අරුබා හි භූගෝලය
අරුබා කුරකාඕ සිට බටහිරට කිලෝමීටර 77 (සැතපුම් 48) ක් සහ වෙනිසියුලාවේ පැරගුවානා අර්ධද්වීපයට කිලෝමීටර 29 (සැතපුම් 18) ක් උතුරින් පිහිටා ඇත.[1] අරුබා සුවිශේෂී භූ දර්ශන තුනක් ප්‍රදර්ශනය කරයි. වයඹ දිග කලාපය ප්‍රධාන වශයෙන් පැතලි බැතොලිත් භූ දර්ශන වලින් සංලක්ෂිත වේ. කැපී පෙනෙන සන්ධිස්ථාන අතර කේතුකාකාර හූයිබර්ග් කන්ද සහ අයෝ සහ කැසිබාරි වැනි පාෂාණ සැකැස්ම ඇතුළත් වේ. එපමණක් නොව, දිවයිනේ ඊසානදිග කොටසෙහි අරුබා ලාවා සැකැස්ම ලෙස හැඳින්වෙන පැරණිතම සැකැස්ම දක්නට ලැබේ.[2] මෙම කලාපය ජමනෝටා ඇතුළු කඳු බෑවුම් වලින් සලකුණු කර ඇති අතර එය ඇරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානයට නිවහන වන අතර හුණුගල් ටෙරස් මෙම භූ දර්ශන දෙක වටා ඇත. පහත් බිම් හුණුගල් ටෙරස් කලාප ඒවායේ සුදු වැලි සහිත වෙරළ තීරයන් මගින් අර්ථ දක්වා ඇති අතර දිවයිනේ උතුරු පැත්තේ උස් සානු, ඊට වෙනස්ව, ගුහා සහ කුඩා ස්වාභාවික පාලම් සැකැස්මක් සහිත සාගරයේ රළු ජලයෙන් නිරන්තරයෙන් පහර දෙනු ලැබේ.
අරුබා හි ශුෂ්ක භූ දර්ශනය එහි දේශගුණයේ නිෂ්පාදනයක් පමණක් නොව, දිවයිනේ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණය අතරතුර පුළුල් වන විනාශය සහ සූරාකෑමේ ප්‍රතිඵලයකි.[3] එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, කෝමාරිකා වැනි ඇතැම් භෝග මෙම පරිසරයේ සශ්‍රීක වන්නේ දෙහි ලෙස හඳුන්වන කැල්සියම් බහුල පස නිසාය.[4] 2022 වන විට, අරුබාහි වනාන්තරවලින් වැසී ඇති භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2.3% ක් පමණක් ඇති අතර ආරක්ෂිත ස්වාභාවික ප්‍රදේශයෙන් 0.5% ක් පමණි.[5] 2003 දී පිහිටුවන ලද අරුබා සංරක්ෂණ පදනම, දිවයිනේ මතුපිටින් 25% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මෙන්ම සමුද්‍ර ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ හතරක් (MPAs) ආවරණය වන ස්ථාපිත ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ 16 ක සංරක්ෂණය කළමනාකරණය කිරීම අධීක්ෂණය කරයි.[6] 2000 දී විධිමත් සංරක්ෂණ භූමියක් ලෙස පිහිටුවන ලද ඇරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානය දිවයිනෙන් 20% ක් ආවරණය කරයි.[7] වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 2% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 420 (හෙක්ටයාර) ට සමාන වන අතර එය 1990 සිට නොවෙනස්ව පැවතුනි. කිසිදු වනාන්තරයක් ප්‍රාථමික වනාන්තරයක් ලෙස වාර්තා වී නොමැත (ස්වදේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත වන අතර මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැත), සහ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ වනාන්තර ප්‍රදේශයක් හමු නොවීය.[8][9]
භූගෝල විද්‍යාවට වැසි ජලය වේලි සහ අවසානයේ සාගරය දෙසට යොමු කරන ස්වභාවිකව සාදන ලද රූයි හෝ ගලි ඇතුළත් වේ. අරිකොක් ජාතික වනෝද්‍යානය හැරුණු විට, බුබාලි කුරුළු අභයභූමිය දිවයිනේ ආරක්ෂිත ස්වභාව රක්ෂිතයේ තත්ත්වය දරන සහ කිවුල් ජල කලපුවක් ලෙස සේවය කරන එකම සැලකිය යුතු ජල කඳ වේ.
කලාප
[සංස්කරණය]සංගණන අරමුණු සඳහා අරුබා කලාප අටකට බෙදා ඇති අතර පරිපාලන කාර්යයක් නොමැත. සමහරක් පැරිෂ් වලට අනුරූප වන අතර ප්‍රජා පහසුකම් කිහිපයක් ඇතුළත් වේ.
| නම | ප්‍රදේශය (km2) | ජනගහනය
1991 සංගණනය |
ජනගහනය
2000 සංගණනය |
ජනගහනය
2010 සංගණනය |
ජනගහනය
2020 සංගණනය |
|---|---|---|---|---|---|
| නූර්ඩ් | 34.62 | 10,056 | 16,944 | 21,495 | 24,193 |
| ඔරන්ජෙස්ටාඩ් බටහිර | 9.29 | 8,779 | 12,131 | 13,976 | 13,735 |
| ඔරන්ජෙස්ටාඩ් ඕස්ට් | 12.88 | 11,266 | 14,224 | 14,318 | 14,923 |
| පෙරඩෙරා | 20.49 | 6,189 | 9,037 | 12,024 | 13,834 |
| සැන් නිකොලස් නූර්ඩ් | 23.19 | 8,206 | 10,118 | 10,433 | 9,940 |
| සැන් නිකොලස් සූයිඩ් | 9.64 | 5,304 | 5,730 | 4,850 | 4,235 |
| සැන්ටා කෲස් | 41.04 | 9,587 | 12,326 | 12,870 | 15,236 |
| සවනේටා | 27.76 | 7,273 | 9,996 | 11,518 | 11,955 |
| සම්පූර්ණ අරුබා | 178.91 | 66,687 | 90,506 | 101,484 | 108,166 |
වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂ
[සංස්කරණය]මෙම භූ දර්ශනය විවිධ පතොක්, කටු සහිත පඳුරු සහ සදාහරිත ශාක වලින් සමන්විත පොදු සෙරික් ලඳු කැලෑ බිම් වලින් සංලක්ෂිත වේ.[1] විශේෂයෙන්, කෝමාරිකා ද දිවයිනේ දක්නට ලැබෙන අතර, එහි ආර්ථික වැදගත්කම අරුබාහි ලාංඡනයට ඇතුළත් කිරීමට හේතු වී ඇත. පතොක් අතර මෙලොකැක්ටස් සහ ඔපුන්ටියා ඇතුළත් වන අතර ඔපුන්ටියා ස්ට්‍රික්ටා කැපී පෙනේ. සීසල්පීනියා කොරියාරියා සහ වැචෙලියා ටෝර්ටූසා වැනි නියඟයට ඔරොත්තු දෙන ගස් පවතී. දකුණු ඇමරිකානු ප්‍රධාන භූමියෙන් හුදකලා වීම බහු ආවේණික විශේෂවල පරිණාමයට දායක විය. ආවේණික අරුබන් විප්ටේල්, අරුබා රැට්ල්ස්නේක් මෙන්ම අරුබන් බුරෝවින් බකමූණ සහ දුඹුරු උගුර පැරකීට් උප විශේෂ ඇතුළු අද්විතීය වන සතුන් සඳහා දූපත වාසස්ථානයක් සපයයි.
.JPG)
දේශගුණික හා ස්වාභාවික උපද්‍රව
[සංස්කරණය]| අරුබා | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Climate chart (explanation) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයට අනුව, අරුබා උණුසුම් අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණයකින් (කොප්පෙන් BSh) සංලක්ෂිත වන අතර,[10] සීමිත වර්ෂාපතනයකින් සංලක්ෂිත වන අතර, වාර්ෂිකව මිලිමීටර 500 ක් හෝ අඩල් 20 ක් පමණි. විශේෂයෙන්, අරුබා එහි යැයි කියනු ලබන වැසි සමයේදී පවා වියළිව පවතී. වර්ෂාපතනය ඉතා විචල්‍ය විය හැක,[11] ප්‍රබල එල් නිනෝ වර්ෂවලදී මිලිමීටර 150ක් හෝ අඟුල් 6ක් වැනි සුළු ප්‍රමාණයක සිට (උදා. 1911/1912, 1930/1931, 1982/1983, 1997/1990) හෝ මිලිමීටර් 3 Niña, 1990 දක්වා 1933/1934, 1970/1971 හෝ 1988/1989 වැනි වසර.
සැප්තැම්බර් සිට ජනවාරි දක්වා කෙටි වැසි සමයේදී සාමාන්ය ශුෂ්කතාවයට ව්යතිරේකයක් දක්නට ලැබේ. මෙම කාල පරිච්ෙඡ්දය තුළ, අන්තර් නිවර්තන අභිසාරී කලාපයේ දකුණු දෙසට පසුබැසීම වඩාත් නිතර නිතර තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං ඇති කරයි. අරුබා නිවර්තන සුළි කුණාටු සඳහා ප්‍රධාන සංවර්ධන කලාපයට දකුණින් පිහිටා ඇති අතර සාමාන්‍යයෙන් මෙම කුණාටු වල සෘජු බලපෑම වළක්වයි. කෙසේ වෙතත්, 2020 අත්ලාන්තික් සුළි කුණාටු සමයේ අගභාගයේදී, දූපත ඒවායේ මුල් අවධියේදී සුළි කුණාටු[12] දෙකකින් පීඩාවට පත් විය.
ඔරන්ජෙස්ටැඩ්හි, සාමාන්ය මාසික උෂ්ණත්වයන් 27.0 °C (80.6 °F) සිට 29.6 °C (85.3 °F) දක්වා පරාසයක කුඩා විචලනයකින් (අඩු දෛනික උෂ්ණත්ව විචලනය) නිරන්තරයෙන් මධ්‍යස්ථව පවතී. මෙම උෂ්ණත්ව ස්ථායිතාව ඊසාන දෙසින් ආරම්භ වන, අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් හමා එන නිරන්තර වෙළඳ සුළං මගින් මධ්‍යස්ථ වේ.
| ඔරන්ජෙස්ටාඩ්, අරුබා (සාමාන්ය 1991–2020, අන්ත 1951–2020) සඳහා කාලගුණ දත්ත | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| මාසය | ජන | පෙබ | මාර් | අප්‍රි | මැයි | ජුනි | ජූලි | අගෝ | සැප් | ඔක් | නොවැ | දෙසැ | වසර |
| වාර්තාගත ඉහළම °C (°F) | 32.5 (90.5) |
33.0 (91.4) |
33.9 (93.0) |
34.4 (93.9) |
34.9 (94.8) |
35.2 (95.4) |
35.3 (95.5) |
36.1 (97.0) |
36.5 (97.7) |
35.4 (95.7) |
35.0 (95.0) |
34.8 (94.6) |
36.5 (97.7) |
| මධ්‍යන්‍ය දෛනික උපරිමය °C (°F) | 30.3 (86.5) |
30.6 (87.1) |
31.1 (88.0) |
31.9 (89.4) |
32.0 (89.6) |
32.5 (90.5) |
32.4 (90.3) |
33.2 (91.8) |
33.2 (91.8) |
32.4 (90.3) |
31.5 (88.7) |
30.7 (87.3) |
31.8 (89.2) |
| දෛනික සාමාන්‍යය °C (°F) | 27.0 (80.6) |
27.1 (80.8) |
27.4 (81.3) |
28.2 (82.8) |
28.7 (83.7) |
29.0 (84.2) |
28.9 (84.0) |
29.5 (85.1) |
29.6 (85.3) |
29.1 (84.4) |
28.4 (83.1) |
27.5 (81.5) |
28.4 (83.1) |
| මධ්‍යන්‍ය දෛනික අවමය °C (°F) | 24.8 (76.6) |
24.8 (76.6) |
25.3 (77.5) |
26.0 (78.8) |
26.7 (80.1) |
26.9 (80.4) |
26.7 (80.1) |
27.2 (81.0) |
27.3 (81.1) |
26.7 (80.1) |
26.0 (78.8) |
25.3 (77.5) |
26.1 (79.0) |
| වාර්තාගත අවම °C (°F) | 19.0 (66.2) |
20.6 (69.1) |
21.2 (70.2) |
21.5 (70.7) |
21.8 (71.2) |
22.7 (72.9) |
21.2 (70.2) |
21.3 (70.3) |
22.1 (71.8) |
21.9 (71.4) |
22.0 (71.6) |
20.5 (68.9) |
19.0 (66.2) |
| Average rainfall mm (inches) | 44.0 (1.73) |
19.5 (0.77) |
10.0 (0.39) |
8.6 (0.34) |
14.1 (0.56) |
17.4 (0.69) |
19.6 (0.77) |
31.4 (1.24) |
42.9 (1.69) |
76.5 (3.01) |
87.1 (3.43) |
80.1 (3.15) |
451.1 (17.76) |
| සාමාන්ය වැසි සහිත දින (≥ 1.0 mm) | 10.8 | 4.5 | 2.0 | 1.5 | 1.7 | 2.8 | 4.1 | 3.1 | 3.3 | 7.3 | 9.6 | 11.0 | 61.7 |
| සාමාන්ය සාපේක්ෂ ආර්ද්‍රතාවය (%) | 77.8 | 76.2 | 75.9 | 76.9 | 77.9 | 77.4 | 77.8 | 75.6 | 76.2 | 77.9 | 78.8 | 77.9 | 77.2 |
| Source: Departamento Meteorologico Aruba[13][14][15][16] | |||||||||||||
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ a b "Aruba". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/37333/Aruba. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 July 2019.
- ^ White, R. V; Tarney, J; Kerr, A. C; Saunders, A. D; Kempton, P. D; Pringle, M. S; Klaver, G. T (1999-01-01). "Modification of an oceanic plateau, Aruba, Dutch Caribbean: Implications for the generation of continental crust". Lithos. 46 (1): 43–68. Bibcode:1999Litho..46...43W. doi:10.1016/S0024-4937(98)00061-9. ISSN 0024-4937.
- ^ Centraal Bureau voor de Statistiek Aruba; Derix, Ruud (2016). The history of resource exploitation in Aruba : Landscape series 2. Oranjestad: Centraal Bureau voor de Statistiek.
- ^ Hartog, Johan (1961). Aruba: Past and Present: from the time of the indians until today (ඉංග්‍රීසි බසින්). Translated by Verleun, J.A. Oranjestad, Aruba: D.J. De Wit.
- ^ Eppinga, Maarten B.; Mijts, Eric N.; Santos, Maria J. (2022-07-01). "Ranking the sustainable development goals: perceived sustainability priorities in small island states". Sustainability Science (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 (4): 1537–1556. Bibcode:2022SuSc...17.1537E. doi:10.1007/s11625-022-01100-7. hdl:1854/LU-8741920. ISSN 1862-4057. S2CID 246683341.
- ^ ACF, Aruba Conservation Foundation. est. 2003. vis. 2025. https://acf.aw/nature-conservation
- ^ This Rare Earth. vis. 2025 https://thisrareearth.com/arikok-national-park-aruba/
- ^ Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023.
- ^ "Global Forest Resources Assessment 2020, Aruba". Food Agriculture Organization of the United Nations.
- ^ "Climate Data Aruba". Departamento Meteorologico Aruba. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 October 2012.
- ^ Dewar, Robert E. and Wallis, James R; 'Geographical patterning in interannual rainfall variability in the tropics and near tropics: An L-moments approach'; in Journal of Climate, 12; pp. 3457–3466
- ^ "Aruba". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 28 July 2019. (Archived 2019 edition)
- ^ "Summary Climatological Normals Period 1991–2020" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 15 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
- ^ "Summary Climatological Normals Period 1951–1980" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 12 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
- ^ "Summary Climatological Normals Period 1971–2000" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 12 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.
- ^ "Summary Climatological Normals Period 1981–2010" (PDF). Departamento Meteorologico Aruba. 17 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 February 2021.