසුන් ඇල්ලීම සඳහා සෘතුමය කඳවුර පරිපූර්ණව පිහිටා තිබුණි.[27]
නව ශිලා යුගයේදී, ක්රි.පූ. 6640 දී ස්ථිර කඳවුරක් ලෙස මැඩ්රියු නිම්නය (එස්කල්ඩ්ස්-එන්ගෝර්ඩනි හි පිහිටි වර්තමාන ස්වාභාවික උද්යානය) වෙත සංක්රමණය වූ පිරිසක්. නිම්නයේ ජනගහනය ධාන්ය වර්ග වගා කිරීම, ගෘහස්ථ පශු සම්පත් ඇති කිරීම සහ සේග්රේ සහ ඔක්සිටේනියාවේ ජනතාව සමඟ වාණිජ වෙළඳාම දියුණු කිරීම සිදු කළහ.[28][29]
අනෙකුත් පුරාවිද්යාත්මක තැන්පතු අතරට ඇන්ඩෝරා හි උර්න් සංස්කෘතියේ උදාහරණයක් ලෙස ක්රි.පූ. 4900–4300 දී දින නියම කරන ලද සෙගුඩෙට් (ඕර්ඩිනෝ) සහ ෆීක්සා ඩෙල් මොරෝ (සැන්ට් ජූලියා ඩි ලෝරියා) සොහොන් ඇතුළත් වේ.[28][29] ලෝකඩ යුගයේදී කුඩා ජනාවාසවල ආකෘතිය සංකීර්ණ නාගරිකකරණය දක්වා පරිණාමය වීමට පටන් ගත්තේය. රට පුරා විසිරී ඇති පුරාණ අභයභූමිවල යකඩ, පුරාණ කාසි සහ ධාතු වලින් සමන්විත ලෝහ විද්යාත්මක අයිතම සොයාගත හැකිය.
රොක් ඩි ලෙස් බෲක්සස් (මායාකාරියන්ගේ ගල) අභයභූමිය, අවමංගල්ය චාරිත්ර, පුරාණ ශුද්ධ ලියවිලි සහ කැටයම් කළ ගල් බිතුසිතුවම් පිළිබඳ කැනිලෝ පල්ලියේ පිහිටා ඇති ඇන්ඩෝරා හි මෙම යුගයේ වැදගත්ම පුරාවිද්යාත්මක සංකීර්ණය විය හැකිය.[30][29]
අයිබීරියානු සහ රෝම ඇන්ඩෝරාව
[සංස්කරණය]
නිම්නවල වැසියන් සාම්ප්රදායිකව අයිබීරියානුවන් සමඟ සම්බන්ධ වී සිටි අතර ඓතිහාසිකව ඇන්ඩෝරා හි අයිබීරියානු ගෝත්රයක් වන ඇන්ඩොසින්ස් හෝ ඇන්ඩොසිනි (Ἀνδοσίνους) ලෙස ක්රි.පූ. 7 වන සහ 2 වන සියවස් වලදී පිහිටා තිබුණි. සෙල්ටික්, ඇක්විටානියානු, බාස්ක් සහ අයිබීරියානු භාෂාවන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ප්රදේශවාසීන් වර්තමාන ස්ථාන නාම කිහිපයක් වර්ධනය කර ගත්හ. මෙම ජන කණ්ඩායමට අදාළ මුල් ලේඛන සහ ලේඛන ක්රි.පූ. දෙවන සියවස දක්වා ග්රීක ලේඛක පොලිබියස් විසින් ඔහුගේ පුනික් යුද්ධ සමයේ ඉතිහාසයන් හි දක්වා දිව යයි.[31][32][29][33]
මෙම යුගයේ වඩාත්ම වැදගත් නටබුන් අතර රොක් ඩි එන්ක්ලාර් මාලිගාව (මුල් මාර්කා හිස්පැනිකා හි කොටසක්),[34] ලෙස් එස්කල්ඩ්ස් හි එල් ඇන්සියු සහ එන්කැම්ප් හි රොක් ඩි එල් ඕරල් වේ.[29][33]
රෝම බලපෑම පැවතීම ක්රි.පූ. 2 වන සියවසේ සිට ක්රි.ව. 5 වන සියවස දක්වා වාර්තා වේ. වැඩිපුරම රෝමානුවන් සිටින ස්ථාන වන්නේ සැන්ට් ජූලියා ඩි ලෝරියා හි වර්මෙල් කඳවුරේ (රතු ක්ෂේත්රය) සහ එන්කෑම්ප් සහ රොක් ඩි එන්ක්ලාර් හි සමහර ස්ථානවල ය. මිනිසුන් ප්රධාන වශයෙන් වයින් සහ ධාන්ය වර්ග සමඟ වෙළඳාම් කරමින්, රෝම නගර වන උර්ගෙලට් (වර්තමාන ලා සේ ඩි උර්ගෙල්) සමඟ සහ සෙග්රේ හරහා වය රොමානා ස්ට්රාටා සෙරෙටනා (ස්ට්රාටා කොන්ෆ්ලුයෙටානා ලෙසද හැඳින්වේ) හරහා වෙළඳාම් කළහ.[29][35][34]
විසිගොත්වරුන් සහ කැරොලින්ජියානුවන්: චාර්ලිමේන්ගේ පුරාවෘත්තය
[සංස්කරණය]
රෝම අධිරාජ්යයේ වැටීමෙන් පසු, ඇන්ඩෝරා විසිගොත්වරුන්ගේ, ටොලිඩෝ රාජධානියේ සහ උර්ගල් රදගුරු පදවියේ බලපෑමට යටත් විය. විසිගොත්වරු වසර 200ක් නිම්නවල රැඳී සිටි අතර, එම කාලය තුළ ක්රිස්තියානි ධර්මය ව්යාප්ත විය. අල්-ඇන්ඩලස් මුස්ලිම් අධිරාජ්යය අයිබීරියානු අර්ධද්වීපයේ බොහෝ ප්රදේශවල පාලක විසිගොත්වරුන් ප්රතිස්ථාපනය කළ විට, ඇන්ඩෝරා ෆ්රෑන්ක්වරුන්ගේ අධිකරණ බලය යටතේ පැවතුනි.[36]
සම්ප්රදායට අනුව මහා චාල්ස් (චාල්මේන්) විසින් පෝර්ටේ-පුයිමොරන්ස් (සර්ඩන්යා) අසල මුවර්වරුන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම වෙනුවෙන් මාර්ක් අල්මුගවර්ගේ අණ යටතේ සොල්දාදුවන් 5,000 ක කණ්ඩායමක් සඳහා ඇන්ඩෝරාන් ජනතාවට ප්රඥප්තියක් ලබා දුන්නේය.[37]
ඇන්ඩෝරා ෆ්රැන්කිෂ් අධිරාජ්යය සහ මුස්ලිම් ප්රදේශ අතර ආරක්ෂිත කලාපය වන ෆ්රැන්කිෂ් මාර්කා හිස්පැනිකා හි කොටසක් ලෙස පැවතුනි, ඇන්ඩෝරා උර්ගල් ප්රාන්තය සහ අවසානයේ උර්ගල් රදගුරු පදවියේ බිෂොප්වරයා විසින් පාලනය කරන ලද භූමියේ කොටසක් විය. චාර්ලිමේන් ගේ පුත්රයා වන ලුවී ද පියෝස් විසින් එය සහතික කරන ලද බවත්, 805 දී කාටා ඩි පොබ්ලමන්ට් හෝ ප්රාදේශීය නාගරික ප්රඥප්තියක් ලියන බවත් සම්ප්රදාය පවසයි.[38]
ඇන්ඩෝරා භූමියක් ලෙස සඳහන් කරන පළමු ලේඛනය වන්නේ ලා සේයු ඩි'උර්ගල් ආසන දෙව්මැදුර කැප කිරීමේ සහ පරිත්යාග කිරීමේ පනත (ලා සේයු ඩි'උර්ගල් ආසන දෙව්මැදුරේ කැප කිරීමේ සහ පරිත්යාග කිරීමේ ඔප්පුව) ය. 839 දිනැති ලේඛනයේ, රටේ පරිපාලන අංශය සෑදූ ඇන්ඩෝරාන් නිම්නවල පැරණි පල්ලි හය නිරූපණය කෙරේ.[39]
988 දී, උර්ගල්හි II වන බොරෙල් කවුන්ට්, සර්ඩන්යා හි ඉඩම් වෙනුවට ඇන්ඩෝරාන් නිම්න උර්ගල් රදගුරු පදවියට ලබා දුන්නේය.[40] එතැන් සිට, සියු ඩි'උර්ගල් හි පිහිටි උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා ඇන්ඩෝරාහි සම-කුමාරයා ලෙස කටයුතු කර ඇත.[41]
මධ්යතන යුගය: පැරේජස් සහ සම-රාජ්යය ආරම්භ කිරීම
[සංස්කරණය]
1095 ට පෙර, ඇන්ඩෝරාට හමුදා ආරක්ෂාවක් නොතිබූ අතර, උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා, ඇන්ඩෝරා නිම්න නැවත ලබා ගැනීමට අවශ්ය බව දැන සිටි උර්ගෙල් රදගුරුවරයා,[41] උදව් සහ ආරක්ෂාව සඳහා කැබෝට් සාමිවරයාගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. 1095 දී, කබොයෙට්හි අධිපතියා සහ උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා ඇන්ඩෝරාව කෙරෙහි ඔවුන්ගේ සම-ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ ප්රකාශයක් දිවුරුම් දී අත්සන් කළහ. කබොයෙට්හි ආර්නෝගේ දියණිය වන ආර්නාල්ඩා ඩි කබොයෙට්, කැස්ටල්බෝහි විස්කවුන්ට් සමඟ විවාහ විය. ඔවුන්ගේ දියණිය වන එර්මෙසෙන්ඩා ඩි කැස්ටල්බෝ,[42] ෆොයික්ස්ගේ කවුන්ට්, II වන රොජර්-බර්නාඩ් සමඟ විවාහ විය. II වන රොජර්-බර්නාඩ් සහ එර්මෙසෙන්ඩා උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා සමඟ ඇන්ඩෝරාව පාලනය බෙදා ගත්හ.
13 වන සියවසේදී, කැතර් කුරුස යුද්ධයෙන් පසු උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා සහ ෆොයික්ස් කවුන්ට් අතර හමුදා ආරවුලක් ඇති විය. 1278 දී අරගොන්හි රජු වූ III වන පීටර්ගේ මැදිහත්වීමෙන් බිෂොප්වරයා සහ කවුන්ට් අතර ගැටුම විසඳනු ලැබුවේ පළමු පැරේජ් එක අත්සන් කිරීමෙනි. එමඟින් ඇන්ඩෝරාහි ස්වෛරීභාවය කැටලෝනියාවේ ප්රින්සිපල්ටියේ ෆොයික්ස් කවුන්ට්[41] (ඔහුගේ මාතෘකාව අවසානයේ ප්රංශ රාජ්ය නායකයාට මාරු වනු ඇත) සහ උර්ගල් හි බිෂොප්වරයා අතර බෙදා ගත හැකි විය. මෙය ප්රින්සිපල්ටියට එහි භූමිය සහ දේශපාලන ස්වරූපය ලබා දුන්නේය[39][43]
ෆොයික්ස් කවුන්ට් රොක් ඩි එන්ක්ලාර් හි මාලිගාවක් ඉදිකිරීමට නියෝග කළ විට ඇති වූ ආරවුලකින් පසු 1288 දී දෙවන පැරේජ් එකක් අත්සන් කරන ලදී.[39][43] මෙම ලේඛනය පුයිග්සර්ඩා හි උතුම් නොතාරිස් ජවුම් ඔරිග් විසින් අනුමත කරන ලද අතර රට තුළ හමුදා ව්යුහයන් ඉදිකිරීම තහනම් කරන ලදී.[44][39]
1364 දී, රටේ දේශපාලන සංවිධානය විසින් සින්ඩික් (දැන් පාර්ලිමේන්තුවේ ප්රකාශක සහ සභාපති) චරිතය ඇන්ඩෝරන්වරුන්ගේ සම-කුමාරවරුන් සඳහා නියෝජිතයා ලෙස නම් කරන ලද අතර, එමඟින් ප්රාදේශීය දෙපාර්තමේන්තු (කොමූන්, ක්වාර්ට්ස් සහ වීනාට්ස්) නිර්මාණය කිරීමට හැකි විය. බිෂොප් ෆ්රැන්චෙස්ක් ටෝවියා සහ I වන කවුන්ට් ජෝන් විසින් අනුමත කිරීමෙන් පසු, යුරෝපයේ දෙවන පැරණිතම පාර්ලිමේන්තුව වන කොන්සෙල් ඩි ලා ටෙරා හෝ කොන්සෙල් ජෙනරල් ඩි ලෙස් වෝල්ස් (නිම්නවල සාමාන්ය සභාව) 1419 දී ආරම්භ කරන ලදී. සින්ඩික් ඇන්ඩෲ ඩි'ඇලස් සහ මහා සභාව 1433 දී සම-කුමාරවරුන් සමඟ අධිකරණ අධිකරණ (ලා කෝර්ට් ඩි ජස්ටිසියා) නිර්මාණය කිරීම සහ ෆොක් අයි ලොක් (වචනාර්ථයෙන් "ගිනි සහ අඩවිය", එතැන් සිට ක්රියාත්මක වන ජාතික බද්දක්) වැනි බදු එකතු කිරීම සංවිධානය කරන ලදී.[45][36]
9 වන ශතවර්ෂයට පෙර (Sant Vicenç d'Enclar හෝ Església de Santa Coloma) පල්ලියේ කෘතීන් ඉතිරිව තිබුණද, ඇන්ඩෝරා 9 සිට 14 වන සියවස් වලදී, විශේෂයෙන් පල්ලි, පාලම්, ආගමික බිතුසිතුවම් සහ චිල්ඩිගේ බොහෝ ආගමික බිතුසිතුවම් සහ චිල්ඩි ප්රතිමා ඉදිකිරීමේදී විශිෂ්ට රෝමානු කලාවක් වර්ධනය කළේය. වැදගත්).[36] වර්තමානයේ, ඇන්ඩෝරා හි සංස්කෘතික උරුමයේ කොටසක් වන රොමේනස්ක් ගොඩනැගිලි කැපී පෙනෙන ආකාරයෙන් කැපී පෙනේ, එස්ග්ලීසියා ඩි සැන්ට් එස්ටේව්, සැන්ට් ජොආන් ඩි කැසෙල්ස්, එස්ග්ලේසියා ඩි සැන්ට් මයිකල් ඩි එංගෝලාස්ටර්ස්, සැන්ට් මාර්ටි ඩි ලා කෝටිනාඩා සහ මාර්මෙඩ්වාල්ස් පාලම් අතර අවධාරණය කරයි.[47][48]
11 වන සියවස අවසානයේ කැටලන් පිරනීස්වරු කැටලන් භාෂාවේ මූලාරම්භය ලබා ගත්හ. ඇන්ඩෝරා මෙම භාෂාවෙන් බලපෑමට ලක් වූ අතර, එය අරගොන් කිරීටයේ ඉතිරි ප්රදේශ දක්වා ව්යාප්ත වීමට දශක ගණනාවකට පෙර දේශීයව සම්මත කරන ලදී.[49]
මධ්යතන යුගයේ දේශීය ආර්ථිකය පශු සම්පත්, කෘෂිකර්මාන්තය, ලොම් සහ වියන්නන් මත පදනම් විය. පසුව, 11 වන සියවස අවසානයේ, ඕර්ඩිනෝ වැනි උතුරු පැරිෂ් වල පළමු යකඩ අත්තිවාරම් පෙනෙන්නට පටන් ගත් අතර, 15 වන සියවසේ සිට රටේ වැදගත් ආර්ථික ක්රියාකාරකමක් වන ෆෝජ් කලාව දියුණු කළ ප්රවීණ ශිල්පීන් විසින් එය බෙහෙවින් අගය කරන ලදී.[36]
16 සිට 18 වන සියවස දක්වා
[සංස්කරණය]
1601 දී ප්රංශයේ හියුගිනොට් කැරලි, ස්පාඤ්ඤයෙන් පැමිණි විමර්ශන අධිකරණ සහ ප්රදේශයට ආවේණික වූ මායා කර්ම ආශ්රිත විශ්වාසයන් හේතුවෙන්, ප්රතිසංස්කරණ සහ ප්රති-ප්රතිසංස්කරණ සන්දර්භය තුළ, ත්රිවිධ හමුදාවේ ඩි කෝර්ට්ස් (අධිකරණ මහාධිකරණය) නිර්මාණය කරන ලදී.[50][51][52]
කාලයත් සමඟ, ඇන්ඩෝරා හි සම-හිමිකම නවරේහි රජවරුන්ට හිමි විය. නවරේහි III වන හෙන්රි ප්රංශයේ රජු බවට පත්වීමෙන් පසු, ඔහු 1607 දී ප්රංශ රාජ්යයේ ප්රධානියා සහ උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා ඇන්ඩෝරා හි සම-කුමාරවරුන් ලෙස ස්ථාපිත කරන ලද ආඥාවක් නිකුත් කළේය, එය තවමත් පවතින දේශපාලන විධිවිධානයකි.
1617 දී, වාර්ගික කවුන්සිල මගින් බැන්ඩොලරිස්මේ (බ්රිගේන්ඩේජ්) නැගීම සමඟ කටයුතු කිරීම සඳහා යම්කිසි (ජනප්රිය මිලීෂියා හෝ හමුදාව) පිහිටුවන ලද අතර, කොන්සෙල් ඩි ලා ටෙරා එහි සංයුතිය, සංවිධානය සහ අද පවතින නිපුණතා අනුව අර්ථ දක්වා ව්යුහගත කරන ලදී.[53]
ඇන්ඩෝරා 12-14 සියවස්වල තිබූ එම ආර්ථික ක්රමයම ලෝහ විද්යාවේ විශාල නිෂ්පාදනයක් (ෆාර්ගුස්, ෆාගා කැටලානාට සමාන ක්රමයක්) සහ 1692 දී පමණ දුම්කොළ හඳුන්වාදීම සහ ආනයන වෙළඳාම සමඟ දිගටම කරගෙන ගියේය. 1371 සහ 1448 දී, සම-කුමාරවරු ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා ප්රදර්ශනය අනුමත කළහ, එය එතැන් සිට වාණිජමය වශයෙන් වැදගත්ම වාර්ෂික ජාතික උත්සවය විය.[54][55][56]
එස්කල්ඩ්ස්-එන්ගෝර්ඩනි හි කොන්ෆ්රාරියා ඩි පැරයිරස් අයි ටෙක්සිඩෝර්ස් නම් රෙදි විවීමකරුවන්ගේ අද්විතීය හා පළපුරුදු සංසදයක් රට තුළ තිබුණි. 1604 දී ආරම්භ කරන ලද එය දේශීය තාප ජලයෙන් ප්රයෝජන ගත්තේය. මේ කාලය වන විට, රට සංලක්ෂිත වූයේ පුබිලා සහ හෙරියු සම්ප්රදායෙන් උපුටා ගත් ප්රොහෝම්ස් (ධනවත් සමාජය) සහ කැසලර්ස් (ජනගහනයේ ඉතිරි කොටස) යන සමාජ ක්රමයෙනි.[58][59][60][61]
එහි අත්තිවාරමෙන් සියවස් තුනකට පසු, කොන්සෙල් ඩි ලා ටෙරා එහි මූලස්ථානය සහ 1702 දී කැසා ඩි ලා වැල් හි ට්රිබියුනල් ඩි කෝර්ට්ස් පිහිටුවා ගත්තේය. 1580 දී ඉදිකරන ලද මැනර් නිවස බුස්කෙට්ස් පවුලේ උතුම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කළේය. පාර්ලිමේන්තුව තුළ එක් එක් ඇන්ඩෝරා පල්ලිය නියෝජනය කරන හය යතුරු වල වැසිකිලිය (අර්මාරි ඩි ලෙස් සිස් ක්ලවුස්) තබා ඇති අතර, එහිදී ඇන්ඩෝරා ව්යවස්ථාව සහ අනෙකුත් ලියකියවිලි සහ නීති පසුව තබා ඇත.[62][63]
රීපර්ස් යුද්ධයේදී සහ ස්පාඤ්ඤ අනුප්රාප්තික යුද්ධයේදී, ඇන්ඩෝරා ජනතාව (උදාසීන රටක් ලෙස ප්රකාශ කළත්) 1716 දී ඔවුන්ගේ අයිතිවාසිකම් අඩු වූ බව දුටු කැටලන්වරුන්ට සහාය දැක්වූහ. ප්රතිචාරය වූයේ ඇන්ඩෝරා හි කැටලන් ලේඛන ප්රවර්ධනය කිරීම, ඇන්ටෝනි ෆිටර් අයි රොසෙල් විසින් රචිත වරප්රසාද පොත (ලිබ්රේ ඩි ප්රිවිලෙගිස් ඩි 1674), මැනුවල් ඩයිජස්ට් (1748) හෝ ඇන්ටෝනි පුයිග් විසින් රචිත පොලිටා ඇන්ඩෝරා (1763) වැනි සංස්කෘතික කෘති සමඟිනි.[64][65]
19 වන සියවස: නව ප්රතිසංස්කරණය සහ ඇන්ඩෝරා ප්රශ්නය
[සංස්කරණය].png)
ප්රංශ විප්ලවයෙන් පසු I වන නැපෝලියන් 1809 දී සම-ප්රින්සිපට් නැවත ස්ථාපිත කර ප්රංශ මධ්යතන යුගයේ මාතෘකාව ඉවත් කළේය. 1812–1813 දී, පළමු ප්රංශ අධිරාජ්යය අර්ධද්වීපික යුද්ධයේදී (ගුවෙරා අර්ධද්වීපය) කැටලෝනියාව ඈඳා ගත් අතර කලාපය දෙපාර්තමේන්තු හතරකට බෙදා, ඇන්ඩෝරාව පුයිග්සර්ඩා දිස්ත්රික්කයේ කොටසක් ලෙස නැවත ස්ථාපිත කළේය. 1814 දී, අධිරාජ්ය නියෝගයක් මගින් ඇන්ඩෝරාවේ ස්වාධීනත්වය සහ ආර්ථිකය නැවත ස්ථාපිත කරන ලදී.[66][67][68]
මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ, ඇන්ඩෝරාවේ ප්රමාද වූ මධ්යතන ආයතන සහ ග්රාමීය සංස්කෘතිය බොහෝ දුරට නොවෙනස්ව පැවතුනි. 1866 දී, සින්ඩික් ගිලෙම් ඩි'අරීනි-ප්ලැන්ඩොලිට් පවුල් ප්රධානීන්ට පමණක් සීමා වූ ඡන්ද බලයෙන් තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 24 දෙනෙකුගෙන් යුත් කවුන්සිල ජෙනරාල්වරයෙකු තුළ ප්රතිසංස්කරණවාදී කණ්ඩායමට නායකත්වය දුන්නේය. කවුන්සිලයේ ජෙනරාල්වරයා කලින් රාජ්යය පාලනය කළ වංශාධිපති කතිපයාධිකාරය ප්රතිස්ථාපනය කළේය.[69]
නව ප්රතිසංස්කරණය (නෝවා ප්රතිසංස්කරණය) ආරම්භ වූයේ සම-කුමාරවරුන් දෙදෙනාම අනුමත කිරීමෙන් පසුව වන අතර ඇන්ඩෝරාවේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ පදනම[70] සහ ත්රිවර්ණ ධජය වැනි සංකේත ස්ථාපිත කළේය. නිම්න වැසියන්ගේ ඉල්ලීමක් ලෙස නව සේවා ආර්ථිකයක් ඇති වූ අතර හෝටල්, ස්පා නිවාඩු නිකේතන, මාර්ග සහ විදුලි පණිවුඩ මාර්ග වැනි යටිතල පහසුකම් ගොඩනැගීමට පටන් ගත්තේය.[71][72][73]
කො-ප්රින්සස් බලධාරීන් රට පුරා කැසිනෝ සහ ඔට්ටු ඇල්ලීමේ නිවාස තහනම් කළහ. තහනම ආර්ථික ගැටුමකට සහ 1881 විප්ලවයට හේතු වූ අතර, එය 1880 දෙසැම්බර් 8 වන දින විප්ලවවාදීන් සින්ඩික් නිවසට පහර දීමෙන් ආරම්භ වූ අතර ජෝන් ප්ලා අයි කැල්වෝ සහ පෙරේ බැරෝ අයි මාස්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් තාවකාලික විප්ලවවාදී කවුන්සිලය පිහිටුවන ලදී. තාවකාලික විප්ලවවාදී කවුන්සිලය විදේශීය සමාගම් විසින් කැසිනෝ සහ ස්පා ඉදිකිරීමට අවසර දුන්නේය.[75] 1881 ජුනි 7 සිට 9 දක්වා, කැනිලෝ සහ එන්කැම්ප්හි පක්ෂපාතීහු එස්කල්ඩ්ස්-එන්ගෝර්ඩනි හි විප්ලවවාදී බලවේග සමඟ සම්බන්ධතා ඇති කර ගනිමින් ඕර්ඩිනෝ සහ ලා මැසානාහි පල්ලි නැවත අත්පත් කර ගත්හ.[76] දිනක සටනකින් පසු ජුනි 10 වන දින එස්කාල්ස් පාලම පිළිබඳ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලදී.[77][78][79] කවුන්සිලය ප්රතිස්ථාපනය කර නව මැතිවරණ පවත්වන ලදී. නැගෙනහිර ප්රශ්නයට අදාළව "ඇන්ඩෝරා ප්රශ්නය" වන ක්වෙස්ටියෝ ඩි ඇන්ඩෝරා - ජනතාව බෙදී ගිය බැවින් ආර්ථික තත්ත්වය නරක අතට හැරුණි.[80] 1882 සහ 1885 දී කැනිලෝගේ කරදර මත පදනම්ව බිෂොප්වරුන්ට පක්ෂපාතී, ප්රංශ-ගැති සහ ජාතිකවාදීන් අතර අරගල දිගටම පැවතුනි.[81][82][83]
ඇන්ඩෝරා කැටලන් රෙනයික්සෙන්සා හි සංස්කෘතික ව්යාපාරයට සහභාගී විය. 1882 සහ 1887 අතර, ත්රිභාෂාවාදය නිල භාෂාව වන කැටලන් සමඟ සහජීවනයෙන් පැවති පළමු අධ්යයන පාසල් පිහිටුවන ලදී. ප්රංශයේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ රොමැන්ටික් කතුවරුන් රටේ ජාතික විඥානය පිබිදීම වාර්තා කළහ. ජැසින්ට් වර්ඩගුවර් 1880 ගණන්වල ඕර්ඩිනෝ හි ජීවත් වූ අතර එහිදී ඔහු ලේඛක සහ ඡායාරූප ශිල්පී ජෝකිම් ද රිබා සමඟ රෙනයික්සෙන්සාට අදාළ කෘති ලියා බෙදා ගත්තේය.
1848 දී, ෆ්රොමෙන්ටල් හැලේවි විසින් ලෙ වැල් ඩි'ඇන්ඩෝරේ ඔපෙරාව යුරෝපයේ ඉතා සාර්ථක ලෙස තිරගත කරන ලදී. එහිදී අර්ධද්වීපික යුද්ධය අතරතුර ආදර හැඟීම් සහිත කෘතියෙන් නිම්නවල ජාතික විඥානය නිරාවරණය විය.[84][85][86]
20 වන සහ 21 වන සියවස්: රට නවීකරණය කිරීම සහ ව්යවස්ථාමය ඇන්ඩෝරාව
[සංස්කරණය]
1933 විප්ලවය සහ FHASA වැඩ වර්ජන (Vagues de FHASA) හේතුවෙන් මැතිවරනයට පෙර ඇති වූ සමාජ නොසන්සුන්තාවයෙන් පසුව 1933 දී ප්රංශය ඇන්ඩෝරා අල්ලා ගන්නා ලදී; ජෝව්ස් ඇන්ඩෝරන්ස් (ස්පාඤ්ඤ CNT සහ FAI හා සම්බන්ධ කම්කරු සමිති කණ්ඩායමක්) විසින් මෙහෙයවන ලද කැරැල්ල දේශපාලන ප්රතිසංස්කරණ සඳහා කැඳවුම් කළේය,[87] සියලුම ඇන්ඩෝරන්වරුන්ගේ විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය සහ එන්කැම්ප් හි FHASA හි ජල විදුලි බලාගාරය ඉදිකිරීමේදී දේශීය හා විදේශීය සේවකයින්ගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ක්රියා කළේය.[88] 1933 අප්රේල් 5 වන දින ජෝව්ස් ඇන්ඩෝරන්ස් ඇන්ඩෝරන් පාර්ලිමේන්තුව අල්ලා ගත්තේය.[89] මෙම ක්රියාමාර්ගවලට පෙර කර්නල් රෙනේ-ජූල්ස් බවුලර්ඩ්ගේ ලිංගභේද 50 ක් සමඟ පැමිණීම සහ සින්ඩික ෆ්රැන්චෙස්ක් කයිරාට් විසින් මෙහෙයවන ලද දේශීය මිලීෂියා භටයන් 200 ක් හෝ ඊට වැඩි පිරිසක් බලමුලු ගැන්වීම සිදු විය.[90]
1934 ජූලි 6 වන දින, වික්රමාන්විත සහ වංශාධිපති බොරිස් ස්කොසිරෙෆ්, බදු පාරාදීසයක් සහ විදේශ ආයෝජන ස්ථාපිත කිරීම හරහා රට සහ ධනය නිදහස සහ නවීකරණය කිරීමේ පොරොන්දුව සමඟින්, ඇන්ඩෝරාවේ පරමාධිපතියා ලෙස ප්රකාශ කිරීමට මහා මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින්ගේ සහාය ලබා ගත්තේය. 1934 ජූලි 8 වන දින බොරිස් උර්ගල්හි ප්රකාශයක් නිකුත් කරමින්, තමා ඇන්ඩෝරාහි රජු වන පළමුවන බොරිස් ලෙස ප්රකාශයට පත් කළ අතර,[91] ඒ සමඟම උර්ගල්හි බිෂොප්වරයාට එරෙහිව යුද්ධ ප්රකාශ කළ අතර ජූලි 10 වන දින රජුගේ ව්යවස්ථාව අනුමත කළේය.[92] ජූලි 20 වන දින සම-කුමාරයා සහ බිෂොප් ජස්ටි ගිටාර්ට් අයි විලාර්ඩෙබෝ සහ ඔවුන්ගේ බලධාරීන් විසින් ඔහුව අත්අඩංගුවට ගෙන අවසානයේ ස්පාඤ්ඤයෙන් නෙරපා හරින ලදී.[93] 1936 සිට 1940 දක්වා, ප්රසිද්ධ කර්නල් රෙනේ-ජූල්ස් බවුලර්ඩ්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ගාඩ් මොබයිල් හි ප්රංශ හමුදා කණ්ඩායමක් ස්පාඤ්ඤ සිවිල් යුද්ධයෙන්[94] සහ ෆ්රැන්කොයිස්ට් ස්පාඤ්ඤයෙන්[95] බාධාවන්ගෙන් ප්රාන්තය ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා ඇන්ඩෝරාහි හමුදා කඳවුරු බැඳ තිබූ අතර 1933 විප්ලවයෙන් පසු ජනරජවාදයේ නැගීමකට ද මුහුණ දුන්නේය.[96] ස්පාඤ්ඤ සිවිල් යුද්ධය අතරතුර, ඇන්ඩෝරාහි වැසියන් දෙපාර්ශවයේම සරණාගතයින් පිළිගත් අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් රට තුළ ස්ථිරවම පදිංචි වූ අතර එමඟින් පසුකාලීන ආර්ථික උත්පාතයට සහ ඇන්ඩෝරාහි ධනේශ්වර යුගයට පිවිසීමට දායක විය.[97][98] යුද්ධයේ අවසාන අදියරේදී ෆ්රැන්කෝවාදී හමුදා ඇන්ඩෝරාන් දේශසීමාවට ළඟා විය.[99]
දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයේදී, ඇන්ඩෝරා මධ්යස්ථව පැවති අතර විචි ප්රංශය සහ ෆ්රැන්කෝවාදී ස්පාඤ්ඤය අතර වැදගත් ජාවාරම් මාර්ගයක් විය.[101] විදේශිකයන් සහ සරණාගතයින් ඇතුළුවීම සහ නෙරපා හැරීම යන දෙකටම බාධා කිරීම, ආර්ථික අපරාධ සිදු කිරීම,[102] පුරවැසියන්ගේ අයිතිවාසිකම් අඩු කිරීම [103] සහ ෆ්රැන්කෝවාදයට අනුකම්පා කිරීම යන දෙකම සඳහා මහා මණ්ඩලයේ අක්රියතාව බොහෝ ඇන්ඩෝරා වැසියන් විවේචනය කළහ.[104][105] මහා මණ්ඩල සාමාජිකයින් ඇන්ඩෝරා හි පැවැත්මට සහ එහි ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීමට අවශ්ය කවුන්සිලයේ දේශපාලන හා රාජ්ය තාන්ත්රික ක්රියාමාර්ග සාධාරණීකරණය කළහ. ලෝක යුද්ධ දෙකෙන් සහ ස්පාඤ්ඤ සිවිල් යුද්ධයෙන් ඇන්ඩෝරා සාපේක්ෂව හානියක් සිදු නොවීය.[105][106] නාසි-අල්ලාගත් රටවල පීඩනයට ලක් වූවන්ට උපකාර කිරීම සඳහා පිහිටුවා ගත් ඇතැම් කණ්ඩායම්, ඇන්ඩෝරා දිවි ගලවා ගැනීමට ජාවාරමට සහභාගී වෙමින්. බ්රිතාන්ය MI6 සමඟ සම්බන්ධ වී පලාගිය 400 කට ආසන්න පිරිසකට උපකාර කළ හොස්ටල් පැලන්ක්ස් මගහැරීමේ ජාල විධානය වඩාත් කැපී පෙනෙන එකක් විය,[107] ඔවුන් අතර මිත්ර හමුදා නිලධාරීන් ද විය.[108][109] ඇන්ඩෝරා හි ඇක්සිස් ගැති තොරතුරු සපයන්නන් සහ ගෙස්ටාපෝ නියෝජිතයන් සමඟ අරගල පැවතුනද, 1941 සහ 1944 අතර විධානය ක්රියාකාරීව පැවතුනි.[110]
_-_53Fi5569.jpg)
අගනුවර නගරයේ ඒකාධිපති පාලන තන්ත්රයන්ට හිතකර නොවන ප්රචාරක, සංස්කෘතිය සහ සිනමා කලාව පිළිබඳ ජාවාරම් කළු වෙළඳපොළක් තිබුණි, එය ඒකාධිපති පාලන තන්ත්රයන්ට හිතකර නොවන අතර, එය හොටෙල් මිරඩෝර් හෝ කැසිනෝ හෝටලය වැනි ස්ථානවල ප්රචාරය කරන ලදී,[111] නිදහස් ප්රංශ හමුදා සඳහා රැස්වීම් ස්ථානයක් සහ යුරෝපයෙන් බිම හෙළන ලද මිත්ර ගුවන් නියමුවන් රැගෙන යාම සඳහා මාර්ගයක් ලෙස.[112] යුද්ධයෙන් පසුව, චිත්රපට සංගම් පිහිටුවන ලද විට, ජාලය පවත්වාගෙන යනු ලැබූ අතර, එහිදී ෆ්රැන්කෝගේ ස්පාඤ්ඤයේ වාරණය කරන ලද චිත්රපට, සංගීතය සහ පොත් ආනයනය කරන ලද අතර, ඇන්ඩෝරා තුළ පවා කැටලන් හෝ විදේශීය මහජනතාව සඳහා වාරණ විරෝධී ආකර්ෂණයක් බවට පත්විය.[98] ඔක්සිටානිගේ ප්රංශ ප්රතිරෝධයට සම්බන්ධ ෆැසිස්ට් විරෝධී සංවිධානයක් වන ඇන්ඩෝරාන් සමූහය (අග්රෝපමන්ට් ඇන්ඩෝරා), ප්රංශ නියෝජිතයා (veguer) නාසිවාදය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරන බවට චෝදනා කළේය.[113]
ඇන්ඩෝරාන් ධනවාදී ආර්ථිකයට විවෘත වීමේ ප්රතිඵලයක් ලෙස අක්ෂ දෙකක් ඇති විය: මහා සංචාරක ව්යාපාරය සහ රටේ බදු නිදහස් කිරීම. ධනවාදී උත්පාතය කරා යන පළමු පියවර 1930 ගණන්වල සිට ආරම්භ වූ අතර, FHASA[114] ගොඩනැගීම සහ Banc Agrícol (1930) සහ Crèdit Andorrà (1949) සමඟ වෘත්තීය බැංකුකරණය[115] නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ ආරම්භ විය. පසුව Banca Mora (1952), Banca Cassany (1957) සහ SOBANCA (1960) සමඟ. ඉන් ටික කලකට පසු, ස්කීං සහ සාප්පු සවාරි වැනි ක්රියාකාරකම් රට සංචාරක ආකර්ෂණයක් බවට පත් කිරීමට උපකාරී වූ අතර, 1930 ගණන්වල අගභාගයේදී ස්කී නිකේතන සහ සංස්කෘතික ආයතන ආරම්භ කිරීමත් සමඟ.[114][116] නැවත පණ ගැන්වූ හෝටල් කර්මාන්තයක් ද වර්ධනය විය. 1968 අප්රේල් මාසයේදී සමාජ සෞඛ්ය රක්ෂණ ක්රමයක් (CASS) නිර්මාණය කරන ලදී.[117]
.jpg)
.jpg)
ඇන්ඩෝරා රජය අනිවාර්යයෙන්ම අනාගතය සඳහා සැලසුම් කිරීම, ප්රක්ෂේපණය සහ අනාවැකි සම්බන්ධ කළේය: 1967 සහ 1969 දී ප්රංශ සම-කුමාර චාල්ස් ඩි ගෝල්ගේ නිල සංචාරයත් සමඟ; මානව හිමිකම් සහ ජාත්යන්තර විවෘතභාවයේ රාමුව තුළ ආර්ථික උත්පාතය සහ ජාතික ඉල්ලීම් සඳහා එයට අනුමැතිය ලබා දෙන ලදී.[120][121]
ට්රෙන්ටේ ග්ලෝරියස් සමඟ ඇන්ඩෝරා "ඇන්ඩෝරා සිහිනය"[122] (ඇමරිකානු සිහිනයට සමාන) ලෙස පොදුවේ හැඳින්වෙන යුගයක් අත්විඳියේය: මහා සංස්කෘතිය රට තුළ මුල් බැස ගත්තේ ආර්ථිකයේ සහ සංස්කෘතියේ රැඩිකල් වෙනස්කම් අත්විඳිමිනි. මේ සඳහා සාක්ෂිය වූයේ මෙම කාල පරිච්ඡේදයේ යුරෝපයේ ඉහළම සංගීත ගුවන් විදුලි මධ්යස්ථානය වූ රේඩියෝ ඇන්ඩෝරා ය, [123] චැන්සන් ෆ්රැන්චයිස්, ස්විං, රිද්මය සහ බ්ලූස්, ජෑස්, රොක් ඇන්ඩ් රෝල් සහ ඇමරිකානු රට සංගීතයෙන් සංගීතමය ජනප්රිය ගීත ප්රවර්ධනය කරන ඉතා වැදගත් අමුත්තන් සහ කථිකයන් සමඟිනි.[124] මෙම කාල පරිච්ඡේදය තුළ ඇන්ඩෝරා ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයක් සහ එකල බොහෝ සම්මත රටවලට වඩා ඉහළ ආයු අපේක්ෂාවක් අත්කර ගත්තේය.[114][125]
එහි සාපේක්ෂ හුදකලාව සැලකිල්ලට ගෙන, ඇන්ඩෝරා යුරෝපීය ඉතිහාසයේ ප්රධාන ධාරාවෙන් පිටත පැවතුන අතර, ප්රංශය, ස්පාඤ්ඤය සහ පෘතුගාලය හැර වෙනත් රටවලට සබඳතා කිහිපයක් තිබුණි. නමුත් මෑත කාලයේ එහි සමෘද්ධිමත් සංචාරක කර්මාන්තය, ප්රවාහන හා සන්නිවේදන ක්ෂේත්රයේ වර්ධනයන් සමඟ රට හුදකලාවෙන් ඉවත් කර ඇත. 1976 සිට ස්වෛරීභාවය, මානව හිමිකම් සහ බල තුලනය පිළිබඳ අක්රමිකතා මෙන්ම නවීන ඉල්ලීම්වලට අනුව නීති සම්පාදනය කිරීමේ අවශ්යතාවය හේතුවෙන් ඇන්ඩෝරා ආයතන ප්රතිසංස්කරණය කිරීමේ අවශ්යතාවය රට දැක තිබේ. 1982 දී, සම-කුමාරවරුන්ගේ අනුමැතිය ඇතිව, පළමු අගමැති ඔස්කාර් රිබාස් රීග්ගේ සභාපතිත්වයෙන් යුත් විධායක මණ්ඩලය (කොන්සෙල් එක්සෙකියුටියු) නමින් ඇන්ඩෝරා රජය පිහිටුවීමේදී පළමු බලතල බෙදීමක් සිදු විය.[126] 1989 දී, ප්රින්සිපල්ටි යුරෝපීය ආර්ථික ප්රජාව සමඟ වෙළඳ සබඳතා විධිමත් කිරීම සඳහා ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය.[127]
ඇන්ඩෝරා ව්යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයෙන් පසු 1993 දී එහි දේශපාලන ක්රමය නවීකරණය කරන ලදී. සම-කුමාරවරුන් සහ මහා මණ්ඩලය විසින් ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව කෙටුම්පත් කර මාර්තු 14 වන දින ඡන්දදායකයින්ගෙන් 74.2% ක් විසින් අනුමත කරන ලද අතර, 76% ක ඡන්ද ප්රතිශතයක් ලබා ගන්නා ලදී.[128] නව ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව යටතේ පළමු මැතිවරණය එම වසරේම පැවැත්විණි.[129] එම වසරේම, ඇන්ඩෝරා එක්සත් ජාතීන්ගේ සහ යුරෝපීය කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය.[130]
1996 දී ඇන්ඩෝරා එක්සත් ජනපදය සමඟ රාජ්ය තාන්ත්රික සබඳතා විධිමත් කරමින් 51 වන එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සැසිවාරයට සහභාගී විය. පළමු ජෙනරාල් සින්ඩික් මාර්ක් ෆෝර්නේ සංවිධානයේ ප්රතිසංස්කරණ ආරක්ෂා කිරීම සඳහා මහා සභා රැස්වීමේදී කැටලන් භාෂාවෙන් කළ කතාවකට සහභාගී වූ අතර දින තුනකට පසු ඔහු ඇන්ඩෝරාහි භාෂාමය අයිතිවාසිකම් සහ ආර්ථිකය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා යුරෝපීය කවුන්සිලයේ පාර්ලිමේන්තු සභාවට සහභාගී විය.[131] 2006 දී යුරෝපීය සංගමය සමඟ මුදල් ගිවිසුමක් විධිමත් කරන ලද අතර එමඟින් ඇන්ඩෝරාට යුරෝව නිල වශයෙන් භාවිතා කිරීමට මෙන්ම තමන්ගේම යුරෝ කාසි ටංකනය කිරීමට ඉඩ සලසයි.[132][133]
දේශපාලනය
[සංස්කරණය]
උර්ගල්හි බිෂොප්
2025 සිට
ප්රංශ ජනාධිපති
2017 සිට
ඇන්ඩෝරා යනු උර්ගල්හි බිෂොප්වරයා සහ ප්රංශ ජනාධිපතිවරයා සම-කුමාරවරුන් ලෙස පාර්ලිමේන්තු සම-ප්රධානත්වයක් ඇති රාජ්යයකි.[134] මෙම විශේෂත්වය නිසා ඇන්ඩෝරාහි කුමාරයා ලෙස ප්රංශ ජනාධිපතිවරයා තේරී පත් වූ රජෙකු බවට පත් කරයි, නමුත් ඔහු ඇන්ඩෝරා ජනතාවගේ ජනප්රිය ඡන්දයකින් තේරී පත් නොවේ. ඇන්ඩෝරාහි දේශපාලනය සිදුවන්නේ ඒක මණ්ඩල ව්යවස්ථාදායකයක් සහිත පාර්ලිමේන්තු නියෝජිත ප්රජාතන්ත්රවාදයක සහ බහු-පක්ෂ ක්රමයක රාමුවක ය. අගමැති ප්රධාන විධායකයා වේ.
වත්මන් අගමැති වන්නේ ඇන්ඩෝරා සඳහා ප්රජාතන්ත්රවාදීන්ගේ (ඩීඒ) සේවියර් එස්පොට් සැමෝරා ය. විධායක බලය රජය විසින් ක්රියාත්මක කරනු ලැබේ. ව්යවස්ථාදායක බලය රජය සහ පාර්ලිමේන්තුව යන දෙකටම පවරා ඇත.
ඇන්ඩෝරා පාර්ලිමේන්තුව සාමාන්ය සභාව ලෙස හැඳින්වේ. මහා සභාව මන්ත්රීවරුන් 28 ත් 42 ත් අතර සංඛ්යාවකින් සමන්විත වේ.[134] මන්ත්රීවරුන් වසර හතරක කාලයක් සේවය කරන අතර, පෙර කවුන්සිලය විසුරුවා හැරීමෙන් පසු 30 වන සහ 40 වන දින අතර මැතිවරණ පවත්වනු ලැබේ.
පරිපාලන පල්ලි හතෙන් අඩක් සමාන සංඛ්යාවකින් තේරී පත් වන අතර, අනෙක් අඩක් මන්ත්රීවරුන් තනි ජාතික මැතිවරණ කොට්ඨාශයකින් තේරී පත් වේ. ඡන්දදායකයින් අපේක්ෂකයින්ට නොව පක්ෂවලට ඡන්දය දෙයි; ඡන්දදායකයෙකු පල්ලි මන්ත්රීවරුන් සඳහා පක්ෂයකට සහ සමස්ත මන්ත්රීවරුන් සඳහා පක්ෂයකට ඡන්දය දෙන අතර ජයග්රාහකයින් පක්ෂ ලැයිස්තු වලින් පැමිණේ. මැතිවරණයෙන් දින පහළොවකට පසු, මන්ත්රීවරුන් ඔවුන්ගේ පදවි ප්රාප්තිය පවත්වයි. මෙම සැසියේදී, මහා මණ්ඩලයේ ප්රධානියා වන ජෙනරාල් සින්ඩික් සහ ඔහුගේ සහායක උපසින්ඩික් ජෙනරාල් තේරී පත් වේ. දින අටකට පසු, කවුන්සිලය නැවත වරක් රැස්වේ. මෙම සැසියේදී, මන්ත්රීවරුන් අතරින් අගමැති තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ.
අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් පහෙන් එකක මන්ත්රීවරුන් විසින් යෝජනා කළ හැකිය. ඉන්පසු කවුන්සිලය අගමැති වීමට නිරපේක්ෂ බහුතර ඡන්ද සංඛ්යාවක් සහිත අපේක්ෂකයා තෝරා පත් කර ගනී. පසුව සින්ඩික් ජෙනරාල්වරයා සම-කුමාරවරුන්ට දැනුම් දෙන අතර, ඔවුන් තේරී පත් වූ අපේක්ෂකයා ඇන්ඩෝරා අගමැති ලෙස පත් කරයි. නීති යෝජනා කිරීම සහ සම්මත කිරීම සඳහා ද මහා මණ්ඩලය වගකිව යුතුය. ප්රාදේශීය පැරිෂ් කවුන්සිල තුනක් ඒකාබද්ධව හෝ ඇන්ඩෝරා පුරවැසියන්ගෙන් අවම වශයෙන් දහයෙන් එකක් විසින් පුද්ගලික මන්ත්රී පනත් කෙටුම්පත් ලෙස පනත් කෙටුම්පත් සභාවට ඉදිරිපත් කළ හැකිය.
ප්රධාන සභාවේ වාර්ෂික අයවැය ද සභාව අනුමත කරයි. පෙර අයවැය කල් ඉකුත් වීමට අවම වශයෙන් මාස දෙකකට පෙර රජය යෝජිත අයවැය පාර්ලිමේන්තු අනුමැතිය සඳහා ඉදිරිපත් කළ යුතුය. ඊළඟ වසරේ පළමු දින වන විට අයවැය අනුමත නොකළහොත්, පෙර අයවැය නව එකක් අනුමත වන තෙක් දීර්ඝ කෙරේ. ඕනෑම පනතක් අනුමත වූ පසු, එය සම-කුමාරවරුන්ට ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා සින්ඩික් ජෙනරාල්වරයා වගකිව යුතු අතර එමඟින් ඔවුන්ට එය අත්සන් කර බලාත්මක කළ හැකිය.
අග්රාමාත්යවරයා සභාව ගැන සෑහීමකට පත් නොවන්නේ නම්, ඔහුට සම-කුමාරවරුන්ගෙන් කවුන්සිලය විසුරුවා හැර නව මැතිවරණ නියෝග කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිය හැකිය.[135] අනෙක් අතට, අගමැති ධුරයෙන් ඉවත් කිරීමට මන්ත්රීවරුන්ට බලය ඇත. අවම වශයෙන් මන්ත්රීවරුන්ගෙන් පහෙන් එකක් විසින් වාරණය කිරීමේ යෝජනාවක් අනුමත කිරීමෙන් පසු, කවුන්සිලය ඡන්දය ප්රකාශ කරනු ඇති අතර එයට නිරපේක්ෂ බහුතර ඡන්ද ලැබුණහොත්, අග්රාමාත්යවරයා ඉවත් කරනු ලැබේ.[136]
නීතිය සහ අපරාධ යුක්තිය
[සංස්කරණය]අධිකරණය මහේස්ත්රාත් අධිකරණය, අපරාධ නීති අධිකරණය, ඇන්ඩෝරා මහාධිකරණය සහ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අධිකරණය යන විනිසුරුවරුන්ගෙන් සමන්විත වේ. අධිකරණ මහාධිකරණය විනිසුරුවරුන් පස් දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ: අගමැති විසින් පත් කරන ලද එක් අයෙක්, සම-කුමාරවරුන් විසින් එක් අයෙක්, සින්ඩික ජෙනරාල් විසින් එක් අයෙක් සහ විනිසුරුවන් සහ මහේස්ත්රාත්වරුන් විසින් එක් අයෙක්. සින්ඩික් ජෙනරාල් විසින් පත් කරන ලද සාමාජිකයා විසින් එහි සභාපතිත්වය දරන අතර විනිසුරුවන් වසර හයක කාලයක් සඳහා තනතුරු දරති.[137]
මහේස්ත්රාත්වරුන් සහ විනිසුරුවරුන් මහාධිකරණය විසින් පත් කරනු ලබන අතර, අපරාධ නීති අධිකරණයේ සභාපතිවරයා ද මහාධිකරණය විසින් පත් කරනු ලැබේ. නීතිපති කාර්යාලයේ සාමාජිකයින් ද මහාධිකරණය විසින් පත් කරනු ලැබේ. ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අර්ථ නිරූපණය කිරීම සහ නීති සහ ගිවිසුම්වලට එරෙහිව ව්යවස්ථා විරෝධී බව පිළිබඳ සියලු අභියාචනා සමාලෝචනය කිරීම සඳහා ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අධිකරණය වගකිව යුතුය. එය සම-කුමාරවරුන් විසින් එක් අයෙක් සහ සාමාන්ය සභාව විසින් දෙදෙනෙකු පත් කරන ලද විනිසුරුවරුන් හතර දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ඔවුන් වසර අටක සේවා කාලයක් සේවය කරයි. අධිකරණයේ සභාපතිත්වය වසර දෙකක භ්රමණයක් මත විනිසුරුවරුන්ගෙන් එක් අයෙකු විසින් දරනු ලබන අතර එමඟින් එක් අවස්ථාවක සෑම විනිසුරුවරයෙකුම අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරනු ඇත.
විදේශ සබඳතා, ආරක්ෂාව සහ ආරක්ෂාව
[සංස්කරණය]
ඇන්ඩෝරාට තමන්ගේම සන්නද්ධ හමුදාවක් නැත,[138] කුඩා චාරිත්රානුකූල හමුදාවක් ඇතත්. ජාතිය ආරක්ෂා කිරීමේ වගකීම ප්රධාන වශයෙන් ප්රංශය සහ ස්පාඤ්ඤය සතුය.[139] කෙසේ වෙතත්, හදිසි අවස්ථා හෝ ස්වාභාවික විපත් වලදී, සොමෙටෙන්ට් (අනතුරු ඇඟවීමක්) කැඳවනු ලබන අතර ඇන්ඩෝරා ජාතිකත්වයේ වයස අවුරුදු 21 ත් 60 ත් අතර සියලුම නිරෝගී පිරිමින් සේවය කළ යුතුය.[140][141] මේ නිසා සියලුම නිරෝගී පිරිමින්, විශේෂයෙන් සෑම නිවසකම ප්රධානියා (සාමාන්යයෙන් නිවසක වැඩිහිටි නිරෝගී පුරුෂයා) නීතියට අනුව රයිෆලයක් තබා ගත යුතුය, නීතියේ සඳහන් වන්නේ අවශ්යතාවයක් ඇති විට පොලිසිය ගිනි අවියක් ලබා දෙන බවයි.[141] ඇන්ඩෝරා එක්සත් ජාතීන්ගේ (UN), යුරෝපයේ ආරක්ෂාව සහ සහයෝගීතාව සඳහා වූ සංවිධානයේ (OSCE) පූර්ණ සාමාජිකයෙකු වන අතර යුරෝපීය සංගමය (EU) සමඟ විශේෂ ගිවිසුමක් ඇත. ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අනුමත කිරීමෙන් පසුව, ඇන්ඩෝරා පසුව 1994 දී එක්සත් රාජධානිය සහ 1995 දී එක්සත් ජනපදය වැනි අසල්වැසි ප්රංශය සහ ස්පාඤ්ඤය හැරුණු විට ඔවුන්ගේ ප්රධාන සහචරයින් සමඟ රාජ්ය තාන්ත්රික සබඳතා ඇති කර ගනු ඇත. එයට ලෝක වෙළඳ සංවිධානයේ (WTO) නිරීක්ෂක තත්ත්වය ද ඇත.[142] 2020 ඔක්තෝබර් 16 වන දින, COVID-19 වසංගතය අතරතුර, ඇන්ඩෝරා ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදලේ (IMF) 190 වන සාමාජිකයා බවට පත්විය.[143][144]
මිලිටරි
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා සතුව කුඩා හමුදාවක් ඇති අතර, එය ඓතිහාසිකව විවිධ දිනවලදී මතු කර හෝ ප්රතිසංස්කරණය කර ඇත, නමුත් නූතන කාලයේ කිසි විටෙකත් ස්ථාවර හමුදාවක් බවට පත් වී නොමැත. ඇන්ඩෝරා ආරක්ෂාවේ මූලික මූලධර්මය නම්, සොමෙටෙන්ට් (ගෘහ ප්රධානීන්ගෙන් සමන්විත ඇන්ඩෝරාහි සිවිල් ආරක්ෂක සංවිධානයක්) කැඳවීමෙන් ඉල්ලා සිටියහොත් සියලුම ශක්තිමත් පිරිමින් සටන් කිරීමට සූදානම් වීමයි. 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී ප්රංශ "ලූතරන්" වැටලීම් වලට එරෙහිව සොමෙන්ට් ඉතා සුළු වශයෙන් භාවිතා කරන ලදී. ගොඩබිම් සහිත රටක් වූ ඇන්ඩෝරාවට නාවික හමුදාවක් නොමැත.
පළමුවන ලෝක යුද්ධයට පෙර, ඇන්ඩෝරාව කපිතාන්වරයෙකුගේ (කැපිටා හෝ කැප් ඩි සොමෙන්ට්) සහ ලුතිනන්වරයෙකුගේ (ඩෙසනර් හෝ ලොක්ටිනන්ට් ඩෙල් කැපිටා) අධීක්ෂණය යටතේ අර්ධකාලීන හමුදා භටයින් 600 ක් පමණ සන්නද්ධ හමුදා බලකායක් පවත්වාගෙන ගියේය. මෙම ආයතනය ප්රින්සිපල්ටියෙන් පිටත සේවය සඳහා බැඳී නොසිටි අතර ප්රංශය සහ උර්ගල් බිෂොප්වරයා විසින් පත් කරන ලද නිලධාරීන් දෙදෙනෙකු (නිර්මාංශිකයින්) විසින් අණ දෙන ලදී.[145]
නූතන යුගයේ දී, හමුදාව චාරිත්රානුකූල රාජකාරි භාර ගැනීමට කැමති ස්වේච්ඡා සේවකයින්ගේ ඉතා කුඩා කණ්ඩායමකින් සමන්විත වී ඇත. පවුල් සහ ප්රජාවන් තුළ නිල ඇඳුම් සහ ආයුධ පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට ලබා දෙන ලදී.[146]
1931 දී ඇන්ඩෝරා පොලිස් බලකාය පිහිටුවීමත් සමඟ අභ්යන්තර ආරක්ෂාව සඳහා හමුදාවේ කාර්යභාරය බොහෝ දුරට අත්පත් කර ගන්නා ලදී. 1933 මැතිවරණයට සම්බන්ධ කෙටි සිවිල් නොසන්සුන්තාවක් හේතුවෙන් ප්රංශ ජාතික ජෙන්ඩර්මරීගෙන්[147] සහාය ලබා ගැනීමට හේතු විය. රෙනේ-ජූල්ස් බවුලර්ඩ්ගේ අණ යටතේ මාස දෙකක් ඇන්ඩෝරා හි පදිංචි භට කණ්ඩායමක් සමඟ. ඊළඟ වසරේදී ඇන්ඩෝරා පොලිසිය ප්රතිසංස්කරණය කරන ලද අතර, අධීක්ෂණ භූමිකාවන් සඳහා සොල්දාදුවන් එකොළොස් දෙනෙකු පත් කරන ලදී.[148] මෙම බලකාය කෝප්රල්වරුන් හය දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වූ අතර, එක් එක් පල්ලියකට එක් අයෙකු (දැනට පැරිෂ් හතක් තිබුණද, 1978 වන තෙක් හය දෙනෙකු පමණක් සිටියහ), ඊට අමතරව ක්රියාමාර්ග සම්බන්ධීකරණය කිරීම සඳහා කනිෂ්ඨ මාණ්ඩලික නිලධාරීන් හතර දෙනෙකු සහ මේජර් නිලය සහිත අණ දෙන නිලධාරියෙකු ඇතුළත් විය. පල්ලියේ සිටින ශක්තිමත් මිනිසුන් අතරින් සටන් බලකායක් ඇති කිරීමට හැකිවීම, තමන්ගේම පල්ලියේ සිටින කෝප්රල්වරුන් හය දෙනාගේ වගකීම විය.
වර්තමාන සොමෙටෙන්ට් හි එකම ස්ථිර අංශය දොළොස් දෙනෙකුගෙන් යුත් චාරිත්රානුකූල ඒකකයකි. කෙසේ වෙතත්, සියලුම ශක්තිමත් පිරිමින් තාක්ෂණික වශයෙන් හමුදා සේවය සඳහා ලබා ගත හැකි අතර,[149] සෑම පවුලකටම ගිනි අවියක් සඳහා ප්රවේශය තිබීම අවශ්ය වේ. නිවසකට ෂොට්ගන් වැනි ප්රදේශීය අවියක් නියාමනය කර නොමැත; කෙසේ වෙතත්, පිස්තෝල සහ රයිෆල් වැනි පරාසයක ආයුධ සඳහා බලපත්රයක් අවශ්ය වේ.[146] හමුදාව වසර 700 කට වැඩි කාලයක් සටන් කර නොමැති අතර, එහි ප්රධාන වගකීම වන්නේ නිල උත්සව අවස්ථාවන්හිදී ඇන්ඩෝරා ධජය ඉදිරිපත් කිරීමයි.[150][151] මාක් ෆෝර්නේ මොල්නේට අනුව, ඇන්ඩෝරා හි හමුදා අයවැය දැඩි ලෙස ස්වේච්ඡා පරිත්යාග සහ පූර්ණ කාලීන ස්වේච්ඡා සේවකයින්ගේ ලබා ගැනීමේ හැකියාව මත පදනම් වේ.[152]
1982 දී කැටලන් පිරනීස් හි ඇති වූ ගංවතුර සමයේදී (ඇන්ඩෝරා පුරවැසියන් 12 දෙනෙකු මිය ගිය විට) සමටෙන්ට් වෙත ලබා දුන් එකම මෑත කාලීන සාමාන්ය හදිසි ඇමතුම වූයේ,[153] ජනගහනයට උපකාර කිරීම සහ ප්රාදේශීය පොලිස් ඒකක සමඟ මහජන සාමය ස්ථාපිත කිරීම සඳහා ය.[154]
යුරෝපීය කවුන්සිලයේ ඇන්ඩෝරා
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා යනු 1994 නොවැම්බර් 10 වන දින යුරෝපීය කවුන්සිලයේ සාමාජික රටවල් 46 න් එකකි. යුරෝපීය කවුන්සිලයේ සාමාජිකත්වය හරහා, ඇන්ඩෝරා පහත සඳහන් ක්ෂේත්රවලට සම්බන්ධ වී ඇත හෝ සම්බන්ධ වී ඇත:
- වධහිංසා වැළැක්වීම: බාල වයස්කාර මධ්යස්ථාන, සංක්රමණික රැඳවුම් ස්ථාන, පොලිස් ස්ථාන සහ මනෝචිකිත්සක රෝහල් වැනි රැඳවුම් පහසුකම්වල වධහිංසා වැළැක්වීම සඳහා යුරෝපීය කමිටුව විසින් සිදු කරන ලද පරීක්ෂණ.
- ජාතිවාදයට එරෙහිව සටන් කිරීම: ජාතිවාදය සහ නොඉවසීමට එරෙහිව යුරෝපීය කොමිසම විසින් සපයන ලද අධීක්ෂණය සහ උපදෙස්.
- සමාජ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම: සමාජීය හා ආර්ථික මානව හිමිකම් සහතික කරන යුරෝපීය සමාජ ප්රඥප්තිය යටතේ යුරෝපීය සමාජ අයිතිවාසිකම් කමිටුව විසින් අධීක්ෂණය කිරීම.
- සුළු ජාතීන් ආරක්ෂා කිරීම: ජාතික සුළු ජාතීන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ රාමු සම්මුතිය අධීක්ෂණ පද්ධතියක් ස්ථාපිත කළද, ඇන්ඩෝරා මෙම සම්මුතියට අත්සන් කර නැත.
- දූෂණ විරෝධී: දූෂණයට එරෙහිව ජාතික හැකියාවන් වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා දූෂණයට එරෙහි රාජ්ය කණ්ඩායම (GRECO) විසින් කරන ලද ඇගයීම්.
- මුදල් විශුද්ධිකරණය සහ ත්රස්තවාදයට මුදල් සැපයීමට එරෙහිව: MONEYVAL කමිටුව විසින් සමාලෝචන සහ COP198 විසින් අධීක්ෂණය කිරීම.
- නීතිය හරහා ප්රජාතන්ත්රවාදය: යුරෝපීය ප්රජාතන්ත්රවාදී ප්රමිතීන් සමඟ ව්යවස්ථාමය රාමු පෙළගැස්වීමට සහාය වන වැනීසියේ කොමිසමෙන් උපදේශන සහාය.
- මිනිස් ජාවාරමට එරෙහිව සටන් කිරීම: නිතිපතා ඇගයීම් වාර්තා හරහා මිනිස් ජාවාරමට එරෙහිව ක්රියාමාර්ග පිළිබඳ විශේෂඥ කණ්ඩායම (GRETA) විසින් නිරීක්ෂණය කිරීම.
- අධිකරණ පද්ධතිය වැඩිදියුණු කිරීම: අධිකරණ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා යුක්තියේ කාර්යක්ෂමතාව සඳහා වූ යුරෝපීය කොමිසම (CEPEJ) සහ යුරෝපීය නඩු පවරන්නන්ගේ උපදේශක කවුන්සිලය (CCPE) විසින් තක්සේරු කිරීම්.
- සංස්කෘතික දායකත්වයන්: 1994 දී, මානව හිමිකම් සහ සංස්කෘතික උරුමයන් සඳහා වූ කැපවීම සංකේතවත් කරමින්, කවුන්සිලයේ කලා එකතුවේ කොටසක් ලෙස ඇන්ඩෝරා "ඉන්ක්ලස් නිම්නය, ඇන්ඩෝරා" (ෆ්රැන්සෙස්ක් ගැලොබාර්ඩෙස් විසින් කැන්වසය මත තෙල්) පරිත්යාග කළේය.
කවුන්සිලයේ ඇන්ඩෝරා නියෝජනයට ඇතුළත් වන්නේ:
- ඇමති කමිටුව: ඉමා ටෝර් ෆවුස් (විදේශ කටයුතු අමාත්ය) සහ ඇන්ඩ්රියු ජෝර්ඩි (තානාපති සහ ස්ථිර නියෝජිත) විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ.
- පාර්ලිමේන්තු සභාව: නියෝජිතයින් 2 දෙනෙකු සහ ආදේශකයින් 2 දෙනෙකුගෙන් යුත් දූත පිරිසක්.
- පළාත් පාලන සහ ප්රාදේශීය බලධාරීන්ගේ සම්මේලනය: නියෝජිතයින් දෙදෙනෙකු සහ ආදේශකයින් දෙදෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත පිරිසක්.
- යුරෝපීය මානව හිමිකම් අධිකරණය: විනිසුරු පෙරේ පාස්ටර් විලනෝවා විසින් නියෝජනය කරන ලද අතර, 2024 දී තීරණ ආයතනයකට අයදුම්පත් 14 ක් වෙන් කරන ලදී.
- මානව හිමිකම් කොමසාරිස්: මානව හිමිකම් තත්ත්වය නිරීක්ෂණය කිරීමට සහ ජාතික බලධාරීන් සහ සිවිල් සමාජය සමඟ සංවාදයක යෙදීමට සංචාර පවත්වයි.
- යුරෝපීය කවුන්සිලයේ ගිවිසුම්: ඇන්ඩෝරා කවුන්සිලයේ මූලධර්ම කෙරෙහි ඇති කැපවීම ශක්තිමත් කරන ගිවිසුම් කිහිපයක් අනුමත කර අත්සන් කර ඇත.
2025 සඳහා, යුරෝපීය කවුන්සිලයේ අයවැය යුරෝ මිලියන 655.7 ක් වන අතර, ඇන්ඩෝරා යුරෝ 368,842 ක දායකත්වයක් සපයයි.[155]
පොලිස් බලකාය
[සංස්කරණය].jpg)
ඇන්ඩෝරාව කුඩා නමුත් නවීන හා හොඳින් සන්නද්ධ අභ්යන්තර පොලිස් බලකායක් පවත්වාගෙන යන අතර, සිවිල් සහායකයින්ගේ සහාය ඇතිව පොලිස් නිලධාරීන් 240 ක් පමණ සිටී. බළකාය විසින් සපයනු ලබන ප්රධාන සේවාවන් වන්නේ නිල ඇඳුම් ඇඳගත් ප්රජා පොලිස් සේවය, අපරාධ හඳුනා ගැනීම, දේශසීමා පාලනය සහ රථවාහන පොලිස් සේවයයි. පොලිස් සුනඛයින්, කඳුකර ගලවා ගැනීම සහ බෝම්බ නිෂ්ක්රීය කණ්ඩායමක් ඇතුළු කුඩා විශේෂඥ ඒකක ද ඇත.[156]
GIPA
[සංස්කරණය]The Grup d'Intervenció Policia d'Andorra' (GIPA) යනු ත්රස්තවාදයට එරෙහි සහ ප්රාණ ඇපකරුවන් මුදා ගැනීමේ කාර්යයන් සඳහා පුහුණුව ලත් කුඩා විශේෂ බලකා කණ්ඩායමකි. එය ක්රියාකාරී හමුදා බලකායකට සමීපතම ශෛලිය වුවද, එය හමුදාවේ නොව පොලිස් බලකායේ කොටසකි. ත්රස්තවාදී සහ ප්රාණ ඇපකරුවන් පිළිබඳ තත්වයන් රටට දුර්ලභ තර්ජනයක් වන බැවින්, GIPA සාමාන්යයෙන් සිරකරුවන්ගේ පරිවාර රාජකාරි සඳහා සහ වෙනත් අවස්ථාවල සාමාන්ය පොලිස් සේවය සඳහා පවරනු ලැබේ.[157]
ගිනි නිවන හමුදාව
[සංස්කරණය]සැන්ටා කොලොමා හි මූලස්ථානයක් සහිත ඇන්ඩෝරාන් ගිනි නිවන හමුදාව නවීන ගිනි නිවන ස්ථාන හතරකින් ක්රියාත්මක වන අතර ගිනි නිවන භටයින් 120 දෙනෙකුගෙන් පමණ සමන්විත වේ. මෙම සේවාව බර උපකරණ 16 ක් (ගිනි නිවන රථ, හැරවුම් මේස ඉණිමං සහ විශේෂඥ රෝද හතරේ වාහන), සැහැල්ලු ආධාරක වාහන හතරක් (මෝටර් රථ සහ වෑන්) සහ ගිලන් රථ හතරකින් සමන්විත වේ.[158]
ඓතිහාසික වශයෙන්, ඇන්ඩෝරා හි පුරාණ පල්ලි හයක පවුල් ගින්න මැඩපැවැත්වීමේදී එකිනෙකාට සහාය වීම සඳහා දේශීය විධිවිධාන පවත්වා ගෙන ගියහ. රජය විසින් මිලදී ගන්නා ලද පළමු ගිනි පොම්පය 1943 දී අත්පත් කර ගන්නා ලදී. 1959 දෙසැම්බර් මාසයේ දින දෙකක් පැවති බරපතල ගින්නක් ස්ථිර ගිනි නිවන සේවාවක් සඳහා ඉල්ලීම් ඇති කළ අතර ඇන්ඩෝරාන් ගිනි නිවන හමුදාව 1961 අප්රේල් 21 වන දින පිහිටුවන ලදී.[159]
ගිනි නිවන සේවාව ඕනෑම වේලාවක රාජකාරියේ යෙදී සිටින ගිනි නිවන භටයින් පස් දෙනෙකු සමඟ පූර්ණ කාලීන ආවරණයක් පවත්වාගෙන යයි: සැන්ටා කොලෝමා හි බලසේනා මූලස්ථානයේ දෙදෙනෙකු සහ අනෙක් ගිනි නිවන ස්ථාන තුනෙන් එක් අයෙකු බැගින්.[160]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
පැරිෂ්
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා හි පැරිෂ් හතක් අඩංගු වේ:
භෞතික භූගෝලය
[සංස්කරණය]නැගෙනහිර පිරනීස් කඳු වැටියේ පිහිටා ඇති නිසා, ඇන්ඩෝරා ප්රධාන වශයෙන් රළු කඳු වලින් සමන්විත වන අතර, උසම ස්ථානය වන්නේ කෝමා පෙඩ්රෝසා වන අතර එහි සාමාන්ය උන්නතාංශය මීටර් 2,946 (අඩි 9,665) වන අතර ඇන්ඩෝරා හි සාමාන්ය උන්නතාංශය මීටර් 1,996 (අඩි 6,549) වේ.[161] මේවා Y හැඩයේ පටු නිම්න තුනකින් විච්ඡේදනය වන අතර ඒවා ප්රධාන ගංගාව වන ග්රාන් වැලිරා ගඟ ලෙස ඒකාබද්ධ වී ස්පාඤ්ඤය බලා පිටත් වේ (ඇන්ඩෝරා හි පහළම ස්ථානය වන මීටර් 840 හෝ අඩි 2,756). ඇන්ඩෝරා හි භූමි ප්රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 468 (වර්ග සැතපුම් 181) කි.
පරිසරය
[සංස්කරණය]භූගෝලීය වශයෙන්, ඇන්ඩෝරා අයත් වන්නේ බොරෙල් රාජධානිය තුළ සර්කම්බෝරියල් කලාපයේ අත්ලාන්තික් යුරෝපීය පළාතටයි. WWF ට අනුව, ඇන්ඩෝරා භූමි ප්රදේශය පිරනීස් කේතුධර සහ මිශ්ර වනාන්තර පරිසර කලාපයට අයත් වේ.[162] ඇන්ඩෝරා හි 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්ය ලකුණු 4.45/10 ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 127 වන ස්ථානයට පත්විය.[163] ඇන්ඩෝරා හි වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්රමාණයෙන් 34% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 16,000 (හෙක්ටයාර) ට සමාන වන අතර එය 1990 සිට නොවෙනස්ව පැවතුනි. 2020 දී, ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 16,000 (හෙක්ටයාර) ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 0 (හෙක්ටයාර) ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරයෙන් 0% ක් ප්රාථමික වනාන්තරයක් ලෙස වාර්තා විය (මිනිස් ක්රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) සහ වනාන්තර ප්රදේශයෙන් 0% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි.[164][165]
වැදගත් කුරුළු ප්රදේශය
[සංස්කරණය]වනාන්තර සහ කඳුකර පක්ෂීන් සඳහා වැදගත් වන අතර රතු-බිල් සහිත චව්, සිට්රිල් ෆින්ච් සහ පාෂාණ බන්ටිං ගහනයට සහාය වන බැවින්, මුළු රටම BirdLife International විසින් තනි වැදගත් කුරුළු ප්රදේශයක් (IBA) ලෙස පිළිගෙන ඇත.[166]
දේශගුණය
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරාවේ උන්නතාංශය අනුව ඇල්පයින්, මහාද්වීපික සහ සාගර දේශගුණයක් ඇත. එහි ඉහළ උන්නතාංශය යන්නෙන් අදහස් වන්නේ සාමාන්යයෙන් ශීත ඍතුවේ දී වැඩි හිම ප්රමාණයක් ඇති අතර ගිම්හානයේදී එය තරමක් සිසිල් බවයි. බිම් සලකුණු වල විවිධත්වය, නිම්නවල විවිධ දිශානතිය සහ මධ්යධරණී දේශගුණයේ සාමාන්ය අක්රමිකතා සහනය නිසා රට තුළ උස් කඳු දේශගුණයේ සාමාන්ය ආධිපත්යයට බාධා කරන විශාල ක්ෂුද්ර ක්ලයිමේට් විවිධත්වයක් ඇති කරයි. අවම සහ උපරිම ලක්ෂ්යවල උන්නතාංශයේ විශාල වෙනස්කම්, මධ්යධරණී දේශගුණයේ බලපෑම සමඟ එක්ව, ඇන්ඩෝරා පිරනීස් හි දේශගුණය වර්ධනය කරයි.
වර්ෂාපතනය සිදුවන විට, වසන්ත හා ගිම්හාන කාලය තුළ සංවහන සහ බහුල වැසි මගින් සංලක්ෂිත ගෝලීය ආකෘතියක් අර්ථ දැක්විය හැකි අතර එය සරත් සමය දක්වා පැවතිය හැකිය (මැයි, ජුනි සහ අගෝස්තු සාමාන්යයෙන් වැසි සහිත මාස වේ). කෙසේ වෙතත්, ශීත ඍතුවේ දී, අත්ලාන්තික් සාගරයේ පෙරමුණු වල බලපෑමට යටත්ව, උස්බිම් හැර, අඩු වැසි සහිත වේ, එය ඇන්ඩෝරා කඳුකරයේ විශාල හිම පතනයක් පැහැදිලි කරයි. උෂ්ණත්ව පාලන තන්ත්රය, පුළුල් ලෙස, ප්රින්සිපලිටියේ කඳුකර තත්ත්වයට අනුකූලව, සෞම්ය ගිම්හානයක් සහ දිගු හා සීතල ශීත කාලයක් මගින් සංලක්ෂිත වේ.[167]
| ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා (රොක් ඩි සැන්ට් පෙරේ), උන්නතාංශය: මීටර් 1,075 (1971-2000, අන්ත 1934-වර්තමානය) සඳහා කාලගුණ දත්ත | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| මාසය | ජන | පෙබ | මාර් | අප්රි | මැයි | ජුනි | ජූලි | අගෝ | සැප් | ඔක් | නොවැ | දෙසැ | වසර |
| වාර්තාගත ඉහළම °C (°F) | 18.0 (64.4) |
20.0 (68.0) |
24.8 (76.6) |
29.0 (84.2) |
29.2 (84.6) |
37.4 (99.3) |
39.0 (102.2) |
35.9 (96.6) |
32.0 (89.6) |
31.0 (87.8) |
21.2 (70.2) |
19.0 (66.2) |
39.0 (102.2) |
| මධ්යන්ය දෛනික උපරිමය °C (°F) | 6.9 (44.4) |
8.9 (48.0) |
11.7 (53.1) |
13.3 (55.9) |
17.6 (63.7) |
21.9 (71.4) |
26.2 (79.2) |
25.4 (77.7) |
21.4 (70.5) |
16.0 (60.8) |
10.7 (51.3) |
7.5 (45.5) |
15.6 (60.1) |
| දෛනික සාමාන්යය °C (°F) | 2.2 (36.0) |
3.5 (38.3) |
5.8 (42.4) |
7.5 (45.5) |
11.5 (52.7) |
15.4 (59.7) |
18.8 (65.8) |
18.5 (65.3) |
14.9 (58.8) |
10.3 (50.5) |
5.7 (42.3) |
3.0 (37.4) |
9.8 (49.6) |
| මධ්යන්ය දෛනික අවමය °C (°F) | −2.5 (27.5) |
−1.8 (28.8) |
−0.2 (31.6) |
1.7 (35.1) |
5.3 (41.5) |
8.8 (47.8) |
11.4 (52.5) |
11.4 (52.5) |
8.5 (47.3) |
4.7 (40.5) |
0.6 (33.1) |
−1.4 (29.5) |
3.9 (39.0) |
| වාර්තාගත අවම °C (°F) | −15 (5) |
−16 (3) |
−11 (12) |
−7 (19) |
−2 (28) |
0.0 (32.0) |
3.0 (37.4) |
2.0 (35.6) |
0.0 (32.0) |
−6 (21) |
−10.5 (13.1) |
−13 (9) |
−16 (3) |
| සාමාන්ය වර්ෂාපතනය mm (inches) | 53.1 (2.09) |
37.9 (1.49) |
40.5 (1.59) |
71.2 (2.80) |
89.8 (3.54) |
84.2 (3.31) |
60.7 (2.39) |
85.6 (3.37) |
80.9 (3.19) |
72.4 (2.85) |
68.4 (2.69) |
67.9 (2.67) |
812.3 (31.98) |
| Source 1: ACDA[168] | |||||||||||||
| Source 2: Meteo Climat (record highs and lows)[169] | |||||||||||||
කුඩා කඳුකර රටක් ලෙස, ඇන්ඩෝරා දේශගුණික විපර්යාසයන්ට බෙහෙවින් ගොදුරු වේ. එහි ඉහළ උන්නතාංශ ප්රදේශවල උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.17 °C කින් පමණ ඉහළ ගොස් ඇති අතර, වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 49 කින් අඩු වී ඇත. මෙම මාරුවීම් ජල සම්පත් සහ හිම ආවරණයට බලපෑම් ඇති කරයි, ඒවා ඇන්ඩෝරා හි සංචාරක කර්මාන්තය මත පදනම් වූ ආර්ථිකය සඳහා ප්රධාන අංග වේ.[170] ස්කීං සඳහා ප්රමාණවත් හිම ඇති දින ගණන අඩු වෙමින් පවතින අතර හිම රේඛාව ඉහළ උන්නතාංශවලට පසුබසිමින් පවතී.[171]
එහි ජාතික හරිතාගාර වායු විමෝචනය ලෝකයේ අඩුම එකක් වුවද (2023 දී විමෝචනය වන ටොන් 534 දහසක්),[172] පුනර්ජනනීය බලශක්තිය සහ බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින්, ඇන්ඩෝරා සතුව ශක්තිමත් දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීමේ උපාය මාර්ගයක් ඇත. එහි ජාතික වශයෙන් තීරණය කරන ලද දායකත්වය තුළ, ඇන්ඩෝරා 2030 වන විට එහි විමෝචනය 55% කින් අඩු කිරීමට සහ 2050 වන විට කාබන් උදාසීනත්වයට කැපවී සිටී.[173] කෙසේ වෙතත්, උපාය මාර්ගයේ අනුවර්තනය වීමේ කොටස තවමත් මුල් අවධියේ පවතින අතර එය ක්රියාත්මක කිරීම දුෂ්කර හා මිල අධික විය හැකිය. රට සංචාරක ව්යාපාරය මත රඳා පවතින බැවින්, වඩාත් ඔරොත්තු දෙන ආර්ථිකයක් ගොඩනැගීම සඳහා අනුවර්තනය වේගවත් කිරීම අත්යවශ්ය වේ.[171]
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා හි ආර්ථිකයේ ප්රධානතම ස්ථානය වන සංචාරක ව්යාපාරය, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 80% ක් පමණ වේ. ඇන්ඩෝරා හි තීරුබදු-නිදහස් තත්ත්වය සහ එහි ගිම්හාන සහ ශීත නිවාඩු නිකේතන මගින් ආකර්ෂණය වී ඇති,[174] ඇස්තමේන්තුගත සංචාරකයින් මිලියන 8 ක් වාර්ෂිකව පැමිණේ.
ඇන්ඩෝරා හි ප්රධාන ආදායම් මාර්ගවලින් එකක් වන්නේ ස්කී රිසෝට් වලින් වන අතර, එහි මුළු ස්කී පිටි කිලෝමීටර 175 (සැතපුම් 109) ඉක්මවයි. මෙම ක්රීඩාව වාර්ෂිකව නරඹන්නන් මිලියන 7 කට වඩා පැමිණෙන අතර වසරකට යුරෝ මිලියන 340 ක් ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, 2007 සිට වර්තමානයේ සෘජු රැකියා 2,000 ක් සහ වක්ර රැකියා 10,000 ක් පවත්වා ගෙන යයි.[175]
බැංකු අංශය, එහි බදු ක්ෂේමභූමි තත්ත්වය සමඟ, ආනයන තීරුබදු හරහා පමණක් රැස් කරන ලද ආදායම සමඟ ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් සපයයි (මූල්ය හා රක්ෂණ අංශය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් ආසන්න වශයෙන් 19% ක් වේ[176]). කෙසේ වෙතත්, 21 වන සියවසේ යුරෝපීය ස්වෛරී-ණය අර්බුදය අතරතුර, සංචාරක කර්මාන්තය පහත වැටීමකට ලක් වූ අතර, ස්පාඤ්ඤයේ භාණ්ඩවල මිල පහත වැටීම, තීරුබදු රහිත සාප්පු සවාරි අඩු කිරීම සහ විරැකියාව වැඩිවීම හේතුවෙන් එය අර්ධ වශයෙන් හේතු විය. 2012 ජනවාරි 1 වන දින, 10% ක ව්යාපාරික බද්දක් හඳුන්වා දෙන ලද අතර,[177] ඉන් පසුව වසරකට පසුව 2% ක විකුණුම් බද්දක් පැනවූ අතර, එය එහි පළමු කාර්තුවේදී යුරෝ මිලියන 14 කට වඩා වැඩි මුදලක් රැස් කළේය.[178]
කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය සීමිතයි; භූමියෙන් 1.7%[179] ක් පමණක් වගා කළ හැකි අතර, බොහෝ ආහාර ආනයනය කිරීමට සිදුවේ. සමහර දුම්කොළ දේශීයව වගා කෙරේ. ප්රධාන පශු සම්පත් ක්රියාකාරකම් වන්නේ ගෘහස්ථ බැටළුවන් ඇති කිරීමයි. නිෂ්පාදන නිෂ්පාදනය ප්රධාන වශයෙන් සිගරට්, සුරුට්ටු සහ ගෘහ භාණ්ඩ වලින් සමන්විත වේ. ඇන්ඩෝරා හි ස්වාභාවික සම්පත් අතර ජල විදුලිය, ඛනිජ ජලය, දැව, යකඩ ලෝපස් සහ ඊයම් ඇතුළත් වේ.[180]
ඇන්ඩෝරා යුරෝපීය සංගමයේ සාමාජිකයෙකු නොවන නමුත්, නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ වෙළඳාම සඳහා EU සාමාජිකයෙකු ලෙස (තීරුබදු නොමැතිව) සහ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සඳහා EU නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස සැලකීම වැනි විශේෂ සම්බන්ධතාවයක් භුක්ති විඳියි. ඇන්ඩෝරා සතුව තමන්ගේම මුදල් ඒකකයක් නොතිබූ අතර 1999 දෙසැම්බර් 31 වන දින දක්වා බැංකු ගනුදෙනු වලදී ප්රංශ ෆ්රෑන්ක් සහ ස්පාඤ්ඤ පෙසෙටා යන දෙකම භාවිතා කරන ලදී, එම මුදල් දෙකම EU හි තනි මුදල් ඒකකය වන යුරෝ මගින් ප්රතිස්ථාපනය කරන ලදී. ෆ්රෑන්ක් සහ පෙසෙටා යන දෙකෙහිම කාසි සහ නෝට්ටු 2002 දෙසැම්බර් 31 වන දින දක්වා ඇන්ඩෝරා හි නීත්යානුකූල ටෙන්ඩර් ලෙස පැවතුනි. 2015 මුල් භාගයේ සිට ඇන්ඩෝරා තමන්ගේම යුරෝ කාසි නිකුත් කිරීමට සාකච්ඡා කළේය.[181]
ඇන්ඩෝරා ඓතිහාසිකව ලෝකයේ අඩුම විරැකියා අනුපාතයක් අත්කර ගෙන ඇත. 2023 දී එය 1.5% ක් විය.[182]
2013 මැයි 31 වන දින, යුරෝපා සංගම් සාමාජිකයින් අතර බදු ක්ෂේමභූමි පැවතීම පිළිබඳ වැඩිවන අතෘප්තියේ පසුබිමකට එරෙහිව, ජුනි මස අවසානය වන විට ආදායම් බද්දක් හඳුන්වාදීම සඳහා නීති සම්පාදනය කිරීමට ඇන්ඩෝරා අදහස් කරන බව නිවේදනය කරන ලදී.[183] අගමැති ඇන්ටෝනි මාර්ටි සහ ප්රංශ ජනාධිපති සහ ඇන්ඩෝරා කුමරු ෆ්රැන්කොයිස් හොලන්ඩ් අතර පැරිසියේ පැවති රැස්වීමකින් පසුව මෙම නිවේදනය නිකුත් කරන ලදී. ඇන්ඩෝරා "ජාත්යන්තර ප්රමිතීන්ට අනුකූලව එහි බදුකරණය ගෙන ඒමේ" ක්රියාවලියක කොටසක් ලෙස හොලන්ඩ් මෙම පියවර පිළිගත්තේය.[184]
2010 දශකයේ මැද භාගය වන විට, මූල්ය පද්ධතිය බැංකු කණ්ඩායම් පහක්,[185] විශේෂිත ණය ආයතනයක්, ආයෝජන භාර කළමනාකරණ ආයතන අටක්, වත්කම් කළමනාකරණ සමාගම් තුනක් සහ රක්ෂණ සමාගම් 29 කින් සමන්විත වූ අතර, ඉන් 14 ක් ප්රධාන භූමියේ ක්රියාත්මක වීමට බලයලත් විදේශීය රක්ෂණ සමාගම්වල ශාඛා වේ.[176] බැංකු අතර අවසන් ඒකාබද්ධ කිරීම් 2022 දී සිදු වූ අතර, එමඟින් ඇන්ඩෝරා මූල්ය අංශයට දැනට ක්රියාකාරී බැංකු කණ්ඩායම් 3 ක් ඇත.[186]
ජන විකාශනය
[සංස්කරණය]
ජනගහනය
[සංස්කරණය]| Historical populations | ||
|---|---|---|
| වසර | ජනගහණ. | ±% p.a. |
| 1950 | 6,176 | — |
| 1960 | 8,392 | +3.11% |
| 1970 | 19,545 | +8.82% |
| 1980 | 35,460 | +6.14% |
| 1990 | 54,507 | +4.39% |
| 2000 | 65,844 | +1.91% |
| 2010 | 85,015 | +2.59% |
| 2015 | 78,067 | −1.69% |
| source: Departament d'Estadística d'Andorra[187] | ||
ඇන්ඩෝරා හි ජනගහනය 79,034 (2021) ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[188][189] ඇන්ඩෝරා වැසියන් මුලින් කැටලන් සම්භවයක් ඇති රොමැන්ස් ජනවාර්ගික කණ්ඩායමකි.[190] 1900 දී ජනගහනය 5,000 සිට වර්ධනය වී ඇත.
නිවැසියන්ගෙන් තුනෙන් දෙකකට ඇන්ඩෝරා ජාතිකත්වය නොමැති අතර නාගරික මැතිවරණවලදී ඡන්දය ප්රකාශ කිරීමේ අයිතිය නොමැත. එපමණක් නොව, ඔවුන්ට අගමැති ලෙස තේරී පත් වීමට අවසර නැත[191] හෝ පෞද්ගලිකව පවත්වාගෙන යනු ලබන සමාගමක ප්රාග්ධන තොගයෙන් 33% කට වඩා හිමිකර ගැනීමට අවසර නැත.[192][193][194][195]
ඇන්ඩෝරා හි විශාලතම ජාතික කණ්ඩායම් වන්නේ ස්පාඤ්ඤ (34.3%), ඇන්ඩෝරා (32.1%), පෘතුගීසි (10%) සහ ප්රංශ (5.6%) ය. ජනගහනයෙන් ඉතිරි 18% අතර බ්රිතාන්ය, ලන්දේසි, ජර්මානුවන්, ඉතාලියානුවන් සහ අනෙකුත් යුරෝපීයයන් මෙන්ම ආර්ජන්ටිනා, චිලී, ඉන්දියානුවන්, මොරොක්කෝ සහ උරුගුවේ ජාතිකයන් ද වෙති.[196]
භාෂා
[සංස්කරණය]| භාෂාව | කථිකයන් |
|---|---|
| කැටලන් | |
| ස්පාඤ්ඤ | |
| පෘතුගීසි | |
| ප්රංශ | |
| වෙනත් |
ඓතිහාසික හා නිල භාෂාව වන්නේ ආදර භාෂාවක් වන කැටලන් ය. ඇන්ඩෝරා රජය කැටලන් භාවිතය දිරිමත් කරයි. එය ඇන්ඩෝරා හි කැටලන් ස්ථාන නාමය සඳහා කොමිසමකට අරමුදල් සපයයි (කැටලන්: කොමිසියෝ ඩි ටොපොනිමියා ඩි'ඇන්ඩෝරා), සහ සංක්රමණිකයින්ට සහාය වීම සඳහා නොමිලේ කැටලන් පන්ති සපයයි. ඇන්ඩෝරා රූපවාහිනී සහ ගුවන් විදුලි මධ්යස්ථාන කැටලන් භාවිතා කරයි.
සංක්රමණ, ඓතිහාසික සම්බන්ධතා සහ සමීප භූගෝලීය සමීපත්වය නිසා, ස්පාඤ්ඤ, පෘතුගීසි සහ ප්රංශ බහුලව කතා කරයි. බොහෝ ඇන්ඩෝරා පදිංචිකරුවන්ට කැටලන් භාෂාවට අමතරව මේවායින් එකක් හෝ කිහිපයක් කතා කළ හැකිය. ප්රධාන සංචාරක නිකේතනවල විවිධ මට්ටම්වලට තේරුම් ගත හැකි වුවද, සාමාන්ය ජනතාව අතර ඉංග්රීසි අඩුවෙන් කතා කෙරේ. ඇන්ඩෝරා යනු ජාතික සුළුතරයන් පිළිබඳ යුරෝපීය කවුන්සිලයේ රාමු සම්මුතියට අත්සන් නොකළ යුරෝපීය රටවල් හතරෙන් (ප්රංශය, මොනාකෝ සහ තුර්කිය සමඟ)[198] එකකි.[199]
ආගම
[සංස්කරණය]- කතෝලික (89.5%)
- වෙනත් (8.8%)
- අනුබද්ධ නොවූ (1.7%)
ආගම පිළිබඳ නිල සංඛ්යාලේඛන කිහිපයක් තිබේ. CIA ලෝක තොරතුරු පොත 2020 දී කතෝලික ජනගහනය 89.5% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කරයි.[200] 2022 කතෝලික පල්ලියේ සංඛ්යාලේඛන වාර්ෂික පොත වාර්තා කරන්නේ ජනගහනයෙන් 98.6% ක් බව්තීස්ම වූ කතෝලිකයන් බවයි.[201] අනුශාසක සාන්තුවරයා මෙරිට්සෙල්හි අප ස්වාමිදූය. විවිධ රෙපරමාදු නිකායන්හි සාමාජිකයින් සහ හින්දු භක්තිකයන් කුඩා සංඛ්යාවක් සහ බහායිවරුන් ද සිටිති.[202][203] 2022 දී මුස්ලිම්වරුන් 2000 ක් සහ යුදෙව්වන් 100 ක් පමණ සිටියහ.[204][205]
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| Rank | පැරිෂ් | Pop. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා | ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා | 20,719 | ||||||
| 2 | එස්කල්ඩෙස්-එන්ගොර්ඩෙනි | එස්කල්ඩෙස්-එන්ගොර්ඩෙනි | 15,506 | ||||||
| 3 | එන්කාම්ප් | එන්කාම්ප් | 8,326 | ||||||
| 4 | සැන්ට් ජුලිය ඩි ලෝරියා | සැන්ට් ජුලිය ඩි ලෝරියා | 7,962 | ||||||
| 5 | ලා මස්සනා | ලා මස්සනා | 5,979 | ||||||
| 6 | සැන්ටා කොලොමා ඇන්ඩෝරා | ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා | 3,323 | ||||||
| 7 | ඔර්ඩිනෝ | ඔර්ඩිනෝ | 3,217 | ||||||
| 8 | කැනිලෝ | කැනිලෝ | 2,550 | ||||||
| 9 | එල් පාස් ඩි ලා කාසා | එන්කාම්ප් | 2,156 | ||||||
| 10 | අරින්සාල් | ලා මස්සනා | 2,127 | ||||||
අධ්යාපනය
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා හි සුදුසුකම් ලත් අධ්යාපන නීතිය (llei qualificada d'educació) 1993 දී සම්මත කරන ලදී. එය වයස අවුරුදු හතරේ සිට අනිවාර්ය පාසල් අධ්යාපනය අවසන් වන තෙක් නොමිලේ, පොදු අධ්යාපනය සහතික කරයි.[206]
පාසල්
[සංස්කරණය]වයස අවුරුදු 6 ත් 16 ත් අතර දරුවන්ට පූර්ණ කාලීන අධ්යාපනයක් ලබා දීම නීතියෙන් අවශ්ය වේ.[206] ද්විතීයික මට්ටම දක්වා අධ්යාපනය රජය විසින් නොමිලේ සපයනු ලැබේ.
ඇන්ඩෝරා, ප්රංශ සහ ස්පාඤ්ඤ යන පාසල් පද්ධති තුනක් ඇති අතර ඒවා පිළිවෙලින් කැටලන්, ප්රංශ සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂා ප්රධාන ඉගැන්වීමේ භාෂාව ලෙස භාවිතා කරයි. දෙමාපියන්ට තම දරුවන් සහභාගී වන පද්ධතිය තෝරා ගත හැකිය. සියලුම පාසල් ඇන්ඩෝරා බලධාරීන් විසින් ඉදිකර නඩත්තු කරනු ලැබේ, නමුත් ප්රංශ සහ ස්පාඤ්ඤ පාසල්වල ගුරුවරුන්ට බොහෝ දුරට ගෙවනු ලබන්නේ ප්රංශය සහ ස්පාඤ්ඤය විසිනි. ඇන්ඩෝරා දරුවන්ගෙන් 39% ක් ඇන්ඩෝරා පාසල්වලටද, 33% ක් ප්රංශ පාසල්වලටද, 28% ක් ස්පාඤ්ඤ පාසල්වලටද යති.
ඇන්ඩෝරා විශ්ව විද්යාලය
[සංස්කරණය]Universitat d'Andorra (UdA) යනු රාජ්ය රාජ්ය විශ්ව විද්යාලය වන අතර ඇන්ඩෝරා හි ඇති එකම විශ්ව විද්යාලය වේ. එය 1997 දී ආරම්භ කරන ලදී. උසස් වෘත්තීය අධ්යාපන පාඨමාලා වලට අමතරව හෙද, පරිගණක විද්යාව, ව්යාපාර පරිපාලනය සහ අධ්යාපන විද්යාව පිළිබඳ පළමු මට්ටමේ උපාධි මෙම විශ්ව විද්යාලය මඟින් ලබා දේ. ඇන්ඩෝරා හි ඇති එකම උපාධි පාසල් දෙක වන්නේ හෙද පාසල සහ පරිගණක විද්යා පාසල වන අතර, දෙවැන්න ආචාර්ය උපාධි වැඩසටහනක් ඇත.
අථත්ය අධ්යයන මධ්යස්ථානය
[සංස්කරණය]රටේ භූගෝලීය සංකීර්ණත්වය මෙන්ම සිසුන් සංඛ්යාව කුඩා වීම නිසා ඇන්ඩෝරා විශ්ව විද්යාලය පූර්ණ අධ්යයන වැඩසටහනක් සංවර්ධනය කිරීමෙන් වළක්වන අතර එය ප්රධාන වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ සහ ප්රංශ විශ්ව විද්යාලවලට සම්බන්ධ අථත්ය අධ්යයන මධ්යස්ථානයක් ලෙස සේවය කරයි. විශ්ව විද්යාලයේ අථත්ය අධ්යයන මධ්යස්ථානය (Centre d'Estudis Virtuals) සංචාරක, නීතිය, කැටලන් භාෂා විද්යාව, මානව ශාස්ත්ර, මනෝවිද්යාව, දේශපාලන විද්යාව, ශ්රව්ය දෘශ්ය සන්නිවේදනය, විදුලි සංදේශ ඉංජිනේරු විද්යාව සහ නැගෙනහිර ආසියානු අධ්යයන ඇතුළු ක්ෂේත්රවල උපාධි සහ පශ්චාත් උපාධි මට්ටම් දෙකෙහිම ආසන්න වශයෙන් විවිධ අධ්යයන උපාධි 20 ක් පවත්වාගෙන යයි. මෙම මධ්යස්ථානය වෘත්තිකයන් සඳහා විවිධ පශ්චාත් උපාධි වැඩසටහන් සහ අඛණ්ඩ අධ්යාපන පාඨමාලා ද පවත්වයි.
ප්රවාහනය
[සංස්කරණය]
20 වන සියවස වන තෙක් ඇන්ඩෝරාහි බාහිර ලෝකය සමඟ ප්රවාහන සම්බන්ධතා ඉතා සීමිත වූ අතර, එහි භෞතික හුදකලාව රටේ සංවර්ධනයට බලපෑවේය.
ඇන්ඩෝරා හි කිලෝමීටර් 279 (සැතපුම් 173) ක මාර්ග ජාලයක් ඇති අතර, එයින් කිලෝමීටර් 76 (සැතපුම් 47) ක් තාර දමා නොමැත. ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා වෙතින් පිටතට යන ප්රධාන මාර්ග දෙක වන්නේ සැන්ට් ජූලියා ඩි ලෝරියා අසල ස්පාඤ්ඤ දේශසීමාවට CG-1 සහ එල් පැස් ඩි ලා කැසා අසල එන්වලිරා උමග හරහා ප්රංශ දේශසීමාවට CG-2 ය.[207] බස් සේවා සියලුම අගනගර ප්රදේශ සහ බොහෝ ග්රාමීය ප්රජාවන් ආවරණය කරයි, බොහෝ ප්රධාන මාර්ගවල උපරිම ගමන් කාලවලදී පැය භාගයකට වරක් හෝ ඊට වැඩි වාර ගණනක් ධාවනය වේ. ඇන්ඩෝරා සිට බාර්සිලෝනා සහ ටූලූස් දක්වා නිතර දිගු දුර බස් සේවා ඇති අතර, පැරණි නගරයේ සිට දිනපතා සංචාරයක් ද ඇත. බස් සේවා බොහෝ දුරට පෞද්ගලික සමාගම් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලැබේ, නමුත් සමහර දේශීය ඒවා රජය විසින් ක්රියාත්මක කරනු ලැබේ.
ඇන්ඩෝරා දේශසීමා තුළ ස්ථාවර පියාපත් සහිත ගුවන් යානා සඳහා ගුවන් තොටුපළක් නොමැත, නමුත් කෙසේ වෙතත්, ලා මැසානා (කැමි හෙලිපෝට්), අරින්සාල් සහ එස්කල්ඩ්ස්-එන්ගෝර්ඩනි හි වාණිජ හෙලිකොප්ටර් සේවා සහිත හෙලිපෝට් ඇත[208][209] සහ ඇන්ඩෝරා-ස්පාඤ්ඤ දේශසීමාවට කිලෝමීටර් 12 (සැතපුම් 7.5) දකුණින් පිහිටි අසල්වැසි ස්පාඤ්ඤ කොමාර්කා ඇල්ට් උර්ගල් හි පිහිටි ගුවන් තොටුපළක් ඇත.[210] 2015 ජූලි මාසයේ සිට, ඇන්ඩෝරා-ලා සේයු ඩි'උර්ගල් ගුවන් තොටුපළ මැඩ්රිඩ් සහ පල්මා ඩි මැලෝර්කා වෙත වාණිජ ගුවන් ගමන් ක්රියාත්මක කර ඇති අතර එය ඇන්ඩෝරා ගුවන් සේවයේ ප්රධාන මධ්යස්ථානය වේ.
ස්පාඤ්ඤයේ සහ ප්රංශයේ පිහිටා ඇති ආසන්න ගුවන්තොටුපළවල්, ප්රින්සිපල්ටි සඳහා ජාත්යන්තර ගුවන් ගමන් සඳහා ප්රවේශය සපයයි. ළඟම ඇති ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළ වන්නේ ටූලූස්-බ්ලැග්නැක් ගුවන්තොටුපළ වන අතර එය උතුරින් කිලෝමීටර් 195 (සැතපුම් 121) ක් දුරින් පිහිටා ඇති අතර, ඇන්ඩෝරා සිට කිලෝමීටර් 198 (සැතපුම් 123) ක් දුරින් පිහිටා ඇති ජොසෙප් ටැරඩෙල්ලාස් බාර්සිලෝනා-එල් ප්රාට් ගුවන්තොටුපළයි. බාර්සිලෝනා සහ ටූලූස් ගුවන්තොටුපළවල් දෙකෙන්ම ඇන්ඩෝරා වෙත පැයකට බස් සේවා ඇත.
ළඟම ඇති දුම්රිය ස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩෝරා සිට කිලෝමීටර් 10 (සැතපුම් 6) ක් නැගෙනහිරින් පිහිටි ඇන්ඩෝරා-එල්'හොස්පිටලට් දුම්රිය ස්ථානය වන අතර එය ඇන්ඩෝරා සිට ගිනිකොන දෙසින් ලැටූර්-ඩි-කැරොල් (කිලෝමීටර් 25 හෝ සැතපුම් 16) සිට මිලිමීටර් 1435 ක මාපක මාර්ගයේ, ටූලූස් දක්වා සහ ප්රංශ අධිවේගී දුම්රිය මගින් පැරිස් දක්වා ගමන් කරයි. මෙම මාර්ගය SNCF විසින් ක්රියාත්මක කරනු ලැබේ.
මාධ්ය සහ විදුලි සංදේශ
[සංස්කරණය]
ඇන්ඩෝරා හි, ජංගම සහ ස්ථාවර දුරකථන සහ අන්තර්ජාල සේවා ක්රියාත්මක කරනු ලබන්නේ ඇන්ඩෝරා ජාතික විදුලි සංදේශ සමාගමක් වන SOM විසින් වන අතර එය ඇන්ඩෝරා ටෙලිකොම් (STA) ලෙසද හැඳින්වේ. එම සමාගමම ඩිජිටල් රූපවාහිනිය සහ ගුවන්විදුලිය ජාතික විකාශනය සඳහා තාක්ෂණික යටිතල පහසුකම් ද කළමනාකරණය කරයි.[211] 2010 දී සියලුම නිවාස (FTTH) සහ ව්යාපාර සඳහා සෘජු දෘශ්ය තන්තු සම්බන්ධතාවයක් සපයන පළමු රට බවට ඇන්ඩෝරා පත්විය.[212]
විකාශනය කළ පළමු වාණිජ ගුවන්විදුලි මධ්යස්ථානය වූයේ 1939 සිට 1981 දක්වා ක්රියාත්මක වූ රේඩියෝ ඇන්ඩෝරා ය.[213][214][215] 1989 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, මහා මණ්ඩලය ORTA ආයතනය නිර්මාණය කර කළමනාකරණය කරමින් අත්යවශ්ය මහජන සේවාවන් ලෙස ගුවන්විදුලිය සහ රූපවාහිනිය ස්ථාපිත කළ අතර, 2000 අප්රේල් 13 වන දින රේඩියෝ අයි ටෙලිවිසියෝ ඩි ඇන්ඩෝරා (RTVA) යන පොදු සමාගම බවට පත් විය.[216] 1990 දී, මහජන ගුවන්විදුලිය රේඩියෝ නැෂනල් ඩි ඇන්ඩෝරා හි ආරම්භ කරන ලදී. ස්වයංක්රීය රූපවාහිනී නාලිකාවක් ලෙස, 1995 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික මහජන රූපවාහිනී ජාලයක් වන ඇන්ඩෝරා ටෙලිවිසියෝ පමණක් ඇත.[217] ස්පාඤ්ඤයේ සහ ප්රංශයේ අතිරේක රූපවාහිනී සහ ගුවන් විදුලි මධ්යස්ථාන ඩිජිටල් භූමිෂ්ඨ රූපවාහිනිය සහ IPTV හරහා ලබා ගත හැකිය.[218]
ජාතික පුවත්පත් තුනක් ඇත, ඩයරි ඩි'ඇන්ඩෝරා, එල් පෙරියෝඩික් ඩි'ඇන්ඩෝරා සහ බොන්ඩියා මෙන්ම දේශීය පුවත්පත් කිහිපයක් ද ඇත.[219] ඇන්ඩෝරා පුවත්පත් ඉතිහාසය ආරම්භ වන්නේ 1917 සහ 1937 අතර කාලය තුළ ලෙස් වෝල්ස් ඩි'ඇන්ඩෝරා (1917), නෝවා ඇන්ඩෝරා (1932) සහ ඇන්ඩෝරා ඇග්රිකෝලා (1933) වැනි වාර සඟරා කිහිපයක පෙනුමෙනි.[220] 1974 දී, පොබල් ඇන්ඩෝරා ඇන්ඩෝරා හි පළමු නිත්ය පුවත්පත බවට පත්විය.[221] ස්වාධීන කළමනාකරණයක් සහිත ආධුනික ගුවන් විදුලි සමාජයක්[222] සහ ප්රවෘත්ති ඒජන්සියක් වන ANA ද ඇත.[223]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා යනු කොන්ත්රාපාස් සහ මැරට්සා වැනි ජන නැටුම් සඳහා නිවහනක් වන අතර ඒවා විශේෂයෙන් සැන්ට් ජූලියා ඩි ලෝරියා හි පවතී. ඇන්ඩෝරා ජන සංගීතය එහි අසල්වැසියන්ගේ සංගීතයට සමානකම් ඇත, නමුත් විශේෂයෙන් කැටලන් චරිතයක් ඇත, විශේෂයෙන් සර්දානා වැනි නැටුම් ඉදිරියේ. අනෙකුත් ඇන්ඩෝරා ජන නැටුම් අතරට ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා හි කොන්ත්රාපා සහ එස්කල්ඩ්ස්-එන්ගෝර්ඩනි හි ශාන්ත ඈන්ගේ නැටුම් ඇතුළත් වේ. ඇන්ඩෝරා හි ජාතික නිවාඩු දිනය සැප්තැම්බර් 8 වන දින අපගේ මෙරිට්සෙල් ආර්යාවගේ දිනයයි.[224]
වඩාත් වැදගත් උත්සව සහ සම්ප්රදායන් අතර මැයි මාසයේ කැනොලිච් රැස්වීම, ජූලි මාසයේ රෝසර් ඩි'ඕර්ඩිනෝ, මෙරිට්සෙල් දිනය (ඇන්ඩෝරා ජාතික දිනය), ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා ප්රදර්ශනය, සැන්ට් ජෝර්ඩි දිනය, සැන්ටා ලූෂියා ප්රදර්ශනය, ලා කැන්ඩලෙරා සිට කැනිලෝ දක්වා උත්සවය, එන්කැම්ප් කානිවල්, කැරමල් ගායනා කිරීම, සැන්ට් එස්ටීව්ගේ උත්සවය සහ ෆෙස්ටා ඩෙල් පොබල්ගේ උත්සවය ඇතුළත් වේ.[225]
2004 සහ 2009 අතර කාලය තුළ ඇන්ඩෝරා යුරෝවිෂන් ගීත තරඟයට නිතිපතා සහභාගී වූ අතර, කැටලන් භාෂාවෙන් ගීත ඉදිරිපත් කරන එකම සහභාගී වන රට විය.
ජනප්රිය ජනප්රවාදයේ, වඩාත් ප්රසිද්ධ ඇන්ඩෝරා ජනප්රවාද වන්නේ චාර්ලිමේන්ගේ පුරාවෘත්තය වන අතර, ඒ අනුව මෙම ෆ්රෑන්ක් රජු රට ආරම්භ කරනු ඇත, අවුවින්යා හි සුදු ආර්යාව, බුනර් ඩි'ඕර්ඩිනෝ, එංගොලාස්ටර්ස් විලෙහි පුරාවෘත්තය සහ මෙරිට්සෙල් හි අපර් ආර්යාවගේ පුරාවෘත්තයයි.
ඇන්ඩෝරා ආහාර විද්යාව ප්රධාන වශයෙන් කැටලන් භාෂාවට අයත් වුවද, එය ප්රංශ සහ ඉතාලි ආහාරවල අනෙකුත් අංග ද අනුගමනය කර ඇත. රටේ ආහාර පිසීමේදී ශක්තිමත් සංස්කෘතික සබඳතා ඇති සර්ඩන්යා සහ ඇල්ට් උර්ගල් අසල්වැසියන් සමඟ සමාන ලක්ෂණ ඇත. ඇන්ඩෝරා ආහාර පිසීම එහි කඳු නිම්න මගින් අර්ථ දක්වා ඇත. රටේ සාමාන්ය කෑම වර්ග වන්නේ ක්වින්ස් ඕල්-අයි-ඔලි, ශීත පෙයාර්ස් සමඟ තාරා, ඇට වර්ග සමඟ බැදපු බැටළු මස්, ඌරු මස් සිවට්, මැසෙගාඩා කේක්, පෙයාර්ස් සමඟ එස්කරෝල්, තාරා කොන්ෆිට් සහ හතු, එස්කුඩෙල්ලා, මුද්දරප්පලම් සහ පයින් ඇට සහිත නිවිති, ජෙලි මාමලේඩ්, ඌරු මස් සමඟ පිරවූ මුර්ගස් (හතු), යාපහුව බලකොටුව සලාද සහ ඇන්ඩෝරා ගංගා ට්රවුට් ය. පානය කිරීම සඳහා, ඇඹරූ වයින් සහ බියර් ද ජනප්රිය වේ.[226] කැටලෝනියාවේ කඳුකර ප්රදේශවල ට්රින්ක්සැට්, එම්බොටිට්ස්, පිසූ ගොළුබෙල්ලන්, හතු සමඟ බත්, කඳු සහල් සහ මැටෝ වැනි සමහර කෑම වර්ග ඉතා සුලභ වේ.[227]
පූර්ව-රොමේනස්ක් සහ රොමේනස්ක් කලාව යනු ප්රින්සිපල්ටියේ වැදගත්ම කලාත්මක ප්රකාශනයන් සහ ලක්ෂණ කිහිපයකි. රොමේනස්ක් ශෛලිය, ප්රාදේශීය ප්රජාවන් ගොඩනැගීම, (සමාජ හා දේශපාලන) බලයේ සබඳතා සහ ජාතික සංස්කෘතිය තේරුම් ගැනීමට උපකාරී වේ. කුඩා දැඩි සැරසිලි ඉදිකිරීම් මෙන්ම එම යුගයේ පාලම්, බලකොටු සහ මැනර් නිවාස ලෙස කැපී පෙනෙන රොමේනස්ක් පල්ලි හතළිහක් ඇත.[228][229]
පිරනීස් හි ගිම්හාන සූර්යාලෝක ගිනි උත්සව 2015 දී යුනෙස්කෝ අස්පෘශ්ය සංස්කෘතික උරුමයක් ලෙස ඇතුළත් කරන ලදී.[230] එසේම, මැඩ්රියු-පෙරෆිටා-ක්ලැරෝර් නිම්නය 2004 දී ඇන්ඩෝරාවේ පළමු සහ අද දක්වා එහි එකම, යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවිය බවට පත් වූ අතර 2006 දී කුඩා දිගුවක් ද විය.[231][232]
_Altar_de_Sant_Rom%C3%A0_de_Vila_-_Museu_Nacional_d%27Art_de_Catalunya.jpg)
ක්රීඩා
[සංස්කරණය]ඇන්ඩෝරා එහි ශීත ක්රීඩා සඳහා ප්රසිද්ධය. ඇන්ඩෝරා හි පිරනීස් හි විශාලතම ස්කී බෑවුම් භූමි ප්රදේශය (හෙක්ටයාර 3100 සහ බෑවුම් කිලෝමීටර 350 ක් පමණ) සහ ස්කී නිකේතන දෙකක් ඇත. ග්රෑන්ඩ්වලිරා යනු විශාලතම සහ වඩාත්ම ජනප්රිය නිවාඩු නිකේතනයයි. ඇන්ඩෝරා හි ක්රීඩා කරන අනෙකුත් ජනප්රිය ක්රීඩා අතර පාපන්දු, රග්බි සංගමය, පැසිපන්දු සහ රෝලර් හොකී ඇතුළත් වේ.
රෝලර් හොකී සඳහා, ඇන්ඩෝරා සාමාන්යයෙන් CERH යුරෝ කුසලානය සහ FIRS රෝලර් හොකී ලෝක කුසලානය සඳහා ක්රීඩා කරයි. 2011 දී, 2011 යුරෝපීය ලීග් අවසන් අට සඳහා සත්කාරක රට වූයේ ඇන්ඩෝරා ය.
ඇන්ඩෝරා ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් රට සංගම් පාපන්දු නියෝජනය කරයි. 2019 ඔක්තෝබර් 11 වන දින මෝල්ඩෝවාට එරෙහිව යුරෝපීය ශූරතා සුදුසුකම් ලැබීමේ තරඟයකදී කණ්ඩායම එහි පළමු තරඟකාරී ජයග්රහණය ලබා ගත්තේය.[233] ඇන්ඩෝරා හි පාපන්දු පාලනය කරනු ලබන්නේ ඇන්ඩෝරා පාපන්දු සම්මේලනය විසිනි - 1994 දී ආරම්භ කරන ලද එය සංගම් පාපන්දු (ප්රයිමෙරා ඩිවිසියෝ, කෝපා කොන්ස්ටිටුසියෝ සහ සුපර්කෝපා) සහ ෆුට්සල් යන ජාතික තරඟ සංවිධානය කරයි. ඇන්ඩෝරා 1996 දී එම වසරේම UEFA සහ FIFA සඳහා ඇතුළත් විය. 1942 දී ආරම්භ කරන ලද ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා හි පිහිටි සමාජයක් වන FC ඇන්ඩෝරා, ස්පාඤ්ඤ පාපන්දු ලීග් ක්රමයට තරඟ කරයි.
රග්බි යනු ඇන්ඩෝරා හි සාම්ප්රදායික ක්රීඩාවක් වන අතර එය ප්රධාන වශයෙන් දකුණු ප්රංශයේ එහි ජනප්රියතාවයට බලපෑම් කරයි. එල්ස් ඉසාර්ඩ්ස් යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන ඇන්ඩෝරා ජාතික රග්බි සංගම් කණ්ඩායම, රග්බි සංගම් සහ රග්බි සෙවන්ස් හි ජාත්යන්තර වේදිකාවේ ක්රීඩා කරයි.[234] VPC ඇන්ඩෝරා XV යනු ඇන්ඩෝරා ලා වෙල්ලා හි පිහිටි රග්බි කණ්ඩායමකි, එය ඇත්ත වශයෙන්ම ප්රංශ ශූරතාවලියේ ක්රීඩා කරයි.
1990 ගණන්වල සිට, ඇන්ඩෝරා කණ්ඩායම BC ඇන්ඩෝරා ස්පාඤ්ඤයේ ඉහළම ලීගයට (ලීගා ACB) ක්රීඩා කළ දා සිට රට තුළ පැසිපන්දු ජනප්රියතාවය වැඩි වී ඇත.[235] වසර 18 කට පසු සමාජය 2014 දී ඉහළම ලීගයට නැවත පැමිණියේය.[236]
ඇන්ඩෝරා හි පුහුණුවීම් කරන අනෙකුත් ක්රීඩා අතර බයිසිකල් පැදීම, වොලිබෝල්, ජූඩෝ, ඕස්ට්රේලියානු නීති පාපන්දු, අත්පන්දු, පිහිනුම්, ජිම්නාස්ටික්, ටෙනිස් සහ මෝටර් ක්රීඩා ඇතුළත් වේ. 2012 දී, ඇන්ඩෝරා සිය පළමු ජාතික ක්රිකට් කණ්ඩායම බිහි කළ අතර, ඇන්ඩෝරා ඉතිහාසයේ මීටර් 1,300 (අඩි 4,300) ක උන්නතාංශයක පැවති පළමු තරඟය වන ෆෙයාර්ලි ඔඩ් ප්ලේසස් ක්රිකට් සමාජයේ ලන්දේසි ෆෙලෝෂිප් සමඟ ගෘහස්ථ තරඟයක් ක්රීඩා කළේය.[237]
ඇන්ඩෝරා ප්රථම වරට ඔලිම්පික් ක්රීඩා උළෙලට සහභාගී වූයේ 1976 දී ය. 1976 සිට සෑම ශීත ඍතු ඔලිම්පික් උළෙලකටම මෙම රට සහභාගී වී ඇත. ඇන්ඩෝරා යුරෝපයේ කුඩා රාජ්යයන්ගේ ක්රීඩා උළෙලට තරඟ කරන අතර, 1991, 2005 සහ 2025 දී තුන් වතාවක් සත්කාරක රට වේ.
කැටලන් රටවලින් එකක් ලෙස, ඇන්ඩෝරා යනු කාස්ටලර් කණ්ඩායමක් හෝ කැටලන් මානව කුළුණු සාදන්නන්ගේ නිවහනකි. සැන්ටා කොලොමා ඩි'ඇන්ඩෝරා නගරයේ පිහිටා ඇති ඇන්ඩෝරා හි කාස්ටලර්ස් (ca), කාසල් හි පාලක මණ්ඩලය වන සම්බන්ධීනදෝරා ඩි කෝල්ස් කැස්ටෙලර්ස් ඩි කැටලූනියා (ca) විසින් පිළිගනු ලැබේ.
සංචාරක කර්මාන්තය
[සංස්කරණය]ස්කීං, කඳු නැගීම, රට හරහා දිවීම සහ බයිසිකල් පැදීම යන සියල්ලම ඇන්ඩෝරා හි ජනප්රිය ක්රීඩා සංචාරක ක්රියාකාරකම් වේ.[238] ඇන්ඩෝරා හි ආර්ථිකය සංචාරක ව්යාපාරය මත දැඩි ලෙස ගොඩනගා ඇත.[238]
කාලගුණික තත්ත්වයන් මත පදනම්ව, ඇන්ඩෝරා සාමාන්යයෙන් නොවැම්බර් අග සිට අප්රේල් මුල දක්වා ස්කී සමයක් භුක්ති විඳියි.[239] ස්කී සමයෙන් පිටත, සමහර ස්කී සෝපාන පහසුකම් අඩු ධාරිතාවයකින් ක්රියාත්මක වන අතර, ට්රිස්ටයිනා සූර්ය දෘෂ්ටිකෝණය වැනි ජනප්රිය දර්ශන ස්ථාන වෙත ප්රවේශය පහසු කරයි, ඇන්ඩෝරා සහ ප්රංශය අතර භූගෝලීය මායිමෙන් මීටර් 2,701 ක උන්නතාංශයක සහ මීටර් කිහිපයක් දුරින් පිහිටි පෙයිරෙගුයිල්ස් කඳු මුදුනේ පිහිටා ඇති දර්ශන පථයක් - හිරු එළිය. මෙම කඳු මුදුන කොස්ටා රොඩෝනා, ට්රිස්ටයිනා, ක්රියුසන්ස් සහ කැබන්යෝ කඳු මුදුන් සමඟ ට්රිස්ටයිනා සර්ක්හි කොටසකි.[240]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ (ප්රංශ භාෂාවෙන්) Girard P & Gomez P (2009), Lacs des Pyrénées: Andorre.[8]
- ^ Before 1999, the French franc and Spanish peseta; the coins and notes of both currencies, however, remained legal tender until 2002. Small amounts of Andorran diners (divided into 100 centim) were minted after 1982.
- ^ Also .cat, කැටලන් භාෂාව කතා කරන ප්රදේශ සමඟ බෙදාගෙන ඇත
- ^ Pronunciation:
- ^ In Catalan: Principat d'Andorra, pronounced [pɾinsiˈpad danˈdɔra]; in ස්පාඤ්ඤ: Principado de Andorra; in ප්රංශ: Principauté d'Andorre.[2]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "Andorran Symbols". WorldAtlas. 29 March 2021.
- ^ a b c "Constitution of the Principality of Andorra" (PDF). 16 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF).
- ^ a b c d e "Andorra". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්රවේශය 26 August 2012. (Archived 2012 edition)
- ^ Temperman, Jeroen (2010). State–Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance. BRILL. ISBN 978-90-04-18149-6.
... guarantees the Roman Catholic Church free and public exercise of its activities and the preservation of the relations of special co-operation with the state in accordance with the Andorran tradition. The Constitution recognizes the full legal capacity of the bodies of the Roman Catholic Church which have legal status in accordance with their own rules.
- ^ "National Profiles | World Religion". www.thearda.com.
- ^ "Història d'Andorra". Cultura.ad (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra". Enciclopèdia.cat (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra en xifres 2007: Situació geogràfica, Departament d'Estadística, Govern d'Andorra" (PDF). 13 November 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "A001. Population estimates; A003. Statistics on the censuses of parishes. February 2025". Department of Statistics. 2025-03-13. සම්ප්රවේශය 2025-04-10.
- ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: April 2024". imf.org. International Monetary Fund.
- ^ "Coeficient de Gini (Ingressos) Població". Departament d'Estadística. සම්ප්රවේශය 2025-04-10.
- ^ "Human Development Report 2025" (PDF). United Nations Development Programme. 6 May 2025. 6 May 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 6 May 2025.
- ^ "What side of the road do they drive on in Andorra". සම්ප්රවේශය 19 March 2019.[permanent dead link]
- ^ Roach, Peter (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary (18th ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-15253-2.
- ^ Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. p. 47. ISBN 978-0-313-30984-7.
- ^ Malankar, Nikhil (18 April 2017). "Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality". Tell Me Nothing. 7 June 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 13 June 2017.
- ^ "Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra". Fallingrain.com. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Background Note: Andorra". State.gov. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Andorra" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2024-10-04, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/andorra/, ප්රතිෂ්ඨාපනය 2024-10-12
- ^ "United Nations Member States". Un.org. සම්ප්රවේශය 28 October 2022.
- ^ Diccionari d'Història de Catalunya; ed. 62; Barcelona; 1998; ISBN 84-297-3521-6; p. 42; entrada "Andorra"
- ^ Font Rius, José María (1985). Estudis sobre els drets i institucions locals en la Catalunya medieval [Studies on local rights and institutions in medieval Catalonia] (කැටලන් බසින්). Edicions Universitat Barcelona. p. 743. ISBN 978-84-7528-174-2.
- ^ "تعريف و معنى دارة في معجم المعاني الجامع – معجم عربي عربي". almaany.com (අරාබි බසින්).
- ^ Gaston, L. L. (1912). Andorra, the Hidden Republic: Its Origin and Institutions, and the Record of a Journey Thither. New York: McBridge, Nast & Co. p. 9.
- ^ "Online Etymology Dictionary". Etymonline.com. 10 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ Freedman, Paul (1999). Images of the Medieval Peasant. California: Stanford University Press. p. 189. ISBN 978-0-8047-3373-1.
- ^ "La Margineda – El Camí". 21 April 2014. 15 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ a b Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 32, 33.
- ^ a b c d e f Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 44 a 92.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 34, 35, 38, 39.
- ^ "Mapes Vius – Linguamon. Casa de les Llengües". 22 May 2010. 22 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංකය: 43.
- ^ a b Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 36, 37.
- ^ a b Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 44, 45, 46, 47.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 52, 53.
- ^ a b c d Armengol Aleix 2009.
- ^ "El pas de Carlemany – Turisme Andorra la Vella". turisme.andorralavella.ad. 3 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 3 August 2017.
- ^ Vidal, Jaume. "Andorra mira els arxius" [Andorra looks at the archives]. Elpuntavui.cat (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 3 August 2017.
- ^ a b c d Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 96 a 146.
- ^ සැකිල්ල:Cite GREC
- ^ a b c "Elements de la història del Principat d'Andorra" [Elements of the history of the Principality of Andorra] (කැටලන් බසින්). 9 February 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ සැකිල්ල:Cite GREC
- ^ a b Guillamet Anton 2009.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 60, 61.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 78, 79, 80, 81, 88, 89.
- ^ "Absis d'Engolasters – Museu Nacional d'Art de Catalunya". Museunacional.cat. 5 December 2013. 3 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 3 August 2017.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 48, 49.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 150 a 194.
- ^ "Història de La Llengua Catalana" (PDF). Racocatala.cat. 4 March 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 3 August 2017.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංක: 44, 45, 47, 48, 50.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 108, 109.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 238, 239.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංක: 44, 45, 47, 48, 50, 53, 54, 56.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංකය: 14.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංකය: 15.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංකය: 134.
- ^ "390.000 euros per rehabilitar l'exterior i obrir els jardins de la Casa Rossell – BonDia Diari digital d'Andorra" [390,000 euros to renovate the exterior and open the gardens of Casa Rossell]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). 9 August 2016. 9 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංක: 20, 21.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 106, 107.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 105, 106, 107, 140, 141.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 263 a 270.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංකය: 60.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංකය: 82.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංකය: 229.
- ^ Llop Rovira 1998, පිටු අංක: 49 a 52, i 57, 58.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංකය: 172.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංකය: 172.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 342–343.
- ^ Page 966, Volume 1, Encyclopædia Britannica, Eleventh Edition, 1910–1911
- ^ "Antoni Pol – 150 anys de la (nova) Reforma". El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 2 February 2019.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 192–193.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 191–193.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 345–347.
- ^ Saqueo de Canillo por las fuerzas del gobierno revolucionario tras el sitio de la aldea (ස්පාඤ්ඤ බසින්). J. J. Dubochet. 1881. සම්ප්රවේශය 3 August 2017.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 198–203.
- ^ Peruga Guerrero 1998, පිටු අංක: 59–63.
- ^ Ministeri d'Educació, Joventut i Esports 1996, පිටු අංක: 58–65.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 194–195.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 348–350.
- ^ Peruga Guerrero 1998, පිටු අංක: 64–68.
- ^ Ministeri d'Educació, Joventut i Esports 1996, පිටු අංක: 67–70.
- ^ Guillamet Anton 2009, පිටු අංක: 198–203.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 352–353.
- ^ Peruga Guerrero 1998, පිටු අංක: 78–81.
- ^ Ministeri d'Educació, Joventut i Esports 1996, පිටු අංකය: 74.
- ^ Armengol Aleix 2009, පිටු අංක: 354–357.
- ^ "Rebellion in Andorra 1933 – International Club of Andorra". International-club-andorra.com. 5 March 2017. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 29 December 2017.
- ^ "1933: la República que quasi va ser" [1933: the Republic that almost was]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්).
- ^ "Príncipes de Andorra" – via PressReader.
- ^ "Quan vam treure l'escopeta" [When we took out the shotgun]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්).
- ^ Marsenyach, Albert Daina. "Boris I Rei d'Andorra" [Boris I, King of Andorra]. El Coprincipat d'Andorra ara fa molt de temps. (කැටලන් බසින්). 16 January 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "La primera Constitució" [The first Constitution]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 18 January 2019.
- ^ "'King' Boris of Andorra Is Sent to Jail in Spain". The New York Times. 20 September 1934.
- ^ "L'impacte dels refugiats durant la Guerra Civil" [The impact of refugees during the Civil War]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 28 September 2017. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 January 2019.
- ^ "1937: Baulard compta morts" [1937: Baulard counts the dead]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 14 January 2019.
- ^ "La revolución andorrana del 1933" [The Andorran revolution of 1933] (PDF). Publicacions.iec.cat (කැටලන් බසින්). 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Franquisme i repressió – Cadí-Pedraforca – Editorial Gavarres". Editorialgavarres.cat. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 January 2019.
- ^ a b "Jordi Sasplugas. El Mirador d'Andorra. Documental". 17 July 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 January 2019.
- ^ "Andorra entre guerres" [Andorra between wars]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 13 November 2015. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 14 January 2019.
- ^ "Antoni Pol – Francesc Cairat i Freixes". El Periòdic d'Andorra. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Exili i evasions al Principat d'Andorra durant la Guerra Civil Espanyola i la Segona Guerra Mundial 1936–1945" [Exile and escapes in the Principality of Andorra during the Spanish Civil War and Second World War 1936–1945] (PDF). Diposit.ub.edu (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Entrevista a Enric Melich Gutiérrez, maquis de la resistència francesa, passador de jueus i clandestins, activista anarquista, llibreter i sindicalista – En contra" [Interview with Enric Melich Gutiérrez, maquis of the French resistance, smuggler of Jews and clandestine refugees, anarchist activist, bookseller, and trade unionist – Against]. Blocs de VilaWeb (කැටලන් බසින්). 21 July 2012.
- ^ "La cruïlla andorrana de 1933: la revolució de la modernitat" [The Andorran crossroads of 1933: the revolution of modernity]. Cossetania.com (කැටලන් බසින්). 27 March 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Letter" (PDF). Aquiradioandorra.free.fr. 3 February 2019 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ a b "L'Andorra "fosca " i l'Andorra "generosa " durant la Segona Guerra Mundial Claudi Benet i Mas" [The "dark" Andorra and the "generous" Andorra during World War II – Claudi Benet i Mas] (PDF). Publicacions.iec.cat (කැටලන් බසින්). 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "1936–1945: dues guerres i un miracle" [1936–1945: two wars and a miracle]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "L'últim del Palanques" [The last one from Palanques]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 26 August 2013. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "¡Sigues britànic!" [Be British!]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 8 August 2013. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Baldrich, heroi de novel·la" [Baldrich, a novel hero]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 7 January 2012. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Camina, Quimet, camina". El Periòdic d'Andorra. 3 January 2012. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "'En terres d'Andorra', la primera obra de teatre escrita per un autor autòcton" ['In the lands of Andorra', the first play written by a native author]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Andora". Nevington War Museum (ඉංග්රීසි බසින්). සම්ප්රවේශය October 19, 2022.
- ^ "Una d'odis sarracens a la vegueria" [One of Saracen hatreds in the vegueria]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 22 March 2014. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ a b c "La transformació econòmica d'Andorra durant el segle XX" [The economic transformation of Andorra during the 20th century] (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 24 February 2025.
- ^ Lorenzo, Sergi Esteves. "Exili i evasions al Principat d'Andorra durant la Guerra Civil Espanyola i la Segona Guerra Mundial 1936–1945" [Exile and escapes in the Principality of Andorra during the Spanish Civil War and World War II 1936–1945] (PDF) (කැටලන් බසින්). University of Barcelona. සම්ප්රවේශය 1 July 2019.
- ^ "Petita crònica de la gran passió blanca" [A short chronicle of the great white passion]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 19 December 2011. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ Andorra Guides (30 April 2018). "Andorra's Healthcare System". Andorra Guides. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "La CE concluye un acuerdo de unión aduanera con Andorra" [The EC concludes a customs union agreement with Andorra]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 18 December 1989.
- ^ "François Mitterrand alienta las reformas en Andorras" [François Mitterrand encourages reforms in Andorra]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 27 September 1986.
- ^ "S.E. Charles de Gaulle". Representació del S.E. Copríncep Francès al Principat d'Andorra. October 23, 1967. Feb 7, 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Antoni Pol (January 3, 2018). "El copríncep De Gaulle" [The Co-Prince De Gaulle]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ "Els anys 50, l'inici del somni andorrà" [The 1950s, the beginning of the Andorran dream]. Andorra Difusió (කැටලන් බසින්). December 29, 2017. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ Mireia Aguilar (October 10, 2018). "Sintonitzant la sobirania" [Tuning in to sovereignty]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ Ruiz-Medrano, Javi (24 February 2015). "Aquí Radio Andorra, la radio que divertía a los europeos" [This is Radio Andorra, the radio station that entertained Europeans]. DiariOmnipresente (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 23 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ Bernardos, Gonzalo (26 September 2016). "La reinvenció d'Andorra: un encert estratègic" [The reinvention of Andorra: a strategic success]. Diari d'Andorra (කැටලන් බසින්). 23 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 22 January 2019.
- ^ Marc Pons (2018). "Andorra tria el primer cap de govern de la seva història" [Andorra chooses the first head of government in its history]. ElNacional.cat (කැටලන් බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 1 March 2018.
- ^ "Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Economic Community and the Principality of Andorra - Agreement between the European Economic Community and the Principality of Andorra - Joint Declarations". EUR-Lex (ඉංග්රීසි බසින්). 28 June 1990. 21990A1231(02). Dec 19, 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ Nohlen & Stöver, p. 162
- ^ Nohlen, D. & Stöver, P. (2010) Elections in Europe: A data handbook, p. 160 ISBN 978-3-8329-5609-7
- ^ "Andorra y los organismos internacionales". Exteriors.ad.
- ^ "Entrevista – 'Andorra no quiere ser un lugar donde se recoja dinero negro'" [Interview – "Andorra does not want to be a place where black money is collected"]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 July 1996.
- ^ "Decisión del Consejo de 11 de mayo de 2004 relativa a la posición que debe adoptar la Comunidad en relación con un acuerdo sobre las relaciones monetarias con el Principado de Andorra" ["Council Decision of 11 May 2004 on the position to be taken by the Community regarding an agreement on monetary relations with the Principality of Andorra]. Eur-lex.europa.eu (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Comunicaciones Procedentes de Las Instituciones, Órganos Y Organismos de La Unión Europea Comisión Europea". eur-lex.europa.eu. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ a b Timothy, Dallen J. (2020-11-06). Tourism in European Microstates and Dependencies: Geoploitics, Scale and Resource Limitations (ඉංග්රීසි බසින්). CABI. p. 25. ISBN 978-1-78924-310-9.
- ^ "Constitution of the Principality of Andorra" (PDF). 16 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). Article 71 (p. 38).
- ^ "Constitution of the Principality of Andorra" (PDF). 16 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). Article 69 (p. 37).
- ^ "The Constitution of the Principality of Andorra" (PDF). Andorran Data Protection Agency. සම්ප්රවේශය 15 May 2024.
- ^ "Andorra". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්රවේශය 26 August 2012. (Archived 2012 edition)
- ^ "Documento BOE-A-1993-16868". BOE.es. 30 June 1993. pp. 19876–19877. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "El Sometent | Tourism". Turisme.andorralavella.ad. 17 May 2011. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ a b "Decret veguers Sometent, del 23 d'octubre de 1984" [Decree of the Veguers on the Sometent, dated October 23, 1984] (PDF) (කැටලන් බසින්). 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Accession of the Principality of Andorra". WTO. 15 September 1999.
- ^ "Principality of Andorra becomes IMF's 190th Member". IMF. 16 October 2020.
- ^ "Andorra becomes IMF's 190th member as coronavirus pandemic hits tourist entries". Reuters. 16 October 2020.
- ^ "Cos de Policia – Història i identitat". Policia.ad. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ a b "El Sometent es lliura de registrar l'arma" [The Sometent is exempted from registering the weapon]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 23 February 2016. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "De la policia". vLex. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra's 'Army' – Eleven Permanent Troops!". The Times. The Courier-Mail. 5 January 1934. සම්ප්රවේශය 26 August 2012 – via Trove.
- ^ Pallarés, Elisenda; Vella, Andorra la (21 October 2018). "Els anhels d'Andorra" [The aspirations of Andorra]. Diari d'Andorra (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Bop14073" (PDF). 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "History of the Principality of Andorra". Andorramania.com. 11 December 1997. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Andorra". Un.org. 25 September 2003. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "La Tribuna – 82 aiguats". El Periòdic d'Andorra. 23 November 2012. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "La nit més llarga en molts anys" [The longest night in many years]. El Periòdic d'Andorra (කැටලන් බසින්). 29 October 2012. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra // 46 States, one Europe". Council of Europe. සම්ප්රවේශය 22 February 2025.
- ^ Carles Iglesias Carril. "Andorran Police Service website". Policia.ad. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ Carril, Carles Iglesias. "Cos de Policia – Estructura organitzativa" [Police Corps – Organizational structure] (කැටලන් බසින්). Policia.ad. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Vehicle details with extensive photo gallery here". Bombers.ad. 22 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Fire Brigade history here (in Catalan)". Bombers.ad. 1 August 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Andorran Fire Service site". Bombers.ad. 17 August 2012. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ Atlas of Andorra (1991), Andorran Government. OCLC 801960401. (Catalan බසින්)
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023.
- ^ "Global Forest Resources Assessment 2020, Andorra". Food Agriculture Organization of the United Nations.
- ^ "Pirineo de Andorra". BirdLife Data Zone. BirdLife International. 2021. සම්ප්රවේශය 25 February 2021.
- ^ "Clima promedio en Andorra la Vella, Andorra, durante todo el año – Weather Spark" [Average climate in Andorra la Vella, Andorra, throughout the year]. es.weatherspark.com (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra La Vella 1971–2000 averages". ACDA. 14 January 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 3 January 2016.
- ^ "Station Andorra la Vella" (ප්රංශ බසින්). Meteo Climat. සම්ප්රවේශය 14 October 2016.
- ^ "World Bank Climate Change Knowledge Portal". climateknowledgeportal.worldbank.org (ඉංග්රීසි බසින්). සම්ප්රවේශය 2024-12-06.
- ^ a b International Monetary Fund African Dept. (6 March 2024). "Climate Change in Small open Economies: The Case of Andorra". IMF Staff Country Reports (ඉංග්රීසි බසින්). 2024 (58). doi:10.5089/9798400268205.002.A003 (inactive 1 July 2025). ISBN 9798400268205.
{{cite journal}}: CS1 maint: DOI inactive as of ජූලි 2025 (link) - ^ Jones, Matthew W.; Peters, Glen P.; Gasser, Thomas; Andrew, Robbie M.; Schwingshackl, Clemens; Gütschow, Johannes; Houghton, Richard A.; Friedlingstein, Pierre; Pongratz, Julia; Le Quéré, Corinne (2023-03-29). "National contributions to climate change due to historical emissions of carbon dioxide, methane, and nitrous oxide since 1850". Scientific Data. 10 (1): 155. Bibcode:2023NatSD..10..155J. doi:10.1038/s41597-023-02041-1. ISSN 2052-4463. PMC 10060593. PMID 36991071.
- ^ "Andorra Climate Change Data | Emissions and Policies". www.climatewatchdata.org. සම්ප්රවේශය 2024-12-06.
- ^ "Andorra" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2024-10-04, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/andorra/, ප්රතිෂ්ඨාපනය 2024-10-12
- ^ "About Andorra – Valsen Fiduciaries". Offshorelicense-regulatory.com. 6 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ a b "Andorra and its financial system 2013" (PDF). Aba.ad. 14 December 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Andorra gets a taste of taxation". The guardian. 27 December 2011. සම්ප්රවේශය 30 March 2013.
- ^ "Andorra Unveils First Indirect Tax Revenue Figures". Tax News. 9 May 2013. Archived from the original on 5 December 2020. සම්ප්රවේශය 2 June 2013.
{{cite news}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ "Andorra Arable land as a share of land area, 1960-2020 - knoema.com". Knoema (ඇමෙරිකානු ඉංග්රීසි බසින්). සම්ප්රවේශය 2021-04-14.
- ^ "Andorra". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්රවේශය 26 August 2012. (Archived 2012 edition)
- ^ Els sets estàndard de monedes d’euro andorranes es podran sol·licitar a partir d’aquest dimarts a la tarda [The standard sets of Andorran euro coins can be requested starting this Tuesday afternoon] (in Catalan)
- ^ "Is there unemployment in Andorra? All about employment and unemployment [2023]". andorrainsiders.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්රීසි බසින්). 2023-12-05. සම්ප්රවේශය 2024-10-12.
- ^ "Andorra to introduce income tax for first time". BBC News. 2 June 2013.
- ^ "Andorre aligne progressivement sa fiscalité sur les standards internationaux (Elysée)" [Andorra is gradually aligning its taxation with international standards (Élysée)]. Notre Temps (ප්රංශ බසින්). 31 May 2011. 16 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "List of Banks in Andorra". Thebanks.eu. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Banks in Andorra – Open a bank account in Andorra". Andorra Solutions (ඇමෙරිකානු ඉංග්රීසි බසින්). සම්ප්රවේශය 2023-01-23.
- ^ "Departament d'Estadística". Estadistica.ad. 15 January 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 19 May 2019.
- ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්රවේශය July 17, 2022.
- ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්රවේශය July 17, 2022.
- ^ Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. p. 47. ISBN 978-0-313-30984-7.
- ^ "Andorra" (PDF). U.S. Department of State. 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 11 November 2017.
- ^ "El Parlamento andorrano facilita a los hijos de los residentes la adquisición de la nacionalidad | Edición impresa" [The Andorran Parliament facilitates the acquisition of nationality for the children of residents]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). August 1985. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Un examen para ser andorrano | Edición impresa | EL PAÍS" [An exam to become Andorran]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Elpais.com. 27 October 1985. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "La Constitución de Andorra seguirá limitando los derechos del 70% de la población | Edición impresa | EL PAÍS" [The Constitution of Andorra will continue limiting the rights of 70% of the population]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Elpais.com. 9 May 1992. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Andorra, sólo inmigrantes sanos | Edición impresa | EL PAÍS" [Andorra, only healthy immigrants]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Elpais.com. 14 July 2006. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Andorra" (in en), The World Factbook (Central Intelligence Agency), 2024-10-04, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/andorra/, ප්රතිෂ්ඨාපනය 2024-10-12
- ^ Source: Knowledge and Linguistic Use of the Population of Andorra (1995–2022). "Coneixements i usos lingüístics de la població d'Andorra. Situació actual i evolució (1995-2022)" (PDF). www.cultura.ad. සම්ප්රවේශය 2024-10-15.
- ^ "Framework Convention for the Protection of National Minorities (FCNM): National Minorities, Council of Europe, 14 September 2010". Coe.int. සම්ප්රවේශය 26 August 2012.
- ^ "Framework Convention for the Protection of National Minorities CETS No. 157". Conventions.coe.int. 7 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 25 November 2012.
- ^ a b "Religions – The World Factbook". www.cia.gov.
- ^ "Andorra | Catholics & Cultures". www.catholicsandcultures.org.
- ^ "National Profiles | World Religion". thearda.com.
- ^ "Andorra: population, capital, cities, GDP, map, flag, currency, languages, ...". Wolfram Alpha. Online. Wolfram – Alpha (curated data). 13 March 2010. http://www.wolframalpha.com/entities/countries/andorra/xy/p0/k6/.
- ^ "Andorra". සම්ප්රවේශය 24 February 2025.
- ^ "Andorra facts". Encyclopedia.com. සම්ප්රවේශය 22 November 2016.
- ^ a b Hörner, Wolfgang; Döbert, Hans; Kopp, Botho von; Mitter, Wolfgang (2007-05-03). The Education Systems of Europe (ඉංග්රීසි බසින්). Springer Science & Business Media. pp. 32–34. ISBN 978-1-4020-4874-6.
- ^ "Agència de Mobilitat, Govern d'Andorra" [Mobility Agency, Government of Andorra] (කැටලන් බසින්). Mobilitat.ad. 6 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Inici – Heliand – Helicopters a Andorra". Heliand. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Company". helitrans.ad. 15 July 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 20 July 2009.
- ^ "Public and regional airport of Andorra-la Seu d'Urgell". 28 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 18 March 2016.
- ^ "Company Overview of Andorra Telecom, SAU". Bloomberg.com. 26 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Prysmian VertiCasa Cable Leads the Way with FTTH in Andorra". Transmission & Distribution World. 1 January 2009. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Aquí Ràdio Andorra". VilaWeb.cat. 26 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Desaparece la histórica Radio Andorra" [The historic Radio Andorra disappears]. El País (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 4 April 1981. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Radio Andorra: a brief history". f5nsl.free.fr. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "25 anys ORTA: l'època daurada" [25 years of ORTA: the golden era]. Andorradifusio.ad (කැටලන් බසින්). 11 February 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ Andorradifusió (10 February 2016). "Andorra Televisió estrena "Memòries d'arxiu" per commemorar els 25 anys" [Andorra Television premieres 'Archive Memories' to commemorate its 25th anniversary]. Forum.ad (කැටලන් බසින්). 25 October 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra se convertirá el martes en uno de los primeros países europeos en implantar la TDT" [On Tuesday, Andorra will become one of the first European countries to implement DTT]. La Vanguardia (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 24 September 2007. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra Newspapers". Prensaescrita.com. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Pere Moles recopila la publicitat gràfica en la premsa del període 1917–1969" [Pere Moles compiles graphic advertising in the press from the period 1917–1969]. BonDia Diari digital d'Andorra. (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "El Poble Andorrà" [The Andorran People]. Enciclopedia.cat (කැටලන් බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ Unió de Radioaficionats Andorra [Union of Radio Amateurs of Andorra]. Ura.ad. Retrieved on 30 December 2015.
- ^ "Agència de Notícies Andorrana – European Alliance of News Agencies (EANA)". Newsalliance.org. 26 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්රවේශය 26 August 2012. (Archived 2012 edition)
- ^ "About Andorra – Culture and traditions". 29 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 1 July 2019.
- ^ "Comer en Andorra" [Eating in Andorra]. Turisandorra.com (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Cuina tradicional Andorra – Menjar bé i a bon preu" [Traditional Andorran cuisine – Eating well and at a good price]. Hoteldeltarter.com (කැටලන් බසින්). 21 October 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Art Romànic". Andorra Turisme. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Itineraris Culturals". 3 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 February 2019.
- ^ "UNESCO – Summer solstice fire festivals in the Pyrenees". ich.unesco.org. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Vall de Madriu-Perafita-Claror – Ramsar Sites Information Service". rsis.ramsar.org. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Madriu-Perafita-Claror Valley". UNESCO World Heritage Centre. සම්ප්රවේශය 26 March 2019.
- ^ "Andorra end 21-year wait for Euro win". British Broadcasting Corporation. 11 October 2019. සම්ප්රවේශය 12 October 2019.
- ^ "USA and Andorra improve rating in rankings". 22 May 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "El BC Andorra quiere volver a la Liga más bella". MARCA.com. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "El River Andorra regresa a la ACB 18 años después | Baloncesto | El Mundo". Elmundo.es. 22 March 2014. සම්ප්රවේශය 14 May 2015.
- ^ "Netherlands Based FFOP CC Beats Andorra National Team". Cricket World. 3 September 2012. සම්ප්රවේශය 18 December 2012.
- ^ a b "Essential facts and figures regarding Andorra | Visitandorra". Andorra Tourism. 1 July 2024 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 24 February 2025.
- ^ "Dates, timetables and season calendar | Ordino Arcalís". www.ordinoarcalis.com. සම්ප්රවේශය 24 February 2025.
- ^ "Tristaina Solar Viewpoint | Ordino Arcalís". www.ordinoarcalis.com. සම්ප්රවේශය 24 February 2025.